Czwartek 25 Kwietnia 2024r. - 116 dz. roku,  Imieniny: Jarosława, Marka, Wiki

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 27.05.14 - 11:41     Czytano: [1837]

Dział: Głos Polonii

„Raport o stanie wojennym”

Marek Nowakowski



Zmarły kilka dni temu Marek Nowakowski udowadnia, że aby być wielkim pisarzem nie trzeba się zaprzedawać władzy.
Szkoda, że tak prostej definicji nie rozumie wielu ludzi, definicji udokumentowanej wielokrotnie przez życie. To właśnie Nowakowski jako pierwszy w stanie wojennym podpisywał swoje publikacje własnym nazwiskiem. Pseudonimy nie czynią nikogo artystą, bo czy należy się wstydzić swoich poglądów i tym samym nazwiska?
Tak się złożyło, że kilka dni po odejściu Marka Nowakowskiego zmarł Wojciech Jaruzelski - twórca stanu wojennego, który dokładnie w swoim raporcie ujął pisarz. Nie o generale wszakże chciałem pisać, ale nie można go pominąć wspominając o wojnie wydanej własnemu narodowi.
Marek Nowakowski nie podawał ręki ludziom, którzy po 13 grudnia opowiedzieli się za reżimem. Hańba ma tylko jedno oblicze. Tak pisarz postąpił z Józefem Szajną i z wielu innymi artystami tego pokroju. Dlatego nie był tak podziwiany jak Sławomir Mrożek, czy noblistka Szymborska. Sława ma swoją cenę, ale czy warto sprzedawać diabłu duszę podpisując się pod listem oskarżającym niewinnych księży, czy za jakąś wzmiankę o Stalinie w podręcznym szmatławcu?
Na to pytanie autor odpowiedział zdecydowanie na samym wstępie.
„Raport o stanie wojennym” nie jest lekturą szybką, to zbiĂłr opowiadań dość krĂłtkich, (bo autor uwielbiał takie formy). Owe migawki opowiadały o zwyczajnych ludziach, ktĂłrych w rozmaitych sytuacjach zaskoczył stan wojenny. Wszystko to opisane w sposĂłb dość prosty, bez zbędnych literackich wykrętasĂłw, ale magiczny w przekazie.
Jednym z obrazków owej książki jest historia o internowanej nauczycielce liceum, w obronie
ktĂłrej stanęli uczniowie. O zomowcach Nowakowski pisze tak: „ślepe bryły niewyĹźytej nienawiści – janczary komunizmu, pojeni wĂłdą i środkami farmakologicznymi.”
Wystarczy przeczytać kilka opowiadań marka Nowakowskiego, aby zrozumieć powiązanie stanu wojennego z dzisiejszą rzeczywistością, a ludzie tyle lat mieli i mają problem z osądzeniem autorów wojny z narodem. Generała Bóg osądzi, bo ludzie przez tyle lat nie potrafili.
Znaczy to, że mało czytają, albo nie chcą zrozumieć prostych zasad.

„Notatki z codzienności” są jakby dziennikiem po okresie stanu wojennego, to zmaganie się PolakĂłw z codziennością. Tak wiele dylematĂłw pozostało po tamtej wojnie, pozostawiono je właśnie obywatelom, zwyczajnym ludziom ciężko pracującym na chleb. Wszystko za nami się ciągnie jak nie zwinięta długa lina, ktĂłrej nie widać końca. O tym wszystkim pisał warszawski prozaik i pozostawił nam świadectwo prawdy o minionych czasach, ktĂłre zaakceptować trudno. Dzisiaj zastanawiamy się gdzie pochować zbrodniarza i zdrajcę, myślę, Ĺźe pod kremlowskim płotem, wszak kaĹźdy chce spoczywać wśrĂłd swoich. Przebaczać trzeba, zapomnieć nie wolno.
Marek Nowakowski, urodzony w Warszawie (Włochy), moim zdaniem jeden z największych prozaików polskiej literatury powojennej, twórca realizmu, mistrz krótkich form.
Jego debiutem było opowiadanie „Kwadratowy”(1957). Pisał o peryferiach ( gdzie się urodził) i o świecie marginesu społecznego, ktĂłry wszędzie występował i występuje, z tym, Ĺźe dzisiaj juĹź na olbrzymią skalę. Zapewne w czasach młodości pisarza była to zaledwie namiastka przestępstw. Pisał o prostytutkach, lumpach, doliniarzach i paserach, słowem opowiadał o codzienności ludzi Ĺźyjących z nami lub w sąsiedztwie. Opisywany przez Nowakowskiego lump, obok okrucieństwa jakiego się dopuszczał, potrafił być człowiekiem honoru. Starał się przestrzegać pewnych zasad mieszczańskich i solidaryzował z kumplami.
W nieco późniejszym czasie pisarz poszerzył swoich dotychczasowych bohaterów o ludzi przeciętnych, zwyczajnych: sklepikarzy, urzędników duszących się we własnym sosie.
Powstają nowe książki: „Trampolina”, „Silna gorączka”, „Zapis”, Gonitwa”, Mizerykordia” poświęcona Ĺźołnierzom wyklętym.
(mizerykordia – krĂłtki, wąski sztylet służący do dobijania rannego przeciwnika)

„Działo się to wiele lat temu, na piaszczystych, porosłych sosnowym lasem obszarach tego odległego od głównych traktĂłw i większych miast powiatu w środkowej części kraju. Wojna zakończona szybka klęską, okupacja…I Stanisław K. młodzieniec, jakich tam wielu, staje się Mizerykordią, legendarnym akowskim partyzantem.
Skromny i nieśmiały praktykant w niewielkim tartaku, oto pierwsza zwykła, niczym się niewyróşniająca część jego Ĺźycia. Od klęski wrześniowej zaczyna powstawać nagle drugi, odmienny Ĺźyciorys, jakby szło nie do tego samego człowieka. Talenty i nieoczekiwane cechy charakteru, uśpione dotąd, zaczynają stanowić o jego osobowości. Z praktykanta leśnika konspiracyjny dowĂłdca. I to nowe Ĺźycie jak film niezwykły się potoczyło: wysadzał wojenne transporty, w brawurowych potyczkach rozbijał posterunki gestapo i odbijał uwięzionych patriotĂłw. Powstawała o nim ludowa legenda, marzyli o jego sławie młodzi, kochały się w nim skrycie hoĹźe dziewczyny.”

Następne pozycje to:
„układ zamknięty”, Śmierć żółwia” (1973).
Najwspanialszym i odkrywczym było opowiadanie „Wesele raz jeszcze”(1974).
Autor wykorzystując motyw wesela tak znaczący w naszej literaturze ukazuje reguły sprawowania władzy małomiasteczkowej. Zwraca uwagę na niszczenie tradycji i dotychczasowej szeroko rozumianej wartości.
Marek Nowakowski nie robił podchodów do ministrów kultury, nie rozdawał książek sekretarzom, całe życie trzymał się zasad normalności. Opisując margines społeczny dopatrywał się czegoś lepszego, czego nie mógł odnaleźć wśród tzw. zwyczajnych ludzi. Trudno szukać honoru wśród rządzących, dlatego pisarz odnajdywał go gdzie indziej.
Powstawały nowe pozycje: „Robaki”, „Książe nocy”, „Chłopiec z gołębiem na głowie”(1979) Nowakowski szuka znaczenia słowa „pomiędzy”, a więc barwnym i dosadnym językiem półświatka i martwym językiem literackim, pomiędzy światem marginesu społecznego i centrum, do ktĂłrego rĂłwnieĹź naleĹźy literatura, daje pod rozwagę autentyczność lumpa i nieautentyczność rĂłl kultury.
Ale dopiero „Raport o stanie wojennym” dodał Nowakowskiemu europejskiego rozgłosu. Był to bowiem gorący temat, ktĂłry dominował we wszystkich mediach.
Prozaik nie przestawał pisać, następne jego dzieła to: „Notatki z codzienności”, „Dwa dni z aniołem”, „Wilki podchodzą ze wszystkich stron”, Grisza, ja tiebia skaĹźu” (1986).
Następne tomy „ Portret artysty z czasĂłw dojrzałości”, „Karnawał i post”, „BoĹźydar”, Grecki boĹźek”(1993), w ktĂłrych pisarz ulokował siebie na peryferiach społecznych, opisując samotność twĂłrcy, przemijania i bezwzględności.
Marek Nowakowski w „Homo Polonius”, „Grecki boĹźek”, „Strzały w motelu George” pokazuje obraz Polski z przełomu lat 80 i 90, porĂłwnany przez autora do bazaru gdzie wszystko i wszyscy są do kupienia. Autor wciąż powraca do powojennej Warszawy i półświatka gdzie krĂłlowali przestępcy i róşni dziwacy, ale z klasą „Powidoki” (1995,1997)
Znajomi zastanawiają się, kiedy Nowakowski pisał skoro zawsze widziano go spacerującego po warszawskich ulicach i Bazarze Różyckiego. Tacy są prawdziwi pisarze, szkoda tylko, że ich spacer kiedyś się kończy.

Władysław Panasiuk
Chicago

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt