Sobota 20 Kwietnia 2024r. - 111 dz. roku,  Imieniny: Agnieszki, Amalii, Czecha

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 22.10.06 - 13:09     Czytano: [4166]

Dział: Zakamarki historii

PasaĹźerowie SS "Noordam"

Myśląc o miejscach martyrologii Polaków, szukamy ich w pustkach Syberii, bądź w Europie kontynentalnej. Prawie nikomu nie przychodzi na myśl szukać ich na wyspach morza Irlandzkiego. Na pewno są one prawie nieznane historii powszechnej i tylko przypadek sprawił, że po niemal wieku natrafiłem na zupełnie szokującą historię męczeństwa, jakie ponosili nasi rodacy na drodze do Niepodległej. To miejsce martyrologii znajduje się na terytorium zależnym Wielkiej Brytanii na wyspie Man, której ludność stanowią przede wszystkim Celtowie.

Obóz na wyspie Man (wykorzystywany przez Anglików, a dozorowany przez Irlandczyków w służbie brytyjskiej), przez wiele lat służył Wielkiej Brytanii do załatwiania swoistych celów politycznych i likwidacji niewygodnych politycznie ludzi.

ObĂłz na wyspie Man
O obozie na wyspie Man wspomina w swej książce „Ukryte zamiary” David Baddiel: „przybyłych z hitlerowskich Niemiec ĹťydĂłw po przyjeĹşdzie do Anglii czeka przykra niespodzianka w postaci internowania w obozie na wyspie Man…. Osadzeni nie muszą pracować, nie brakuje jedzenia, moĹźna się swobodnie kontaktować. Jedyne czego brakuje Izaakowi, to obecności jego Ĺźony Lulu”. Polakom, ktĂłrych osadzono na wyspie Man niemal trzydzieści lat wcześniej nie było tak dobrze, a wielu z nich pobyt ten przypłaciło Ĺźyciem, bądĹş trwałym kalectwem. Przeglądając przypadkiem stare pożółkłe listy polskiej rodziny KrenzelĂłw, natrafiłem na zamknięte w domowych szufladach świadectwa, dokumentujące tamtą tragedię.

Chcieli walczyć o Polskę
Władysław Krenzel – zamieszkały we Lwowie młody dziennikarz – znalazł się za chlebem i odrobiną wolności w amerykańskim Detroit, dokąd wyjechał, gdy przyszło mu mieszkać w zniewolonej Polsce pod zaborem austriackim. W Europie polityka mocarstw zmierzała ku wojnie. Z rodzinnych stron napływały listy niosące nie tylko wieści o przygotowywanej tam burzy wojennej, ale teĹź wieszczące, Ĺźe coraz więcej mĂłwi się tam o zamiarze odzyskania niepodległej Polski. Emigracja amerykańska (ktĂłrą wtedy szacowano na blisko 4 miliony ludzi) nie pozostawała obojętna. 16 grudnia 1912 roku utworzono w USA Komitet Obrony Narodowej (KON), ktĂłry jednocząc wiele polonijnych organizacji, zaczął czynnie wspierać ruchy niepodległościowe na terenie zniewolonej Ojczyzny. Jak duĹźy był to wkład świadczy fakt, Ĺźe na zebrane na cele wojskowe przez Polski Skarb Wojskowy 469 705 koron austriackich, aĹź 95 750 pochodziło właśnie od KON. W kraju tworzyły się na terenie Małopolski polskie formacje wojskowe, mające wystąpić przy boku armii austriackiej.
Żadne inne mocarstwa nie miały w swoich planach wizji Polski niepodległej. Francja chcących walczyć tam Polaków wcielała do Legii Cudzoziemskiej i wysyłała ich do swych kolonii. Wizytujący USA Roman Dmowski, a także Henryk Sienkiewicz i Ignacy Paderewski w swoich listach do Polonii wzywali rodaków do zachowania spokoju i nie uczestniczenia w wojennej zawierusze. Tymczasem KON wyraźnie dążył do czynnego uczestnictwa, co zresztą uczyniono, jednocząc się we wrześniu 1914 roku z działającym w Krakowie Naczelnym Komitetem Narodowym. Na wieści z kraju, że utworzone przy NKN polskie wojsko (Legiony Piłsudskiego) wyruszyło 6 sierpnia 1914 roku do boju, Władysław Krenzel z grupą rodaków ruszył do kraju z postanowieniem wstąpienia do Legionów.

1 września 1914 roku w nowojorskim porcie zaokrętował się wraz z innymi na statek holenderskich linii transatlantyckich, dwunastotysięcznik „NOORDAM”. Wybrano tę linię nieprzypadkowo. Lądując na jakimkolwiek innym wybrzeĹźu w objętej juĹź wojną Europie nie było szans na dojazd do Polski, bowiem wybrzeĹźa tworzących sojusz Państw Centralnych (wewnątrz ktĂłrych była Polska), objęte były blokadą państw Ententy, a one oddzielone zostały od reszty Europy frontami wojny. Pozostawała jedynie Holandia i jej neutralne podczas I wojny światowej porty. Jej terytorium było daleko poza frontami. Dodatkowym atutem Holandii było to, Ĺźe utrzymywała z Państwami Centralnymi stosunki handlowe, co umoĹźliwiało przyjeĹźdĹźającym tam Polakom łatwy dostęp do terenĂłw polskich. „NOORDAM” (jako statek państwa neutralnego) nie mĂłgł być internowany, choć podlegał kontroli, czy nie przewozi materiału wojennego.

Jeńcy a nie internowani
13 września 1914 roku, gdy statek wpłynął do stałego portu linii, jakim był irlandzki port Queenstown (noszący współcześnie nazwę Cobh), kontrolujący port przedstawiciele armii dowiedzieli się – z czym polscy emigranci się nie kryli – Ĺźe płyną, aby walczyć w polskim wojsku, bijącym się u boku wrogiej, bo austriackiej armii, i statek zatrzymano. Ogłoszono 12 pasaĹźerom II klasy i 100 pasaĹźerom klasy III, Ĺźe zostaną zabrani do angielskiej niewoli i muszą opuścić pokład. Oficerowie armii angielskiej zapewniali pozostałych pasaĹźerĂłw statku „NOORDAM”, „Ĺźe zatrzymani pasaĹźerowie II klasy brani w niewolę, nie będą traktowani jak zwykli jeńcy, tylko zamieszkają w otrzymanych mieszkaniach i nie będą uĹźywani do Ĺźadnych robĂłt przymusowych”. Zapewnienia te wkrĂłtce okazały się tylko angielskim blefem, ktĂłry miał na celu utrzymać jedynie spokĂłj wśrĂłd aresztowanych. Na lądzie sprawy uległy zmianie. Naszych rodakĂłw otoczono uzbrojonymi w bagnety Ĺźołnierzami brytyjskimi i skierowano do ciężkiego obozu pracy „Tempelmare” pod Douglas na wyspie Man.
Tam, jak pisze w swoich listach Władysław Krenzel, „pośrĂłd straszliwego smrodu” kazano wykonywać im najcięższe roboty w kamieniołomach. Kto nie dawał rady, bądĹş prĂłbował buntować się przeciwko takiemu traktowaniu, zamykany był w ciężkim więzieniu, bądĹş rozstrzeliwany na miejscu przez straĹźnikĂłw. PolakĂłw wmieszano z wielotysięczny tłum jeńcĂłw niemieckich. Odtąd od straĹźnikĂłw słyszeli jedynie wyzwiska „Bloody German” i „Shoot him doun”. Skąpe wyĹźywienie składało się codziennie ze śniadania i kolacji (na ktĂłre był przeznaczony kawałek kwaśnego chleba i „herbata” czyli woda pomieszana z lokalnymi ziołami, zabarwiona proszkiem skondensowanego mleka) oraz obiad, czyli „kilka łyĹźek ciepłej niesłonej wody” („nazywało się to rosół”) oraz drugie danie („jeden kartofel w łupce i kawałek kości obrośnięty odrobiną tłuszczu”). Co to było za mięso? Władysław Krenzel pisał: „na własne oczy widziałem dwukrotnie kawałki szczura w kartoflach na obiad nam podawanych”. Z powodu sprzeciwu przeciwko takim racjom Ĺźywnościowym „starszy człowiek stojący ode mnie o pół kroku padł na miejscu trupem trafiony kulą w krzyĹźe”. Dla wywołania fizycznego osłabienia i pozbawienia jeńcĂłw nawet tej odrobiny jedzenia obowiązkowo „dawano codziennie kaĹźdemu jeńcowi pigułki na przeczyszczenie”.

„Gott strafe England”
Zachowane łącznie 37 stron tragicznych listĂłw, jakie do przebywającej w Polsce matki kierował Władysław Krenzel, zawierają opisy tragicznych losĂłw jeńcĂłw. Mimo takich warunkĂłw niemal cały czas pisał Krenzel o tym, Ĺźe chce przyjechać do kraju i wstąpić do wojska polskiego. Zamartwiał się rĂłwnieĹź tym jak sobie radzą jego bliscy w kraju na terenach objętych wojną. Władysław Krenzel nosił nr. 209 camp C obozu w Douglas. Celem terroru zastosowanego względem naszych rodakĂłw było wymuszenie rezygnacji z planĂłw wstąpienia do LegionĂłw i skłonienie ich do powrotu na teren USA ewentualnie ich powolna eksterminacja. Po pięciu miesiącach okrutnej niewoli udało się wreszcie armii brytyjskiej skłonić niektĂłrych PolakĂłw do rezygnacji z przyjazdu do Polski i powrotu do USA. Władysław Krenzel 15 lutego 1915 roku z pokładu statku Anchor Line „Tuskania” przesłał swojej matce list, w ktĂłrym oznajmił jej o końcu niewoli. Zakończył go słowami: „Gott strafe England” – BoĹźe pokaraj Anglię. Z treści listĂłw trudno ocenić, ilu wracało ale podany jest fakt, Ĺźe straĹźnicy obozowi w czasie tych pięciu miesięcy niewoli zastrzelili siedmiu, a ciężko postrzelili 29 naszych rodakĂłw. Jak widać Polonia w walce o niepodległość poniosła juĹź na początku zmagań wojennych ofiary porĂłwnywalne z tymi, jakie niejeden odział LegionĂłw Polskich poniĂłsł w bezpośredniej walce...

** ** **
To tragiczne w skutkach internowanie uratowało wielu z nich Ĺźycie. Opatrzność czuwała nad Polakami, chcącymi powrĂłcić do Polski. Wprawdzie to im się nie udało, ale statek „NOORDAM” po skończeniu przymusowego postoju w porcie Queenstown wyruszył z resztą pasaĹźerĂłw w dalszą podróş do Holandii. Gdy płynął wodami Morza Północnego – wyleciał na minie. Czy zatem brytyjska niewola ocaliła polskie Ĺźycie? Obszar opisywanych tutaj historycznych wydarzeń wojennych jest (pomimo upływu prawie 100 lat od chwili, kiedy się one działy) całkowicie nieznany. Nie wiadomo, ilu z więzionych pozostało nadal w niewoli, a ilu jeszcze zginęło w kazamatach obozu. Podobno ktoś z nich przedostał się w końcu do LegionĂłw. Warto podjąć nie tylko badania nad tym tematem, ale sam fakt i miejsce polskiej martyrologii upamiętnić tablicą oddającą ludziom, ktĂłrzy tam ponieśli dla Polski ofiarę krwi i własnego zdrowia, naleĹźną im cześć i chwałę. Do tablicy tej pewnie by dołoĹźono nazwiska polskich oficerĂłw – byłych legionistĂłw, zesłanych właśnie rĂłwnieĹź tam w latach drugiej wojny światowej.

Jan Lucjan Wyciślak
Polskie Jutro

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt