Czwartek 28 Marca 2024r. - 88 dz. roku,  Imieniny: Anieli, Kasrota, Soni

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 28.07.17 - 15:28     Czytano: [1661]

Kościół św. Elżbiety we Lwowie


Kościół św. Elżbiety - perła polskiej architektury we Lwowie

Jedną z najpiękniejszych budowli we Lwowie jest kościół św. Elżbiety we Lwowie, wzniesiony w ówczesnej robotniczej dzielnicy Lwowa, na Gródeckiem. Ta świątynia katolicka o trzech strzelistych wieżach, położona przy pl. Bilczewskiego (obecnie pl. Kropiwnickiego) stoi w najwyższym punkcie Śródmieścia, dokładnie na wododziale Wisły i Dniestru (Wikipedia.pl). Została wzniesiona w latach 1904–11 według projektu wybitnego architekta polskiego Teodora Talowskiego. Zaraz po jej zbudowaniu została określona jako „największa i zarazem najpiękniejsza świątynia lwowska ery nowożytnej” oraz „najwspanialszy zabytek architektury sakralnej epoki historyzmu na ziemiach polskich. Był to pierwszy kościół katolicki wzniesiony w okupowanym przez Austriaków od 1772 roku Lwowie.

Idea wybudowania nowego kościoła katolickiego we Lwowie, w którym w 2 poł. XIX ludność katolicka znacznie wzrosła, powstała w 1894 roku. Wkrótce został powołany pierwszy komitet jego budowy, który od namiestnika Galicji otrzymał grunt na placu Solnym; kościół miał być duży więc w 1898 roku komitet dokupił sąsiadującą dużą działkę, dysponując teraz powierzchnią 2200 sążni kwadratowych. Wkrótce potem powołano nowy komitet budowy kościoła pw. św. Elżbiety, w którym główną rolę odgrywali namiestnik Galicji hrabia Leon Poniński oraz ks. Józef Bilczewski, profesor teologii na Uniwersytecie Lwowskim, a od 17 grudnia 1900 roku nowy lwowski arcybiskup metropolita. 20 grudnia 1898 roku metropolita lwowski Seweryn Morawski poświęcił miejsce pod budowę kościoła i umieścił tam krzyż. Przystąpiono wśród polskiej ludności Lwowa do zbiórki pieniędzy na budowę kościoła (np. związana ze Lwowem hrabina Helena Mierowa przekazała kwotę 20 tys. koron na ten cel), a 5 marca 1902 roku rozpisano konkurs na projekt przyszłej świątyni określając jej styl jako „romański lub tzw. przejściowy, lub wczesnogotycki” i zaznaczając przy tym, że kościół ma pomieścić 2200 osób, oraz że powinien mieć 500 miejsc siedzących w ławkach. Koszt budowy i dekoracji oszacowano na 700 000 koron. Ogłoszenie konkursu wywołało we Lwowie i Galicji duże zainteresowanie wśród duchowieństwa rzymskokatolickiego i ludności. Udział w konkursie zastrzeżono wyłącznie dla architektów „ze wszystkich ziem polskich” (Wikipedia).

Na konkurs wpłynęło 19 prac. Jury konkursu w składzie Józef Pius Dziekoński, Adolf Kuhn i Zygmunt Gorgolewski 19 marca 1903 roku pierwsze miejsce przyznano krakowskim architektom Teodorowi Talowskiemu i Sławomirowi Odrzywolskiemu, co oznaczało zorganizowanie dodatkowego konkursu. Ponieważ Sławomir Odrzywolski odmówił udziału w nim, jury ostatecznie wybrało do realizacji projekt Talowskiego. W projekcie kościoła św. Elżbiety Talowski zawarł charakterystyczne cechy swojego stylu architektonicznego: upodobanie do form wczesnogotyckich i romańskich („styl przejściowy”), malownicze kształtowanie brył o często asymetrycznej kompozycji, łączenie cegły i kamienia i liczne akcenty rzeźbiarskie (Krzysztof Stefański Lwowski kościół św. Elżbiety „Spotkania z Zabytkami” 2 (48), 1990, Warszawa). Budowniczym kościoła był znany architekt lwowski Karol Richtman-Rudniewski, roboty techniczne nadzorowali również znani architekci lwowscy Jan Noworyta i Bronisław Bauer, kierownikiem artystycznym był sam Teodor Talowski. 25 września 1904 roku arcybiskup J. Bilczewski poświęcił rozpoczęcie budowy, a dnia 15 października 1905 roku położył kamień węgielny i wmurował akt fundacyjny. Wszystkie te uroczystości odbywały się w obecności tysięcy ludzi.

Jak czytamy w Wikipedii, kościół został zbudowany w stylu neogotyckim z elementami stylu romańskiego jako kościół halowy, trójnawowy z krótkim transeptem, prezbiterium zamkniętym półkolistą apsydą, flankowanym przez dwie symetrycznie rozmieszczone zakrystie i dwie kaplice i z fasadą flankowaną dwiema wieżami. Wszystkie trzy wieże są nakryte wysokimi, spiczastymi hełmami a ich górne kondygnacje zdobią pinakle umieszczone w czterech narożnikach. Koszt budowy kościoła (w stanie surowym) wyniósł 1 544 376 koron 83 halerzy, co dwukrotnie przekroczyło zaplanowaną sumę.

Kościół miał podkreślić „polski i rzymskokatolicki charakter” Lwowa, co było wówczas prawdą, gdyż Polacy i rzymskokatoliccy dominowali pod każdym względem w mieście. Mury kościoła zbudowano w 1908 roku, następnie jego dachy pokryto miedzianą blachą, wykonano też elementy rzeźbiarskie pod kierownictwem rzeźbiarza Edmunda Pliszewskiego. W 1911 roku umieszczono na najwyższej wieży kościoła kamienną figurę św. Elżbiety dłuta Tadeusza Błotnickiego, a główną fasadę kościoła ozdobiono grupą rzeźbiarską „Ukrzyżowanie” z postaciami Matki Boskiej i św. Jana, po bokach, autorstwa Piotra Wójtowicza. Ludwisarnia Ludwika i Michała Felczyńskich w Kałuszu (przed wojną woj. stanisławowskie, dziś działa w Przemyślu i Taciszowie koło Gliwic) odlała trzy dzwony, które 22 października 1911 roku zostały poświęcone i otrzymały nazwy: „Jakub Strzemię” (waga: 587 kg) i „Święty Józef” (waga: 890 kg), a największy - „Matka Boska Królowa Korony Polskiej” (waga: 1835 kg, wysokość: ponad 1,5 m, cena: 15 000 koron). Wszystkie dzwony zostały ozdobione ornamentami, napisami i płaskorzeźbami świętych. W pracach nad wystrojem wnętrza i wyposażeniem, które miały nawiązywać do sztuki polskiej, wzięło udział wielu polskich artystów. Prace te trwały aż do 1939 roku.

3 listopada 1911 roku arcybiskup J. Bilczewski poświęcił nowo wybudowaną świątynię, a 22 listopada świątynia stała się kościołem parafialnym. 3 grudnia 1911 roku w kościele odprawiono pierwszą regularną mszę.

Okazała i piękna świątynia wzbudzała powszechne zainteresowanie w całej Polsce. „Kurier Warszawski” pisał: „…w świątyni tej zyskało miasto rzetelną, najwyższej rangi ozdobę, sztuka klejnot swojskiego budownictwa…” z udziałem kilku tysięcy wiernych.

W latach 1918/1919 podczas walk polsko-ukraińskich o Lwów Ukraińcy ostrzeliwali z armat kościół i w jego murach zachowało się kilka pocisków. Upamiętnia to także tablica pamiątkowa w kościele, która zachowała się do czasów współczesnych.

W okresie międzywojennym spośród 17 parafii katolickich we Lwowie, parafia pw. Św. Elżbiety była obok parafii pw. Marii Magdaleny największą we Lwowie – obie miały po 18 000 parafian w 1938 roku. Ostatnim przed wojną proboszczem parafii św. Elżbiety był ksiądz kanonik Władysław Matus (1888-1993), zasłużony działacz narodowy we Lwowie, 1922-27 poseł na Sejm RO, w 1993 odznaczony przez prezydenta Lecha Wałęsę Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

W czasie pierwszej okupacji sowieckiej okupacji Lwowa w latach 1939-41 kościół zamknięto. Otwarto ponownie po zajęciu miasta przez Niemców. W 1945 roku Lwów został przyłączony do Związku Sowieckiego i Stalin zarządził wysiedlenie Polaków z miasta do komunistycznej Polski (PRL). W maju 1946 roku odprawiono w kościele ostatnią mszę. Ukraińskie władze sowieckiego Lwowa kościół przeznaczyły na magazyn kombinatu cukierniczego Switocz. Wnętrze świątyni ulegało prawie całkowitej dewastacji, jednak sama architektura zewnętrzna kościoła zachowała się w stosunkowo dobrym stanie. W 1989 roku lwowscy Polacy rozpoczęli remont kościoła mając nadzieję, że kościół będzie przekazany katolikom, o co rozpoczęto starania. Polska firma Energopol zajęła się odbudową hełmów wież, które znajdowały się w krytycznym stanie. Jednak w 1991 roku opanowana przez nacjonalistów ukraińskich-polakożerców Lwowska Rada Miejska postanowiła przekazać świątynię ukraińskiej Cerkwi grekokatolickiej, która przejęła ją bezprawnie (w świetle prawa kanonicznego) w lipcu 1991 roku. Kościół powtórnie poświęcono dodając do dotychczasowego wezwania św. Elżbiety św. Olgę. Ukrainizuje się wnętrze kościoła. Np. z ołtarza głównego usunięto figury polskich świętych: św. Stanisława i bł. Jakuba Strzemię oraz adorujących aniołów i przeniesiono je na galerię absydy za ołtarzem. Teraz Ukraińcy modlą się do umieszczonej w kościele rzeźby „św.” Olgi, księżniczki kijowskiej, o której czytamy: „Po śmierci męża (w 945 r.) Drewlanie wysłali poselstwo do księżny (Olgi) z propozycją małżeństwa z księciem drewlańskim Małem, starając się naprawić wyrządzoną krzywdę. Wściekła Olga, pozornie przyjmując oświadczyny, kazała podstępnie zabić posłów (spaliła ich żywcem). Śmierć spotkała także członków kolejnego poselstwa (które podstępnie zwabiła do Kijowa (ich także spaliła żywcem). W następnym roku Olga najechała plemię Drewlan. Zburzono główny gród Iskorosteń, zabito tysiące ludzi, wśród nich prawdopodobnie także konkurenta do ręki księżny. W ten sposób wcieliła ich ziemie do swego księstwa” (Wikipedia polska i angielska).

Rzeź Polaków z Aleksandrii koło Równego na Wołyniu w sierpniu 1943 roku

Jak piszą Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko w książce Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945 (Warszawa 2000), podczas masowych rzezi Polaków przez bandy nacjonalistów ukraińskich (banderowców z Ukraińskiej Powstańczej Armii), w sierpniu 1943 roku Polacy z Aleksandrii w powiecie rówieńskim w obawie przed napadem UPA ewakuowali się wozami do Równego. Po drodze wpadli w zasadzkę we wsi Barmaki. Upowcy przy pomocy siekier, wideł i noży zmasakrowali około 50 osób; ich ciała zostały przywiezione przez ocalałych do Równego, gdzie Niemcy wystawili je na widok publiczny, aby pokazać jakimi bandytami-barbarzyńcami są nacjonaliści ukraińscy.

Polski statek handlowy „Wilno”

W 1926 roku nowym polskim ministrem przemysłu i handlu został inż. Eugeniusz Kwiatkowski. Z jego nazwiskiem nierozerwalnie jest związanych szereg kluczowych inwestycji gospodarczych w przedwojennej Polsce, a przede wszystkim rozbudowa portu w Gdyni i utworzenie polskiej floty handlowej, a później Centralnego Okręgu Przemysłowego. W jesieni 1926 roku Kwiatkowski powołał Państwowe Przedsiębiorstwo „Żegluga Polska” dla którego zakupił we Francji (stocznia Chantiers Navais Francais Blainville) pierwszych pięć nowych niewielkich statków handlowych – masowców, tzw. francuzów: SS Wilno, SS Kraków, SS Katowice, SS Poznań i SS Toruń każdy o nośności 3000 ton, długości 84.60 m, szerokości 12.10 m, zanurzeniu 5.50 m, pojemności brutto 2018/netto 1121 ton, i 28 osobowej załodze. Pierwszym statkiem przekazanym „Żegludze Polskiej” był statek SS Wilno, którego kapitanem został Mamert Stankiewicz, późniejszy kapitan znanego statku pasażerskiego – transatlantyka MS Piłsudski. To on przyprowadził SS Wilno 4 stycznia 1927 roku do budującego się jeszcze portu gdyńskiego. Następnego dnia odbyła się uroczystość poświęcenia i podniesienia polskiej bandery, w czym uczestniczył minister Eugeniusz Kwiatkowski. SS Wilno stał się pierwszym statkiem handlowym pływającym pod polską banderą. Do września 1939 roku, czyli do wybuchu wojny, statek pływał głównie w basenie Morza Bałtyckiego i Morza Północnego wożąc głównie polski węgiel do portów Szwecji i Wielkiej Brytanii. W czasie II wojny światowej SS Wilno wsławił się brawurową ucieczką z francuskiego portu Sfax w Tunezji. Potem przyszedł długi okres wojennych rejsów alianckich. W 1946 roku powrócił do kraju i do 1949 roku jego armatorem była „Żegluga Polska”, a następnie nowy państwowy armator Polska Żegluga Polska z siedzibą w Szczecinie. Trefna politycznie po 1945 roku dotychczasowa nazwa statku „Wilno” została zmieniona na „Wieluń”. Statek został wycofania ze służby 7 października 1958 roku i niebawem został pocięty na złom.

Granica polsko-litewska według tzw. Linii Focha

W 1918 roku z pomocą Niemiec powstało nacjonalistyczne państwo (właściwie państewko) litewskie, o wyjątkowo wrednym antypolskim obliczu, utworzone przez młodą chłopską inteligencję (ubrali fraki, a z butów wychodziła im słoma) i prymitywnych wiejskich klechów, będących na usługach bądź Rosjan, bądź Niemców. Obie grupy reprezentowały wiejskie chamstwo, a poza tym zaczadzone były wręcz obłędnym rasistowskim szowinizmem. I wcale te słowa nie są żadną obelgą. Są po prostu prawdą historyczną, co potwierdza chociażby ich ówczesna prasa (zbiory w bibliotekach) i zarejestrowane poczynania.

Szowiniści litewscy uznali swoją maleńką Litwę (52 tys. km kw., 2 mln ludności, straszliwie zacofany kraj) za wyłącznych spadkobierców historycznego i związanego z Polską Wielkiego Księstwa Litewskiego (cała dzisiejsza Białoruś i znajdujące się na terenie dzisiejszej Polski Suwalszczyzna i Podlasie, oraz część Polesia, które dzisiaj należy do Ukrainy – razem ponad 250 tys. km kw. i wówczas ok. 8 mln ludności) i domagali się i dążyli do przyłączenia siłą do swego państewka (Litwa Kowieńska) całej Suwalszczyzny i Podlasia oraz również etnicznie polskiej Wileńszczyzny wraz z arcypolskim Wilnem, a z ziem białoruskich tyle ile się da, m.in. całą Grodzieńszczyznę, Ziemię Lidzką, Oszmiańską, Postawską, Brasławską i Nowogródczyznę. A więc ziemie zamieszkałe przez ponad milion ludzi, wśród których w ogóle nie było Litwinów.

Polska nie mogła wyrazić zgody na to, aby ziemie zamieszkałe prawie wyłącznie przez Polaków znalazły się poza granicami Polski, która także w 1918 roku (w listopadzie) odzyskała niepodległość, ale przez sąsiadów była zmuszona walczyć o swe granice. Przepędzając bolszewików pchających się na Kresy wojska polskie wyzwoliły Białystok 19 lutego 1919 roku, a 19 kwietnia 1919 roku Wilno, 29 kwietnia 1919 roku wojsko polskie zajęło opuszczone przez wojsko niemieckie Grodno, a w lipcu 1919 roku Augustów. Jeszcze przed wycofaniem się Niemców z Suwalszczyzny wybuchł spór polsko-litewski o przynależność tej krainy. Litwini z pomocą wojska niemieckiego zajęli północną część Suwalszczyzny – powiaty suwalski i sejneński, którą obsadzili wojskiem (1200 piechoty i 120 kawalerzystów). Aby zapobiec wybuchowi otwartej wojny polsko-litewskiej 26 lipca 1919 roku Ententa wytyczyła linię demarkacyjną pomiędzy Polską i Litwą, tzw. linię Focha (wytyczona przez francuskiego dowódcę Ferdinanda Focha; opierała się na etnograficznej granicy polsko-litewskiej) jako kompromisową pomiędzy wcześniejszymi propozycjami Ententy i żądaniami polskimi. Pozostawiała ona po stronie polskiej powiaty suwalski i augustowski oraz zachodnią część powiatu sejneńskiego. Linia ta rozpoczynała bieg od granicy Prus Wschodnich, w pobliżu miasteczka Wiszytniec, a kończyła na rzece Niemen w pobliżu miejscowości Bereżniki, zostawiając Wiszytyniec, Lubowo, Kalwarię, Budwiecie i Łoździeje po stronie litewskiej, a po stronie polskiej Wiżajny, Puńsk, Suwałki, Krasnopol, Sejny i Bereżniki. Od Niemna linia skręcała na północny wschód w przybliżeniu w linii prostej do Oran, zostawiając je po stronie polskiej. Stamtąd biegła na północny wschód w kierunku Dubinek, zostawiając po stronie polskiej Troki, Landwarów, Wilno i Nową Wilejkę. W wyniku nieprzestrzegania warunków porozumienia przez stronę litewską na południowym odcinku linii, czyli na Suwalszczyźnie (premier Litwy, Mykolas Slezevicius, przybył do Suwałk i zachęcał mieszkańców do oporu wobec Polaków), dowództwo działającej tu Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) wywołało powstanie sejneńskie - jedno z czterech – obok powstania wielkopolskiego 1806 roku, powstania wielkopolskiego 1918-19 i II powstania śląskiego zwycięskich powstań w dziejach Polski. Jednocześnie do Suwałk 24 sierpnia wkroczyło wojsko polskie, a powstańcy w kilku walkach wyparli Litwinów za wyznaczoną linię Focha, którą do 9 września 1919 roku obsadziły regularne wojska polskie co spowodowało wygaszenie walk.

Obecna granica polsko-litewska pokrywa się po dziś dzień z linią Focha. Chociaż w 1945 roku komuniści litewscy (Snieczuks) naciskali – na szczęście bezowocnie - na Stalina, aby polską Suwalszczyznę przyłączył do Sowieckiej Litwy.

Polacy na Litwie Kowieńskiej 1918-1944 i ich rozmieszczenie

Litwa ze Żmudzią była związana z Polską i z narodem polskim od 1385 roku, czyli przez ponad 550 lat. Polacy nie kolonizowali Litwy i Żmudzi i nikt nikogo na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego nie zmuszał do stania się Polakiem. Polacy, którzy tam mieszkali na początku XX wieku byli w dużym procencie potomkami Litwinów, którzy ulegli polonizacji kulturalnej i językowej. Jednak była tu także duża grupa ludzi pochodzących z mieszanych małżeństw polsko-litewskich oraz mniejsza grupa osób czysto polskiego pochodzenia, Polaków, którzy osiedlili się na Litwie. Osiedliło się tu także sporo osób uważających się za Polaków z ziem białoruskich. Badania wykazały, że na początku XX w. ziemie litewskie zamieszkiwało ok. 2 miliony ludzi, z których ok. 10% uważało się za Polaków. Polacy stanowili prawie całą inteligencję na terenach późniejszej Litwy Kowieńskiej; Litwini byli w ponad 95% chłopami i z rodzin chłopskich na początku XX w. wywodzili się litewscy księża. W 1918 roku powstało z pomocą Niemiec nacjonalistyczne państwo litewskie – Litwa Kowieńska, które za swój cel postawiło sobie jej wszechstronną depolonizację i przymusową – kierowaną przez władze państwowe litwinizację Polaków mieszkających w tym kraju. W tej antypolskiej akcji nie omieszkano m.in. pomniejszyć liczbę Polaków mieszkających na Litwie Kowieńskiej. W 1923 roku władze litewskie przeprowadziły powszechny spis ludności, który wykazał, że mniejszość polska na Litwie wynosi 65 599 osób. Antypolską tendencyjność tego spisu, czyli zaniżenie liczby Polaków mieszkających na Litwie, potwierdziły przeprowadzone w 1922 i 1923 roku wybory do Sejmu litewskiego, kiedy to na listę polską oddanych zostało odpowiednio 54 i 64 tysiące głosów. Dodatkowo o sile polskiej społeczności, w tym przypadku w stolicy państwa - Kownie mogą świadczyć wybory do Rady Miejskiej z 1921 roku, kiedy to Litwini zdobyli 17, Polacy 16 i Żydzi 15 mandatów.

Według polskich danych („Polacy w świecie” Londyn 1946) w powiecie kowieńskim mieszkało w 1919 roku 28,8% Polaków, w koszedarsko-trockim 29,3%, w wiłkomierskim 24,5%, w kiejdańskim 21,5% i w jezioroskim 16,7%. W Kownie Polacy stanowili 31,5% mieszkańców miasta. Duży procent Polaków posiadały miasta Kiejdany, Janów, Poniewież, Wiłkomierz.

Po opuszczeniu Litwy Kowieńskiej przez wielu Polaków (duża kolonia Polaków z Litwy Kowieńskiej powstała w Wilnie), uważa się, że liczba Polaków mieszkających w Republice Litewskiej oscylowała w okolicach 150-200 tysięcy, na co wskazują powyżej wspomniane wybory do Sejmu litewskiego. Na większości terenów Litwy Kowieńskiej Polacy stanowili niewielką grupę narodową, nieprzekraczającą 5% mieszkańców; w niektórych rejonach Żmudzi procent Polaków był nawet mniejszy – ok. 2%. Do wyjątków należały 3 obszary: w rejonie Jeziorosów (teren przy granicy z Łotwą i Polską), na obszarze ok. 800 km² mieszkało ok. 8 tys. Polaków, czyli 26% wszystkich jego mieszkańców); w dolinie Wilii – od Kowna do Kiejdan, czyli na historycznej Laudzie (o której pisze Henryk Sienkiewicz w „Trylogii”), na obszarze 20 gmin zajmujących obszar ok. 5 tys. km² mieszkało ok. 105 tys. Polaków, czyli 43% wszystkich mieszkańców Laudy; w gminie Łopie koło Kowna Polacy stanowili 90% jej mieszkańców. Najwięcej Polaków mieszkało przy granicy z Polską w rejonie na północ od polskiego Wilna (obszar ten był przedłużeniem pasa polskiego po stronie polskiej wokół Wilna) – w okolicy Szyrwint, Giedrojć i Janiszek, gdzie stanowili 63–71% ogółu mieszkańców (tereny te należały do Polski w latach 1919-20, a zostały oderwane od Polski podczas konfliktu zbrojnego Litwy Kowieńskiej z rządzoną przez Polaków Litwą Środkową). W środkowym odcinku od polskiego Wilna po stronie litewskiej - w okolicy Sumiliszek i Hanuszyszek Polacy stanowili 20–30% mieszkańców.

Nacjonaliści litewscy, a później komuniści litewscy osiągnęli swój cel – brutalnymi metodami w okresie 1920-1990 wynarodowili prawie wszystkich Polaków na Litwie Kowieńskiej. Jedynie ok. 10 tys. Polaków z Litwy Kowieńskiej przed ponownie zbliżającą się Armią Czerwoną uciekło w 1944 roku do Polski lub na Zachód, a kilka tysięcy zostało repatriowanych do PRL w latach 1945-46.

Polscy wierni Kościoła katolickiego urodzeni na Kresach lub związani z Kresami, których trwają procesy beatyfikacyjne

W Kościele katolickim osoba zmarła, która uważana jest za pobożną i bogobojną w swej wierze podczas swego życia i wobec której rozpoczęto proces beatyfikacyjny, który jest aktem kościelnym zatwierdzanym przez papieża, uznającym osobę zmarłą za błogosławioną i zezwalający na publiczny kult, określana jest jako „sługa boży” (łac. Servus Dei) lub „służebnica Boża”. Oto lista polskich katolików urodzonych na polskich Kresach lub związanych w swoim życiu z polskimi Kresami wobec których obecnie trwają w Watykanie procesy beatyfikacyjne:

Małgorzata Banaś, Ludwika Banaś (1896 Klecz Dolna k. Wadowic – 26 IV 1966 Nowogródek), siostra zakonna – nazaretanka od 1917 roku, służebnica boża od 2003 roku. Przebywała m.in. w domach zakonnych na Kresach w Stryju i Grodnie oraz od 1934 roku w Nowogródku (woj. nowogródzkie, po 1945 Białoruś), gdzie została do śmierci, w okresie komunistycznym opiekując się pozostałymi tu Polakami oraz otwartą farą.
Wojciech Maria Baudiss (1842 Bojany na Bukowinie, po 1945 Ukraina – 1926 Stara Wieś k. Brzozowa), duchowny zakonny – jezuita, sługa boży. Chodził do szkół we Lwowie. Po studiach humanistycznych w Starej Wsi przez 5 lat uczył i wychowywał młodzież w konwikcie jezuickim w Tarnopolu (woj. tarnopolskie, po 1945 Ukraina).
Zygfryd Berezecki (1907 Chełm, - 1963 Chełm), katolicki prezbiter, ojciec duchowny Niższego Seminarium w Lublinie, podczas II wojny światowej opiekun więźniów i wysiedleńców, sługa boży. W 1932 roku przebywał na obozie harcerskim Hufca Chełmskiego w Siekierzycach nad Zbruczem (woj. tarnopolskie, od 1945 Ukraina) jako kapelan i opiekun.
Róża Kolumba Białecka (1838 Jaśniszcze k. Podkamienia, woj. tarnopolskie, od 1945 Ukraina – 1887 Wielowieś k. Tarnobrzega), zakonnica katolicka, ukończyła szkołę we Lwowie, w 1861 roku założycielka dominikanek ze Zgromadzenia Sióstr Świętego Dominika, założycielka klasztoru w Wielowsi, czcigodna sługa boża. -
Matka Jadwiga Borzęcka (1863 Obremszczyzna k. Grodna, od 1945 Białoruś – 1906 Kęty k. Oświęcimia), córka bł. Matki Celiny Borzęckiej, siostra zakonna, w 1881 roku współzałożycielka zmartwychwstanek – Zgromadzenia Sióstr Zmartwychwstania Pańskiego, służebnica boża.
Konstanty Romuald Budkiewicz (1867 Zubry k. Dynaburga na Łotwie – 31 III 1923 Moskwa), ksiądz katolicki. Od 1904 roku proboszcz polskiej parafii katolickiej św. Katarzyny w Petersburgu i działacz polski (Polski Komitet Obywatelski), męczennik za wiarę – rozstrzelany przez bolszewików, sługa boży.
Władysław Bukowiński (1904 Berdyczów na Ukrainie – 1974 Karaganda), w okresie międzywojennym kapłan katolickiej diecezji łuckiej na Wołyniu, po 1945 roku pozostał w Związku Sowieckim, długoletni misyjny duszpasterz w Kazachstanie, prześladowany za wiarę – więzień sowieckiego Gułagu, sługa boży.
Jan Feliks Cieplak (1857 Dąbrowa Górnicza – 1926 Passaic, USA), biskup sufragan mohylowski, prześladowany przez bolszewików, od 1925 roku arcybiskup nominat wileński, sługa boży.
Walter J. Ciszek (1904 Shenondoah, USA – 1984 Nowy Jork), amerykański jezuita pochodzenia polskiego. Po ukończeniu studiów w Rzymie, w 1938 roku skierowany do Polski, do misyjnego ośrodka jezuitów w Albertynie koło Słonimia (woj. nowogródzkie, po 1945 Białoruś). Po wkroczeniu we wrześniu 1939 roku Armii Czerwonej na wschodnie ziemie II Rzeczypospolitej i masowych wywózkach Polaków na Syberię, postanowił towarzyszyć deportowanym rodakom, szerząc Słowo Boże. W czerwcu 1941 roku aresztowany przez NKWD i skazany na 15 lat więzienia jako szpieg Watykanu. Został wymieniony na sowieckich szpiegów dopiero w 1963 roku. Sługa boży.
Andrzej Cikoto (1891 Tupalszczyzna – 1952 ZSRR), duchowny katolicki obrządku rzymskokatolickiego i bizantyjsko-słowiańskiego, marianin, egzarcha i administrator apostolski Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-słowiańskiego w Mandżurii w Chinach 1939-48, zesłany przez bolszewików do łagru., sługa boży. Studiował w katolickich seminariach duchownych w Wilnie i Petersburgu. Od 1917 proboszcz w Mołodecznie (woj. wileńskie, od 1945 Białoruś), gdzie założył szkołę polską.
Róża Maria Czacka, znana także jako Matka Elżbieta Czacka (1876 Biała Cerkiew, Ukraina – 1961 Laski k. Warszawy), siostra zakonna, 1918 założycielka Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża, opiekunka niewidomych, służebnica boża.
Ignacy Dobiasz (Ciochowice k. Gliwic – 1941 Auschwitz), zakonnik katolicki – salezjanin. Zamordowany przez hitlerowców za wiarę. Sługa Boży. Przebywał m.in. w domu zakonnym w Daszawie k. Stryja (woj. stanisławowskie, po 1945 r. Ukraina).
Józef Florko (1915 Winniki k. Lwowa – 1945 Bergen-Belsen, Niemcy), duchowny zakonny – lazarysta (Zgromadzenie Księży Misjonarzy), prześladowany i zamordowany przez hitlerowców, sługa boży.
Michał Giedroyć (ok. 1420 Giedroycie na Litwie Kowieńskiej – 1485 Kraków), zakonnik – kanonik regularny od pokuty w Krakowie, sługa boży.
Emilia Główczyńska (1888 Świerszczów – 1939 Warszawa), siostra zakonna – honoratka (w zakonie Hilaria), męczennica, służebnica boża. Podczas I wojny światowej siostry honoratki z Nowego Miasta nad Pilicą wraz z nowicjatem wyruszyły 14 maja 1915 na wschód: najpierw do Dyneburga (obecnie Łotwa), a następnie do Wilna. Tam 1 maja 1916 siostra Hilaria złożyła I profesję zakonną, a po ślubach pracowała w kuchni dla biednych Polaków w Wilnie do 1918 roku.
Karol Golda (1914 Tychy – 1942 Auschwitz), duchowny zakonny – salezjanin, męczennik za wiarę – zamordowany przez hitlerowców w obozie koncentracyjnym Auschwitz, sługa boży. Po ślubach czasowych i po maturze wysłany do domu zakonnego w Daszawie k. Stryja (woj. stanisławowskie, po 1945 r. Ukraina), by pracować wśród chłopców. Dzięki wybitnym wynikom i opinii wystawionej przez przełożonych w 1935 wyjechał na studia filozoficzne na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie.
Józefa Hałacińska (1867 Bulowice – 1946 Płock), siostra zakonna – serafitka, 1921-23 założycielka Zgromadzenia Sióstr Męki Pana Naszego Jezusa Chrystusa. Jako serafitka w latach 1897-1902 zakładała i prowadziła dom zakonny w Stryju.
Franciszek Harazim (1885 Osiny – 1941 Auschwitz), duchowny zakonny – salezjanin, męczennik za wiarę, sługa boży. - Wstąpił do nowicjatu zakonnego w Daszawie k. Stryja (woj. stanisławowskie, po 1945 r. Ukraina).
August Hlond (1881 Brzeczkowice na Śląsku – 1948 Warszawa), duchowny zakonny – salezjanin, 1925-26 biskup katowicki, 1926-46 arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański, 1926–46 arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski, 1946–48 prymas Polski, od 1927 kardynał. Sługa Boży. Jako prymas bardzo blisko związany z Kościołem na Ziemiach Wschodnich.
Stanisław Hozjusz (1504 Kraków - 1579 Capranica k. Rzymu), humanista, poeta, sekretarz królewski, sekretarz wielki koronny, dyplomata, 1549-51 biskup chełmiński i 1551-79 biskup warmiński, od 1560 kardynał, teolog-polemista, jeden z czołowych przywódców polskiej i europejskiej kontrreformacji. Jego ojciec Ulryk Hose był zarządcą mennicy w Wilnie, później horodniczym i wojskim wileńskim. Hozjusz pierwsze nauki pobierał w Wilnie, gdzie spędził dzieciństwo.
Jan Jędrykowski (1899 Słomniki k. Krakowa – 1942 Dachau, Niemcy), duchowny zakonny – Księża Misjonarze, więziony i zamordowany przez hitlerowców za wiarę, sługa boży. Po święceniach kapłańskich w 1926 roku podjął działalność duszpasterską w Milatynie Nowym (woj. tarnopolskie, po 1945 r. Ukraina), następnie w Krakowie (na Kleparz).
Franciszek Kałuża (1877 Kowale k. Cieszyna – 1942 Dachau, Niemcy), duchowny zakonny – jezuita, działacz społeczny i obrońca polskości Śląska, katecheta w Stanisławowie (woj. stanisławowskie, od 1945 r. Ukraina), od 1926 roku superior w Krakowie, od 1929 w Bukareszcie (Rumunia) i od 1930 we Lwowie, męczennik za wiarę, zamordowany przez hitlerowców, sługa boży.
Serafin Kaszuba (1910 Lwów – 1977 Lwów), zakonnik – kapucyn (kapłan od 1933). Podczas II wojny światowej pracował w parafiach na Wołyniu i razem z wiernymi przeżywał gehennę rzezi Polaków przez Ukraińców. Po wojnie pozostał na Kresach włączonych do Związku Sowieckiego, aby służyć pozostałym polskim katolikom. Pomimo tego, że był prześladowany przez władze sowieckie stał się „Włóczęgą Bożym”, gdyż przemierzał tysiące kilometrów, aby dotrzeć z posługą kapłańską do wiernych rozrzuconych na rozległych terenach sowieckiego imperium. Sługa Boży.
Władysław Emil Korniłowicz (1884 Warszawa – 1946 Laski), ksiądz katolicki, współtwórca i kierownik duchowy Dzieła Lasek – znanego zakładu dla ociemniałych w Laskach k. Warszawy. – Podczas wojny polsko-ukraińskiej w 1919 jako kapelan Legii Akademickiej przebywał na froncie pod Lwowem (Lwów, Sokolniki, Skniłów). Sługa boży.
Kazimierz Kuriański (1917 Drohobycz, woj. lwowskie, po 1945 Ukraina – 1940 Mauthausen, Niemcy/Austria), zakonnik – werbista, zamordowany za wiarę przez hitlerowców, sługa boży. Walentyna Julianna Józefa Łempicka, w zakonie Maria od Najświętszego Serca Jezusa (1833 Godziszew k. Rypina – 1918 Kęty k. Oświęcimia), siostra zakonna - Franciszkanka Najświętszego Sakramentu, służebnica boża. W 1881 roku założycielka klasztoru polskich kapucynek w Kętach. Pomimo wieloletnich starań, nie udało się kapucynkom uzyskać zatwierdzenia zgromadzenia przez władze kościelne i austriackie. Wobec groźby kasaty w 1907 roku zdecydowano o przyłączeniu kapucynek z Kęt do zgromadzenia Franciszkanek Najświętszego Sakramentu ze Lwowa, na co wyraził zgodę m.in. arcybiskup lwowski (św.) Józef Bilczewski.
Zygmunt Łoziński (1870 Boracin k. Nowogródka, po 1945 Białoruś – 1932 Pińsk, po 1945 Białoruś), duchowny rzymskokatolicki, 1917-25 biskup miński i 1925-32 biskup piński na Polesiu, męczennik za wiarę (prześladowany przez bolszewików), sługa boży.
Bernard Alojzy Łubieński (1846 Guzów k. Żyrardowa – 1933 Warszawa), zakonnik – redemptorysta, pisarz, kaznodzieja i misjonarz, zwany „apostołem Polski”. Założyciel zakonu redemptorystów w Polsce. W 1858 roku wstąpił do zakonu redemptorystów w Anglii, gdzie ukończył studia teologiczne i gdzie otrzymał święcenia kapłańskie. W 1883 roku z pomocą redemptorystów austriackich założył w Mościskach niedaleko Przemyśla (woj. lwowskie, od 1945 Ukraina) pierwszy polski klasztor redemptorystów przy kościele św. Katarzyny; 1894-1903 rektor domu zakonnego, założyciel małego seminarium i nowicjatu dla braci laików redemptorystów i nowicjatu dla kleryków redemptorystów w Mościskach; 1912-18 rektor klasztoru w Mościskach. Jednocześnie odbywał liczne misje krajowe i zagraniczne, m.in. na Kresach: w Laszkach, Borysławiu, Lwowie, Wilnie, w Połądze na Litwie. W 1914 roku wziął udział w Synodzie Diecezji Przemyskiej w Chyrowie (woj. lwowskie, po 1945 r. Ukraina).
Antoni Malecki (1861 Petersburg – 1935 Warszawa), duchowny katolicki od 1884 roku. Duszpasterz Polaków w Witebsku i Mińsku (obecnie Białoruś), następnie duszpasterz w polskim kościele św. Stanisława w Petersburgu. Działacz polonijny w Petersburgu. Organizator polskiego szkolnictwa w zaborze rosyjskim. Od 1926 roku biskup sufragan mohylowski i administrator apostolski Leningradu. Prześladowany za wiarę przez bolszewików: 1923-25 w łagrze koło Archangielska, a w 1930 roku skazany na 10 lat zesłania na Syberii w okolicy Brańska; zwolniony dzięki staraniom rządu polskiego w 1934 roku, zamieszkał w Warszawie. Sługa boży.
Michał Malinowski (1887 – 1942 Dachau, Niemcy), duchowny zakonny – jezuita, męczennik za wiarę, sługa boży. Profesor teologii w diecezjalnym seminarium w Wilnie. Po wstąpieniu do Towarzystwa Jezusowego pracował najpierw w misji w Albertynie k. Słonimia (woj. nowogródzkie, po 1945 r. Białoruś).
Adam Małuszyński (1898 Siechów k. Lwowa – 1945 Mittelbau, Niemcy), duchowny katolicki ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy. Zamordowany przez hitlerowców za wiarę. Sługa boży.
Jan Chryzostom Michałkowski (1914Jerka k. Kościana – 1943 Mittelbau-Dora, Niemcy), prezbiter w zakonie filipinów, męczennik za wiarę, sługa boży. W 1938 roku katolicy w Oleksińcu w pow. krzemienieckim na Wołyniu odzyskali kościół z 1726 roku, który został zabrany tutejszym katolikom przez władze carskie w 1869 roku i zamieniony na cerkiew prawosławną. Parafię przejęli wówczas filipini z Gostynia w Wielkopolsce, organizując tu swój nowy ośrodek. Po agresji Związku Sowieckiego na Polskę we wrześniu 1939 roku opuścił Wołyń i znalazł się pod okupacją niemiecką.
Marian Morawski (1881 Budapeszt - 1940 Auschwitz), zakonnik katolicki – jezuita, teolog, znawca problematyki ekumenizmu, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, męczennik za wiarę, sługa boży. - Ukończył słynne gimnazjum jezuickie w Chyrowie.
Magdalena Mortęska (ok. 1554 Pomorze – 1631 Chełmno n. Wisłą), siostra zakonna – benedyktynka, od 1579 roku ksieni klasztoru w Chełmnie nad Wisłą, reformatorka zakonu polskich benedyktynek, mistyczka, autorka dzieł religijnych, służebnica boża. - W 1604 roku został jej podporządkowany klasztor benedyktynek we Lwowie.
Ludwik Mroczek (1905 Kęty k. Oświęcimia – 1941 Auschwitz), zakonnik – salezjanin, męczennik za wiarę, sługa boży. - Prowadził pracę nad młodzieżą m.in. we Lwowie.
Błażej Nowosad (1903 Siemnice, Lubelskie – 1943 Potok Górny, Lubelskie), ksiądz katolicki, męczennik za wiarę czasu II wojny światowej: zginął z rąk nacjonalistów ukraińskich przybyłych z Wołynia 19 grudnia 1943 roku. Sługa boży.
Marian Pirożyński (1899 Lublin – 1964 Warszawa), zakonnik – redemptorysta, jeden z wybitniejszych redemptorystów polskich 1 połowy XX w., historyk Kościoła, publicysta, sługa boży. - Wstąpił do zakonu redemptorystów w Mościskach (woj. lwowskie, po 1945 r. Ukraina), gdzie odbył nowicjat. Do klasztoru w Mościskach powrócił w maju 1938 roku. Po zakończeniu wojny w 1945 roku i włączeniu Mościsk do Związku Sowieckiego, zgłosił się na ochotnika do służby duszpasterskiej w przyłączonym do Polski Wrocławiu.
Edmund Roszak (1900 Poznań – 13 VII 1943 k. Świsłoczy k. Grodna, od 1945 Białoruś), zakonnik – jezuita, teolog, 1937-39 profesor Wyższego Seminarium Diecezjalnego im. św. Tomasza z Akwinu w Pińsku na Polesiu (po 1945 Białoruś), męczennik za wiarę – zamordowany przez Niemców. Sługa boży.
Józef Rozkwitalski (1893 Pomorze - 20 X 1939), ksiądz katolicki, teolog, rektor Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie na Pomorzu. Zamordowany przez Niemców, sługa boży. - W 1933 roku uzyskał doktorat z teologii na polskim Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.
Piotr Skarga, inna forma nazwiska: Piotr Powęski (1536 Grójec – 1612 Kraków), zakonnik – jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja, czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji, kaznodzieja króla Zygmunta III Wazy. Sługa boży. - W 1564 roku we Lwowie przyjął święcenie kapłańskie i jako kanonik zaczął działalność kaznodziejską przy katedrze lwowskiej. Wybitny duszpasterz na Litwie i Białorusi. W 1579 roku pierwszy rektor Akademii Wileńskiej. Założyciel kolegiów jezuickich na Kresach: w Połocku (Białoruś), Rydze (Łotwa) i Dorpacie (Estonia).
Paweł Smolikowski (1849 Twer, Rosja – 1926 Kraków), zakonnik – zmartwychwstaniec, misjonarz, historyk, filozof, pisarz, 1891-1921 rektor Kolegium Polskiego w Rzymie, 1895-1905 generał zakonu Zgromadzenia Zmartwychwstańców. – 1882-91 przebywał w domu zakonnym zmartwychwstańców we Lwowie.
Adolf Piotr Szelążek (1865 Stoczek Łukowski na Podlasiu – 1950 w Zamku Bierzgłowskim k. Torunia), duchowny katolicki, 1918-25 biskup sufragan diecezji płockiej i 1926-50 biskup ordynariusz łucki na Wołyniu. 1945-46 aresztowany przez sowieckie NKWD i więziony w Kijowie, następnie wysiedlony do jałtańskiej Polski. Sługa boży.
Stanisław Szulmiński (1894 Odessa, Ukraina – 1941 Uchta, Syberia), zakonnik – pallotyn (od 1928), wykładowca teologii moralnej i orientalistyki w Ołtarzewie. Męczennik za wiarę, sługa boży. - W dzieciństwie mieszkał także w Kamieńcu Podolskim. W 1918 roku wstąpił do polskiego seminarium duchownego w Żytomierzu na Ukrainie. Z powodu rewolucji bolszewickiej kontynuował studia w Tarnowie. Święcenia kapłańskie otrzymał z rąk biskupa kamienieckiego Piotra Mańkowskiego, w Buczaczu (woj. tarnopolskie, po 1945 r. Ukraina) w 1923 roku, następnie studiował orientalistykę na Katolickiem Uniwersytecie Lubelskim. Wykładowca teologii prawosławnej w katolickim seminarium duchownym w Łucku na Wołyniu. Do pallotynów wstąpił w 1928 roku. Latem 1939 roku został mianowany rektorem pallotyńskiego domu zakonnego w Okopach Świętej Trójcy (k. Borszczowa w woj. tarnopolskim, po 1945 Ukraina), na pograniczu Polski, Ukrainy i Rumunii. Po agresji sowieckiej na Polskę we wrześniu 1939 roku, w listopadzie 1939 roku został aresztowany przez NKWD w Nowogródku i wywieziony do łagru w Uchcie na Syberii. Potajemnie w obozie prowadził działalność kapłańską. Zmarł z wycieńczenia i zimna 27 listopada 1941 roku. Sługa boży.
Jan Świerc (1877 Królewska Huta/Chorzów – 1941 Auschwitz), zakonnik – salezjanin, proboszcz parafii św. Stanisława Kostki w Krakowie. Aresztowany przez Gestapo i uwięziony w obozie koncentracyjnym Auschwitz, gdzie został zakatowany. Sługa boży. - Otworzył salezjańską placówkę we Lwowie w 1934 roku.
Jan Wagner (1892 Piasek k. Pszczyny – 1 XI 1939), zakonnik – lazarysta (Księża Misjonarze), proboszcz parafii św. Wincentego a Paulo w Bydgoszczy i superior domu zakonnego tamże. Zamordowany przez hitlerowców. Sługa boży. - W latach 1919-26 wikariusz i katecheta w Jezierzanach k. Borszczowa (woj. tarnopolskie, po 1945 r. Ukraina).
Jacek Woroniecki (1878 Lublin – 1949 Kraków), zakonnik – dominikanin, teolog, etyk, moralista, pedagog, profesor i rektor (1922-24) Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, później Uniwersytetu Angelicum w Rzymie, założyciel Zgromadzenia Sióstr Dominikanek Misjonarek Jezusa i Maryi. Sługa boży. - 1933-37 kierownik i wykładowca dominikańskiego studium filozoficzno-teologicznego we Lwowie.
Ludwik Wrodarczyk (1907 Radzionków na Śląsku – 6/7 grudnia 1943 Karpiłówka na Wołyniu, po 1945 r. Ukraina), zakonnik – oblat, męczennik za wiarę, sługa boży. – 17 sierpnia 1939 roku przez władze zakonu został skierowany do pracy duszpasterskiej w diecezji łuckiej na Wołyniu. Był proboszczem parafii w Okopach k. Rokitna w pow. sarneńskim (po 1945 r. Ukraina). Posługę duszpasterską sprawował w okresie okupacji sowieckiej 1939-41 i następnie niemieckiej. Według ustaleń ministranta z Okopów Leona Żura ukraińscy nacjonaliści 6 grudnia 1943 roku porwali księdza z kościoła i zawlekli do oddalonej o 7 km ukraińskiej wsi Karpiłówki. Tam przesłuchiwali go i okrutnie torturowali. Następnie jeden z oprawców rozrąbał mu klatkę piersiową siekierą i wyjął serce.
Aleksander Zienkiewicz (1910 Lembawka k. Duniłowicz na Wileńszczyźnie, po 1945 r. Białoruś – 1995 Wrocław), duchowny katolicki, duszpasterz akademicki we Wrocławiu, pedagog, teolog. Sługa boży.

Marian Kałuski
(Nr 157)

Wersja do druku

czytelnicy - 02.08.17 23:22
Modlmy sie aby wyzej wymienieni Sludzy Bozy zostali kanonizowani.Poznalam we Wroclawiu ks Aleksandra Zienkiewicza,jako studentka.Wujek,jak nazywalismy Ksiedza Aleksandra zaprosil studentow i chetnych na spotkania niedzielne do kosciola sw Idziego.Prowadzil je sam ,albo zapraszal wykladowcow ,na wyklady ,oraz dyskusje patriotyczne,spoleczne,historyczne,religijne.W wolnym czasie jezdzilismy pociagiem na wycieczki po Slasku,do sanktuariow,czy historycznych miejsc aby poznac lepiej okolice.Czesto w czasie spotkania byly koncerty w Katedrze albo Seminarium,ktorego byl Rektorem.Organizowal rowniez pomoc dla biednych ludzi,zwlaszcza w okresie przedswiatecznym.Dzielil sie swoimi rzaczami z potrzebujacymi.Znany jest fakt ,kiedy otrzymal nowe pantofle ,na imieniny,w miejsce starych,b zniszczonnych ,a po kilku godzinach oddal je biednemu studentowi.Uzyskalismy juz dwie laski za przyczyna Wujka,kiedy bylismy "w opalach" na przejsciu granicznym do Nowogrodka i,oraz w nastepnym roku w Nowogrodku.Uzyskane laski zglosilismy do Komisji Beatyfikacyjnej.pozdrawiamy.

Wszystkich komentarzy: (1)   

Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami naszych Czytelników. Gazeta Internetowa KWORUM nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

28 Marca 1943 roku
Zmarł w Kaliforni Siergiej Rachmaninow, rosyjski kompozytor, pianista i dyrygent (ur. 1873)


28 Marca 1892 roku
Urodził się Stanisław Dąbek, polski płk, dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża podczas kampanii wrześniowej (zm. 1939)


Zobacz więcej