Sobota 20 Kwietnia 2024r. - 111 dz. roku,  Imieniny: Agnieszki, Amalii, Czecha

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 08.09.17 - 21:36     Czytano: [2295]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Znani Polacy urodzeni w Wilnie (A-B)

Z Wilna ich ród, czyli mały słownik znanych Polaków urodzonych w Wilnie


Sadyzm historii, ktĂłrego sprawcą był szatan w ludzkim ciele – JĂłzef Stalin sprawił, Ĺźe Wilno, od wiekĂłw miasto polskie, czwarte – po Warszawie, Krakowie i Lwowie - najwaĹźniejsze miasto w dziejach Polski i narodu polskiego, miasto ktĂłre odegrało wyjątkowo wielką rolę w dziejach Polski i Kościoła polskiego, polskiej nauki, sztuki, języka polskiego, literatury oraz polskiej książki i prasy, teatru, muzyki, a nawet i sportu, ktĂłrego wszystkie stare budowle mają w sobie ducha polskiego, nie jest dziś polskie.
Granic nie możemy zmienić, ale nie mamy prawa wyrzec się polskiej historii Wilna. Jeśli byśmy to uczynili, wówczas nie bylibyśmy godni istnienia jako naród!
Dlatego, że Wilno było etnicznie polskim miastem (w 1931 roku Litwini stanowili zaledwie 1% ludności miasta), w mieście urodziło się setki wybitnych i znanych Polaków. Oto ich lista w moim opracowaniu.


A


ABICHT Henryk, ur. 1835, zm. Warszawa czerwiec 1863; działacz polityczny, rewolucyjny demokrata; 1857 zbiegł do Londynu, przystępując do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, współpracując z Z. Świętosławskim; naleĹźał takĹźe do Gromady Rewolucyjnej Londyn, i jako jej emisariusz przybył 1862 do Warszawy, nawiązując współpracę z Centralnym Komitetem “czerwonych” prowadząc wśrĂłd włościan agitację na rzecz powstania narodowego; aresztowany 20.11.1862 w czasie przygotowań do napadu na pocztę w Garwolinie; po wybuchu powstania styczniowego został przez władze carskie skazany na śmierć i stracony.
ABRAMOWICZ Adam, ur. 2.2.1881, zm. po 1939; ksiądz katolicki, publicysta, redaktor; ukończył seminarium duchowne w Wilnie i studia teologiczne na uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie; 1908 aresztowany przez władze carskie za nawracanie na katolicyzm; do 1939 proboszcz parafii św. Rocha w Białymstoku i 1928-39 redaktor “Jutrzenki” tamĹźe; kanonik kapituły wileńskiej; członek wielu organizacji społecznych w Białymstoku; współpracownik pism katolickich.
ABRAMOWICZ Herkulan, ur. 1805, zm. Wilno 21.1.1873, z nominacji władz carskich w latach 1849-61 dyrektor teatru polskiego w Wilnie; troszczył się o teatr, a szczególnie o rozwój opery, sprowadzając dobrych śpiewaków: w 1854 wystawił po raz pierwszy na polskiej scenie zawodowej operę Halka Stanisława Moniuszki.
ABRAMOWICZÓWNA Zofia, ur. 14.2.1906, zm. Warszawa 29.5.1988; filolog klasyczny; absolwentka Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej i Uniwersytetu Stefana Batorego (USB), nauczycielka wileńskich szkół średnich i starsza asystentka na USB oraz od 1937 członek Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. Podczas wojny włączyła się w działalność polskiego tajnego nauczania w Wilnie; w 1943 więziona jako zakładniczka przez Litwinów przez dwa miesiące w obozie koncentracyjnym w Prawieniszkach. Po wojnie podczas wypędzania Polaków z Wilna wraz z grupą naukowców z USB udała się do Torunia gdzie założony został Uniwersytet Mikołaja Kopernika: w 1949 wyrzucona przez komunistów z uczelni, powróciła do niej w 1956, od 1957 docent i 1973-76 profesor filologii klasycznej, gdzie została starszą asystentką w Katedrze Filologii Klasycznej; członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; autorka kilkudziesięciu prac m.in. o epice greckiej, dziełach Plutarcha, redaktor naukowy Słownika grecko-polskiego (t. 1-4, 1958-65), notatki z wykładów O sztuce starożytnej (2002), tłumaczyła na polski utwory Wergiliusza i Plutarcha; znana z pracy charytatywnej.
ACHMATOWICZ Osman, ur. 20.12.1931; chemik; ukończył Politechnikę Warszawską (1955); 1957-77 związany z Instytutem Chemii Organicznej Polskiej Akademii Nauk: 1968-75 docent, 1975-77 profesor; 1977-91 profesor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego - Akademii Rolniczej w Warszawie; wykładowca (visiting profesor) University of Wisconsin, Madison (USA) 1986-87; członek Polskiego Tow. Chemicznego: 1970-72 przewodniczący zarządu Oddziału Warszawskiego, 1982-86 wiceprezes Zarządu Głównego; od 1984 członek Tow. Naukowego Warszawskiego; 1991-2011 sekretarz Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów; autor ponad 80 prac naukowych z dziedziny chemii organicznej (synteza, stereochemia, związki naturalne).
ADAMOWICZ Adam Ferdynand, ur. 6.12.1802, zm. Wilno 30.4.1881; lekarz medycyny i weterynarii; ukończył studia na uniwersytecie w Wilnie; specjalizował się w weterynarii pod kierunkiem L.H. Bojanusa; zaraz po studiach został wykładowcą Uniwersytetu Wileńskiego; 1823-28 wykładał nauki weterynaryjne na utworzonej przez Bojanusa przy uniwersytecie Szkole Weterynaryjnej; poza weterynarią od 1825 wykładał teĹź epizoocjologię, anatomię i patologię porĂłwnawczą dla medykĂłw; 1829-32 odbył podróş naukową po europejskich uczelniach weterynaryjnych; wobec likwidacji Uniwersytetu Wileńskiego przez władze carskie w 1831, wykładał nauki weterynaryjne na oddziale weterynaryjnym Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie; od 1834 z tytułem profesora; od 1838 wykładał takĹźe historię medycyny i literatury medycznej; po zamknięciu Akademii przez rząd carski w 1842, Adamowicz odmĂłwił propozycję przyjęcia katedry na jednym z uniwersytetĂłw rosyjskich i pozostał w Wilnie do końca Ĺźycia, pracując jako lekarz; od 1841 był prezesem Towarzystwa Lekarskiego Wileńskiego; ogłosił m.in.: Nauka utrzymania i ulepszenia zwierząt domowych…. (Wilno 1836), O poznawaniu i leczeniu chorĂłb zwierząt domowych… (Wilno 1838), Zoonomia weterynaryjna, czyli nauka o Ĺźyciu zwierząt gospodarskich… (Wilno 1841), KrĂłtki rys początkĂłw i postępu anatomii w Polsce i Litwie (1855); Adamowicz był jednym z pionierĂłw weterynarii polskiej, autorem pierwszych polskich prac i podręcznikĂłw na poziomie uniwersyteckim, twĂłrcą polskiego słownictwa weterynaryjnego i historykiem anatomii polskiej.
AFANASJEW Alina, ur. 27.6.1930; artystka, scenograf teatralny, telewizyjny, autorka bajek dla dzieci, scenariuszy; po wypędzeniu z Wilna w 1945 zamieszkała w Sopocie; scenograf w Teatrze Muzycznym w Gdyni oraz autorka scenografii do wielu sztuk w teatrach m.in. w Lodzi, Warszawy i Gdańska oraz przedstawień Teatru Telewizji Polskiej; 1959-65 wraz z mężem (od 1957) Jerzym prowadziła teatr „Cyrk rodziny Afanasjeff”; działaczka „Solidarności” 1980-81, członek Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni w 1980; radna Miasta Sopotu 1990-96; przez okres siedmiu lat przewodniczyła w Radzie Miasta Komisji Kultury; 2008 Laureat Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury.
AFANASJEW Jerzy, ur. 11.9.1932, zm. Sopot 27.9.1991; pisarz, poeta, reĹźyser, aktor; ukończył WyĹźszą Szkołę Sztuk Plastycznych w Gdańsku i Państwową WyĹźszą Szkołę Filmową w Łodzi; 1955-59, współtwĂłrca, kierownik literacki i aktor studenckiego teatru “Bim-Bom”; 1959-63 kierownik artystyczny, reĹźyser i aktor “Cyrk Rodziny Afanasjeff”; 1962-64 kierownik działu poezji miesięcznika “Litery”; reĹźyser w zespołach filmowych KADR (1966-69) i PLAN (1970-71); 1973-82 główny reĹźyser Telewizja Polska Gdańsk; 1980 członek Komitetu Budowy Pomnika Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni; groteska i absurd to główne środki artystycznej ekspresji w twĂłrczości Afanasjewa: tomy opowiadań: Rozumny rogacz 1964, Przedmieście Nigdy 1968, Sezon kolorowych chmur 1968, Okno Zbyszka Cybulskiego 1970, Szklarz wieczności 1974, Chimery 1976, Biurowiec 1982, Lustro porosłe mchem 1985; powieści: Mam w nosie lorda, proszę pana 1971, Świat do gĂłry nogami 1974, Ja jestem tobą 1977, Laboratorium 1978; satyry: Mucha i Anioł 1959, Poczta Afanasjewa 1979, Nos poety 1986; tomiki poezji: Księżycowy pierścień 1959, Gałązka światła 1960, Ręka o trzech palcach 1981, Relief 1985; nowele; fantazja poetycko-naukowa Machina poetica 1980; książki dla dzieci: Czarodziejski młyn (współautor) 1967 (3 wydania), Babcia i słoń (współautor) 1967, Baśnie 1975, Dziwne przygody pana Zająca 1984; Bim-Bom… Co-to… Cyrk… 1968; tłumaczenia: Twentieth Century Polish Avant-Garde Drama 1977, The New Polish Poetry 1978, Svetova literatura 1979, Peter Ch. Asbjornsten, Moe Jorgen Engebretsen Był sobie raz: ludowe baśnie norweskie 1983 i inne; reĹźyserował w Teatrze TVP: Zdarzenie, Pancernik Potiomkin, Szwedzka zapałka, Człowiek na warcie, Nadzieja, Gwiazda sezonu, Proces Alberta Forstera, Polityka, Jenny, Kobieta, Młyn na wzgĂłrzu; reĹźyseria teatralna: Pan Damazy 1983, Disco-Story-Pisty 1984, Kabaret literacji Afanasjewa 1985, Mała Roque 1986; autor i reĹźyser filmĂłw: Białe zwierzęta, Getto ciszy, Prom.
ALEXANDROWICZ Stanisław Jerzy, ur. 5.4.1931, zm. Toruń 9.4.2015; historyk, specjalizujący się w historii Europy Wschodniej XIV-XIX w. oraz historii kartografii; ojca Bohdana, kierownika oddziału polityczno-narodowościowego w Urzędzie Wojewódzkim w Łucku (Wołyń), zamordowali Sowieci w Łucku w grudniu 1939; 1977-87 kierownik Zakładu Historii Starożytnej i Średniowiecznej w Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku (1978-81 oraz 1982-83 prodziekan Wydziału Historycznego), 1987-95 związany z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie do 2001 kierował Zakładem Historii Narodów ZSRR (potem przekształconym w Zakład Historii Europy Wschodniej), od 1989 profesor; następnie wykładowca w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu; jego prace dotyczyły historii Wielkiego Księstwa Litewskiego i Podlasia, historii gospodarczej, historii kartografii (Rozwój kartografii Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku), zesłańców polskich w Kazachstanie w latach 1940-1946, a także dziejów lotnictwa.
AMBROZIEWICZ JĂłzef, ur. 29.12.1941; działacz gospodarczy i „Solidarności”; właściciel Zakładu Wyrobu Sprzętu Wędkarskiego w Szczecinie; od 1980 działacz „Solidarności” w Szczecinie, po wprowadzeniu stanu wojennego przez reĹźym komunistyczny 13 grudnia 1981 współpracownik Tadeusza Matuszewskiego, wykonawca matryc, drukarz ulotek, KomunikatĂłw „S”; 16 lutego 1982 aresztowany i skazany na 4,5 roku więzienia oraz 5 lat pozbawienia praw publicznych, osadzony w Zakładzie Karnym we Wrocławiu, zwolniony warunkowo 23.3.1983.
ANCZYC Barbara, ur. 1800, zm. Kraków 28.11.1891; aktorka teatru polskiego w Wilnie, od 1825 w Krakowie, gdzie znana była z działalności filantropijnej, żona Zygmunta Anczyca i matka Władysława Anczyca.
ANCZYC Władysław Ludwik, ur. 12.12.1823, zm. KrakĂłw 28.7.1883; literat, publicysta, działacz oświatowy, autor m.in. dramatĂłw o tematyce ludowej i popularnego niegdyś widowiska Kościuszko pod Racławicami (1880) i poematu Tyrteusz; 1859-67 w Warszawie; wchodził w skład redakcji “Tygodnika Ilustrowanego” i był redaktorem pisma dla ludu “Kmiotek” (1861-66), pisma dla dzieci “Przyjaciel Dzieci” (1866-67) oraz “Kalendarzy Warszawskich (1859-63); w 1875 załoĹźył w Krakowie drukarnię, prowadzoną potem przez jego syna, a następnie wnuka, ktĂłra zdobyła sobie jedno z czołowych miejsce w Polsce; wielki miłośnik Tatr, od 1863 przyczyniał się do ich popularyzacji w społeczeństwie polskim; 1874-83 piastował stanowiska w zarządzie Towarzystwa Tatrzańskiego.
ANCZYC Zygmunt, ur. 14.9.1783, zm. Kraków 5.6.1855; dobry aktor teatralny, tłumacz i dramaturg, ojciec Władysława Ludwika A.; występował do 1810 w polskich teatrach w Wilnie (zespół baletowy M. Bończy-Tomaszewskiego, Grodnie (w zespole Salomei Deszner) i Mińsku, a od 1816 ponownie w Wilnie (1816-21), Warszawie (Teatr Narodowy 1822-26), Poznaniu, Kaliszu i 1826-40 z przerwami w Krakowie (był jednym z głównych aktorów tutejszej sceny), w 1843 był dyrektorem pierwszego stałego polskiego teatru w Poznaniu, potem z własną trupą teatralną występował w Lublinie, Płocku i Kaliszu; po powrocie do Krakowa zajął się tłumaczeniem sztuk teatralnych i libertt operowych, a w okresie Wiosny Ludów 1848 roku napisał kilka sztuk patriotycznych, m.in. Bóg z nami, czyli Powrót niewolników polskich do ojczyzny (Powrót więźniów z Kufsteinu).
ANDREJEW Igor, ur. 23.7.1915, zm. Warszawa 5.2.1995; prawnik pochodzenia rosyjskiego - pochodził z wileńskiej, spolszczonej rodziny rosyjskiej; ukończył polskie gimnazjum im. Joachima Lelewela w Wilnie i polski Uniwersytet Stefana Batorego; w 1947 przymusowo wysiedlony z Wilna do Polski; od 1948 naleĹźał do komunistycznej PZPR; 1948–53 dyrektor Centralnej Szkoły Prawniczej im. T. Duracza w Warszawie, sędzia sekcji tajnej Sądu NajwyĹźszego, był jednym z sędziĂłw, ktĂłrzy w 1952 zatwierdzili wyrok śmierci na gen. Augusta Fieldorfa „Nila”; od 1950 pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Warszawskiego, od 1954 profesor; 1970-71 przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk; wiceprezydent Association Internationale de Droit Penal w ParyĹźu; jeden z twĂłrcĂłw polskiego kodeksu karnego z 1969; autor szeregu publikacji naukowych, m.in. Polskie prawo karne w zarysie 1970, Ustawowe znamiona czynu 1978.
ANDRIOLLI Michał Elwiro, ur. 2.11.1836, zm. NałęczĂłw 23.8.1893; rysownik, ilustrator; studiował w Petersburgu i Rzymie (Akademia Św. Łukasza); 1861 powrĂłcił do Wilna i brał tam udział w ruchu konspiracyjnym; uczestnik powstania styczniowego (1863-64); aresztowany po upadku powstania, zbiegł z więzienia udając się do Londynu, a następnie do ParyĹźa (1864-66); w 1866 przybył do kraju jako emisariusz Komitetu Emigracji Polskiej, został jednak aresztowany i skazany na zesłanie do Wiatki; 1871-83 mieszkał w Warszawie i był ilustratorem “Tygodnika Ilustrowanego”, “Biesiady Literackiej” i “KłosĂłw”; ilustrował utwory literackie: Maria A. Malczewskiego (1874-75), Meir Ezofowicz E. Orzeszkowej (1878), Pamiętnik Kwestarza J. ChodĹşki i in; 1892-93 wykonał gwasze do utworĂłw A. Mickiewicza - Pan Tadeusz i Konrad Wallenrod; 1883-86 pracował jako ilustrator firmy Firmin-Didot w ParyĹźu; 1886 wrĂłcił do kraju i zamieszkał w swym majątku Brzegi k. Świdra; podróşował wiele po kraju, przesyłając korespondencje i ilustracje do “KłosĂłw” i “Kuriera Warszawskiego”; był świetnym rejestratorem scen obyczajowych i obrzędĂłw ludu polskiego; prace jego, pozostające pod wyraĹşnym wpływem romantyzmu, widocznym zarĂłwno w doborze i ujęciu tematĂłw, jak w formie rysunku, cechuje bogactwo fantazji i duĹźa biegłość techniczna, przechodząca pod koniec Ĺźycia artysty w manierę; wystawy jego prac odbyły się w Warszawie w 1880, 1882, 1889, 1893; jego prace znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego i Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie.
ANDRUSIKIEWICZ Anna Wanda, ur. 2.12.1926, zm. Olsztyn 23.8.2012; magister ekonomii, pracowniczka WojewĂłdzkiej Komisji Planowania w Olsztynie; podczas wojny w Armii Krajowej w Krakowie; przewodniczka turystyczna, zasłuĹźona działaczka Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK) i harcerska: harcmistrzyni, zastępca komendanta Krakowskiej Komendy Chorągwi Związku Harcerstwa Polskiego; współorganizowała liczne imprezy turystyczne, m.in. zloty przodownikĂłw turystyki pieszej (w tym XXXVII OgĂłlnopolski Zlot PrzodownikĂłw Turystyki Pieszej w Olsztynie); opublikowała opracowania dotyczące Olsztyna, regionu i szlakĂłw turystycznych, autorka i współautorka wielu przewodnikĂłw, m.in. WędrĂłwki po Olsztynie, honorowy członek PTTK i członek Światowego Związku Ĺťołnierzy Armii Krajowej; odznaczona m.in. KrzyĹźem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, odznaką „ZasłuĹźony dla Warmii i Mazur”, KrzyĹźem Armii Krajowej, Złotą Honorową Odznaką PTTK.
ANTONOWICZ Stanisław Lech, ur. 14.5.1940; absolwent Akademii GĂłrniczo-Hutniczej w Krakowie (1979 doktorat), 1966-2006 główny specjalista w Biurze ProjektĂłw Geologicznych Geonafta w Warszawie (obecnie w ramach PGNiG), autor publikacji z dziedziny geologii naftowej; działacz „Solidarności” od 1980: przewodniczący Komitetu Zakładowego BPG Geonafta, w czerwcu 1981 delegat na I WZD Regionu Mazowsze. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13.12.1981 przewodniczący TKZ „S” w Geonafcie, od 1982 współorganizator kolportaĹźu prasy podziemnej, zakładowej biblioteki wydawnictw niezaleĹźnych, działalności samokształceniowej, zbierania składek związkowych i uroczystości patriotyczno-religijnych; 1984-89 współredaktor i autor w podziemnym piśmie „Baza” (udostępniał mieszkanie na potrzeby pisma i wydawnictwa Baza); wyróşniony odznaką ZasłuĹźony Działacz Kultury (1999).
ANTONOWICZ-SZUSZKIEWICZ Izabella, ur. 16.3.1942; trenerka, kajakarka, reprezentantka Victorii Gdańsk (1960-1963), Motławy Gdańsk (1964-1969) i Wiskordu Szczecin (1970-1972), 21-krotna mistrzyni Polski: K-1 500 m (1967, 1969, 1971, 1972), K-2 500 m (1962 -1972), K-2 3000 m (1962, 1963, 1965, 1966, 1968), K-4 500 m (1961), srebrna medalistka Mistrzostw Europy1965 Snagov (K-4 500 m, partnerki: J. Doering, S. Szydłowska, A. Wyszyńska), 4-krotna finalistka Mistrzostw Świata: 1966 Berlin: 4 m. (K-4 500 m), 5 m. (K-2 500 m), 1971 Belgrad: 6 m. (K-4 500 m), 7 m. (K-1 500 m). 3-krotna finalistka ME: 1965 Snagov: 8 m. (K-2 500 m); 1967 Duisburg: 5 m. ( K-4 500 m), 8 m. (K-2 500 m), olimpijka z Tokio (1964), Meksyku (1968) i Monachium (1972 - 6 miejsce: dwójki 500 m); Mistrzyni Sportu.
ASZPERGER Wojciech, ur. 3.1.1790, zm. Warszawa 7.2.1847; dobry aktor i śpiewak; grał przeważnie role amantów w komediach, głównie Aleksandra Fredry, komediooperach, a nawet operach; 1808-15 występował w różnych miastach Polski, 1815-36 w Teatrze Narodowym w Warszawie oraz gościnnie w innych miastach, a od 1836 ponownie na prowincji.
AUGUSTOWSKI Kazimierz, pseudonim „Kostek”, „Prus”, ur. 4.3.1916, zm. Warszawa 17.9.2007; studiował farmację na Uniwersytecie Jagiellońskim; Ĺźołnierz podziemia, podpułkownik Wojska Polskiego, członek Związku Walki Zbrojnej, Komendant Bazy Okręgu Wileńskiego i Nowogrodzkiego przy Komendzie Głównej Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego 1944 (Batalion Czata 49), po powstaniu w niewoli niemieckiej; po wojnie uczestnik podziemia niepodległościowego, aresztowany, więziony we Wronkach; po upadku komunizmu w 1989 zaangaĹźowany w działalność na rzecz odrodzenia ruchu korporacyjnego w Polsce, prezes Stowarzyszenia FilistrĂłw Welecji.
AUGUSTOWSKI Zygmunt, pseudonim „Ślepowron”, „Lanca”, „Hubert”; ur. 1.1.1915, zm. Warszawa 20.3.2008; brat Kazimierza; prawnik (USB); działacz podziemia niepodległościowego w czasie II wojny światowej, a zaraz po wojnie podziemia antykomunistycznego; po napaści Niemiec na Związek Sowiecki, od 1942 dowĂłdca Ośrodka Dywersyjnego „Tumonty” V Odcinka „Wachlarz” - Komendy Okręgu Wilno Armii Krajowej, a od stycznia 1944 dowĂłdca „Kedywu” miasta Wilna, uczestnik Operacji „Ostra Brama”; po ponownym zajęciu Wilna przez Związek Sowiecki i dokonanego pogromu wileńskiej Armii Krajowej przez sowieckie NKWD, dowodząc w oddziałem specjalnym organizacji konspiracyjnej „NIE” przeszedł na tereny polskiego WybrzeĹźa; w kwietniu 1945 aresztowany przez władze komunistyczne w Sopocie; odbity po trzech miesiącach, organizował grupę wywiadowczą na polecenie Komendy Głównej WIN; ponownie aresztowany w 1948 i skazany na 10 lat więzienia; zwolniony po upadku stalinizmu w Polsce w 1956; radca prawny archidiecezji poznańskiej; działacz (nestor) Korporacji Akademickiej Konwent Polonia.
AUKSZTULEWICZ JĂłzef, ur. 19.3.1930, zm. Bydgoszcz 2.12.2010; lekkoatleta (pchnięcie kulą - rekord Ĺźyciowy 17,09 m; rzut dyskiem - rekord Ĺźyciowy 48,12 m), 1955-57 udział w pięciu meczach międzypaństwowych odnosząc jedno indywidualne zwycięstwo – w 1956 w Poznaniu podczas wygranego przez Polskę (107:104) spotkania z reprezentacją Węgier, 12 razy wystąpił w finale mistrzostw Polski seniorĂłw (2 razy w rzucie dyskiem) zdobywając siedem medali (1 złoty, 3 srebrne, 3 brązowe), 1956 halowy mistrz kraju; po zakończeniu kariery trener sekcji lekkoatletycznej bydgoskiego klubu Zawisza i 1968-79 jego kierownik.


B


BACZKOWSKI Krzysztof Jan, ur. 9.3.1938; historyk, 1984-88 wicedyrektor Instytutu Historii i 1994-2009 kierownik Zakładu Historii Powszechnej Średniowiecznej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie; 1980-92 członek NSZZ „Solidarność”; członek Polskiej Akademii Umiejętności oraz wiceprzewodniczący Komisji Historycznej Krakowskiego Oddziału Polskiej Akademii Nauk. Ponadto od 1988-2009 redaktor ZeszytĂłw Naukowych UJ z serii „Prace Historyczne”, czynnie uczestniczył w dziele reedycji Annales Jana Długosza; opublikował kilkaset publikacji: Zjazd wiedeński 1515 roku (1975), Walka o Węgry 1490–1492 (1980), Rady Kallimacha (1989), Walka o Czechy w latach 1471–1479 (1995), Dzieje Polski późnośredniowiecznej (1370–1506) (1999), Projekty rozbiorĂłw państw suwerennych w późnym średniowieczu i u początku doby nowoĹźytnej (2001), Grunwald w tradycji i historiografii narodowej polskiej (2010).
BACZYŃSKA Teofila, ur. 1837, zm. Sambor 17.1.1906; aktorka teatralna; występowała w polskich zespołach teatralnych w Lublinie, Żytomierzu, Humaniu, Berdyczowie, Wilnie, Kijowie, Humaniu, Kamieńcu Podolskim i Siedlcach, w zespole rosyjskim w Witebsku i Odessie oraz w wędrownym zespole ukraińskim jej męża Emiliana Baczyńskiego, który dawał przedstawienia także w języku polskim.
BADOWSKA-MUSZYŃSKA Jadwiga, ur. czerwiec 1913, zm. Poznań marzec 2007; poetka, aktorka, organizatorka teatrĂłw, reĹźyserka słuchowisk radiowych; ukończyła Szkołę Teatralną Związku ArtystĂłw Scen Polskich oraz Studium Teatralne w Wilnie, gdzie przed wojną załoĹźyła tam teatr dla dzieci Bajka; po wypędzeniu z Wilna w 1945 do Gdańska reĹźyserowała słuchowiska w gdańskiej rozgłośni Polskiego Radia, później pracowała przy powołaniu Teatru Lalek w Toruniu i była aktorką teatru w GnieĹşnie; od 1951 w Poznaniu; 1958-60 współzałoĹźycielka i działaczka Literackiej Grupy NiezaleĹźnych Swantewit; zafascynowana sztuką hinduską załoĹźyła teatr Agiwa, gdzie wystawiała własne sztuki oraz pracowała w dziecięcym Teatrze Marcinek w Poznaniu, a później, do lat 80. XX wieku prowadziła dziecięce zespoły teatralne Maseczka i Złoty Kluczyk; przez całe Ĺźycie pisała polskie wiersze, m.in. poświęcone Wilnu i Poznaniowi, a takĹźe po francusku i w języku esperanto (wydała tomiki poetyckie w tych językach); publikowała wiersze i sztuki teatralne w czasopismach dziecięcych „Misio” i „Świerszczyk”.
BAEKMAN Jan, ur. 1783, zm. Petersburg 1856; syn JĂłzefa, znanego zegarmistrza wileńskiego (m.in. zegar wieĹźowy w kościele św. Piotra i Pawła w Wilnie); doktor medycyny, 1825-31 profesor Uniwersytetu Wileńskiego, następnie do 1842 wileńskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej; ogłaszał swe rozprawy w wileńskim „Pamiętniku Lekarskim” i „Dziejach Dobroczynności Krajowej i zagranicznej oraz wydał pracę O wakcynie (Wilno 1815).
BAHRYN-KAMIŃSKI Czesław, ur. 23.4.1927; ukończył Technikum Mechaniczne we Wrocławiu; podczas wojny, w 1944 Ĺźołnierz Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego, po zdobyciu Wilna przez Armię Czerwoną i Armię Krajową w lipcu 1944 aresztowany przez sowieckie NKWD; od maja 1945 w Polsce; od września 1980 w „Solidarności” - inspirator, organizator, lider „S” w Trzebnicy i okolicach; 1989 załoĹźyciel i przewodniczący Komitetu Obywatelskiego w Trzebnicy; 1990-2001 przewodniczący Koła Porozumienia Centrum w Trzebnicy, 1997-2001 w Akcji Wyborczej Solidarność, 1990-2001 kurator i ławnik w Sądzie Rejonowym w Trzebnicy.
BAJEWSKI Jan Antonin, ur. 17.1.1915, zm. Auschwitz 8.5.1941; kapłan zakonu FranciszkanĂłw (OFMConv) w Niepokalanowie, jeden z najbliĹźszych współpracownikĂłw św. Maksymiliana Kolbe, błogosławiony Kościoła katolickiego; wykształcenie zdobył w Wilnie, a święcenia kapłańskie przyjął w maju 1939 w Krakowie; aresztowany przez Gestapo 17.2.1941, m.in. wraz z Maksymilianem Kolbe, więziony w Pawiaku, następnie przewieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie katowany był przez SS-manĂłw koronką franciszkańską (róşańcem franciszkańskim – noszonym przy boku), chory na tyfus, wspierał współwięźniĂłw fizycznie i duchowo; umarł ze słowami na ustach: „Jezus i Maryja”; beatyfikowany przez papieĹźa Jana Pawła II w Warszawie 13 czerwca 1999 w grupie 108 polskich męczennikĂłw za wiarę.
BAK Samuel, ur. 1933; izraelski malarz polskiego pochodzenia; podczas niemieckiej okupacji Wilna część jego rodziny rozstrzelali w Ponarach w 1941 kolaborujący z nazistami Litwini, on sam przebywał w getcie wileńskim; uratowany cudownie wraz z matką w czasie likwidacji getta 27 marca 1944, ostatnie miesiące do wyzwolenia miasta spędził wraz z matką ukryty przez polską zakonnicę Marię Mikulską w wileńskim klasztorze Bernardynów; po ponownym zajęciu miasta przez Armię Czerwoną matka wraz z synem postanowiła wyjechać do Polski, gdzie mieszkali w Łodzi; nie chcąc żyć także w komunistycznej Polsce wyjechali do amerykańskiej strefy okupacyjnej Niemiec, skąd w 1948 do Izraela; mieszka w USA.
BALIŃSKI Stanisław, ur. 2.5.1782, zm. Kraków 13.2.1813; rysownik (uczeń Jana Rustema w Wilnie) i miedziorytnik, od 1810 urzędnik ministerstwa sprawiedliwości w Warszawie; przetłumaczył na język polski Maksymy i uwagi moralne księcia de La Rochefoucauld (Wilno 1812) oraz wydał rozprawę O fabrykacji cukru z białych buraków (Warszawa 1811).
BALTER Lucjan Napoleon, ur. 7.1.1936, zm. Ołtarzewo 16.2.2010; pallotyn (SAC), ksiądz zakonny od 1959; prodziekan, redaktor wydawnictw zakonu; profesor seminarium duchownego w Ołtarzewie, od 1979 docent i od 1991 profesor Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, pod koniec życia związany z Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; autor szeregu prac naukowych: Nieomylność encyklik papieskich. Studium teologiczno-historyczne (1975), Kapłańska godność Maryi (1979), Apostolskie posłannictwo zakonów (1987), Eschatologia końca XX w. (2001), Eschatologia współczesna dla duszpasterzy i katechetów (2010).
BAŁASZ Michał, ur. 22.1.1924; architekt, specjalista budownictwa sakralnego: katolickiego i prawosławnego; od lat 50. XX architekt miejski w Białymstoku; autor projektów szeregu reprezentacyjnych świątyń podlaskich, m.in. kościołów Zmartwychwstania Pańskiego (1991-96, wzorowanego na nieistniejącym kościele Św. Apostołów Piotra i Pawła w Berezweczu w woj. wileńskim/dziś na Białorusi, zniszczonego przez po wojnie przez władze sowieckie, który był znakomitym przykładem baroku wileńskiego) i Wszystkich Świętych w Białymstoku oraz Najświętszej Opatrzności Bożej w Bielsku Podlaskim oraz cerkwi w Białymstoku (2), Bielsku Podlaskim, Częstochowie, Hajnówce, Boratyńcu Ruskim, Czeremsze, Czyżach, Zaściankach.
BAŁZUKIEWICZ Bolesław ur. 12.2.1879, zm. Wilno 13.2.1935; rzeĹşbiarz, brat malarza JĂłzefa Bałzukiewicza i malarski Łucji Bałzukiewicz; studiował w Wilnie, w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (1897-1902, uczeń Konstantego Laszczki) i Państwowej Szkole Sztuk Pięknych w ParyĹźu; był współpracownikiem Antoniego Wiwulskiego w czasie pracy nad Pomnikiem Grunwaldzkim w Krakowie (1910); od 1919 profesor rzeĹşby na odrodzonym przez JĂłzefa Piłsudskiego Uniwersytecie Wileńskim – Uniwersytecie Stefana Batorego (USB); autor pomnikĂłw Stanisława Moniuszki i JĂłzefa Montwiłła w Wilnie oraz pierwszego arcybiskupa wileńskiego Jana Cieplaka dla bazyliki wileńskiej (1929, po wojnie pomnik został usunięty i zapewne zniszczony), medalionu marszałka JĂłzefa Piłsudskiego dla Senatu RP w Warszawie, nagrobka brata JĂłzefa Bałzukiewicza na wileńskim cmentarzu na Rossie oraz wielu rzeĹşb alegorycznych, jak Emigranci, Sieroty, Wojna; pochowany na cmentarz Na Rossie.
BAŁZUKIEWICZ Józef, ur. 1.4.1867, zm. Wilno 11.2.1915; malarz, brat rzeźbiarza Bolesława Bałzukiewicza i malarki Łucji Bałzukiewicz; ukończył Petersburską Akademię Sztuk Pięknych; w 1897 wrócił do Wilna; uczył na bezpłatnych polskich kursach rysunku ufundowanych przez filantropa wileńskiego Józefa Montwiłła i prowadził własną szkołę rysunku; jeden z członków-założycieli Wileńskiego Towarzystwa Artystycznego i uczestniczył w wystawach tegoż Towarzystwa; uprawiał malarstwo religijne, pejzażowe, portretowe, zajmował się również tematyką wiejską; oprócz malarstwa olejnego chętnie posługiwał się akwarelą i pastelą. Zajmował się również konserwacją obrazów (głównie w kościołach, m.in. Szymona Czechowicza w kościele św. Rafała w Wilnie); pochowany na wileńskiej Rossie; Wnętrze Kaplicy Trzech Króli w kościele OO.Bernardynów w Wilnie (1902), Widok kaplicy św. Kazimierza w Wilnie, Ostra Brama w Wilnie; w zbiorach Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku jest Adres jubileuszowy dla Henryka Sienkiewicza od Ziemian znad Niemna z oryginalnymi obrazami wykonane różnymi technikami (olej, tempera, pastel, akwarela i tusz) przez takich polskich artystów z Wilna i Wileńszczyzny jak: Kazimierz Alchimowicz (1840-1916), Henryk Weyssenhoff (1859-1922), Stanisław Fleury (1858-1915), Wincenty Śleńdziński (1837-1909), Helena Rómerówna (ur. 1860), Karol Witkowski (1860-1910), Józef Bałzukiewicz (1866-1915).
BAŁZUKIEWICZ Łucja, ur. 13.12.1887, zm. Lublin 11.5.1976; malarka, siostra rzeĹşbiarza Bolesława i malarza JĂłzefa BałzukiewiczĂłw; uczyła się początkowo w wileńskiej Szkole Rysunkowej Iwana Trutniewa (większość wykładowcĂłw szkoły stanowili Rosjanie; Polakami byli Stanisław Jarocki, Tadeusz Dowgird, Bolesław i JĂłzef Bałzukiewicze), następnie w ParyĹźu (uczennica Olgi Bozańskiej i Henri Martina);; w 1909 powrĂłciła do Wilna, gdzie mieszkała do 1946, tj. do czasu wypędzenia PolakĂłw z miasta; była nauczycielką rysunku w gimnazjum im. Joachima Lelewela; w 1946 zamieszkała w Lublinie; malowała głównie obrazy o tematyce religijnej dla wielu kościołów ziemi lubelskiej i Białymstoku, m.in. obrazy Matki Boskiej Ostrobramskiej dla bazyliki archikatedralnej w Białymstoku i kaplicy w Kadzidle, Miłosierdzie BoĹźe – kościół parafialny w Horyszowie, Matka BoĹźa Nieustającej Pomocy – kościół parafialny w Rogóźnie; malowała teĹź krajobrazy, martwe natury i portrety (Portret Olgi Boznańskiej 1909); od 1967 członek grupy konserwatywnych artystĂłw plastykĂłw „Zachęta"; miała dwie wystawy indywidualne w Lublinie w 1962 i 1970.
BANDZO JĂłzef, pseudonim „Jastrząb”, ur. 21.10.1923, zm. Wołomin 16.10.2016; kapitan (pośmiertnie awansowany do stopnia podpułkownika), polski działacz podziemia niepodległościowego w czasie II wojny światowej, a zaraz po podziemia antykomunistycznego w Polsce; do wojny uczeń Gimnazjum Elektromechanicznego w Wilnie oraz członkiem 11 Wileńskiej DruĹźyny Harcerzy; od lipca 1942 w szeregach Armii Krajowej (AK), w oddziale partyzanckim Gracjana FrĂłga ps. „Szczerbiec”, przekształconym następnie w 3. Wileńską Brygadę Armii Krajowej; jako dowĂłdca druĹźyny w 1 kompanii (szturmowej) por. Romualda Rajsa ps. „Bury”, w lipcu 1944 brał udział w operacji „Ostra Brama”, mającej na celu samodzielne oswobodzenie Wilna z rąk okupanta niemieckiego siłami AK i zgodnej z załoĹźeniami „Burzy” wystąpienia wobec Armii Czerwonej „w roli gospodarza terenu”; po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną uniknął aresztowania i przedostał się na Lubelszczyznę; we wrześniu 1945 wstąpił do odtworzonej przez majora Zygmunta Szendzielarza ps. „Łupaszka” 5 Wileńskiej Brygady AK, ktĂłra po rozwiązaniu Armii Krajowej przeszła w szeregi Narodowego Zjednoczenia Wojskowego; 1960–76 więziony; w 2008 odznaczony KrzyĹźem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski; został pochowany w Kwaterze Polskiego Państwa Podziemnego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
BARANOWSKA-TYMAN Irena, ur. 31.3.1921; nauczycielka, członkini AK na WileńszczyĹşnie; 1935-39 uczennica Gimnazjum im. Ks. Adama Czartoryskiego w Wilnie, a podczas okupacji litewskiej miasta litewskiego liceum technicznego, stąd miała “dobre” dokumenty osobiste; od paĹşdziernika 1941 w Związku Walki Zbrojnej (ps. “Basia”) i włączona do komĂłrki łączności O-V sztabu; łączniczka oddziału partyzanckiego “Tońka” - doprowadzała do Kiejdzi ochotnikĂłw do partyzantki, dowoziła na koniu broń, sprzęt bojowy, kwatermistrzowski, medykamenty; od kwietnia 1944 zasłuĹźona łączniczka między Komendą Okręgu w Wilnie a DowĂłdztwem Oddziałów Partyzanckich AK w Polu z siedzibą w Dziewieniszkach; uniknęła aresztowania przez NKWD; wyjechała na Śląsk, a później przeprowadziła się w olsztyńskie.
BARANOWSKI Henryk, ur. 7.10.1920, zm. Toruń 3.3.2011, bibliograf i bibliotekarz; ukończył Gimnazjum oo. Jezuitów i Wilnie i rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie; podczas wojny był robotnikiem przymusowym w III Rzeszy; po wyzwoleniu, wobec oderwania Wilna od Polski, zamieszkał w Toruniu, dokąd przeniósł się wileński uniwersytet jako Uniwersytet Mikołaja Kopernika (UMK); ukończył na nim prawo i bibliotekarstwo; od samego początku (od 1945) związany najpierw jako wolontariusz z Biblioteką Uniwersytecką: brał czynny udział w akcji ratowania, zabezpieczania, zwożenia i opracowywania księgozbiorów przeznaczonych dla Biblioteki Uniwersyteckiej z tzw. zbiorów zabezpieczonych, następnie przez kilka lat kierownik Oddziału Magazynu Zbiorów, w latach 1956-84 kierownik Oddziału Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów, w 1984-86 zastępca dyrektora Biblioteki UMK, w 1985 docent w zakładzie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UMK; członek Państwowej Komisji dla Bibliotekarzy Dyplomowanych, Towarzystwa Naukowego w Toruniu i członek zarządu Towarzystwa Bibliofilów im. Lelewela w Toruniu, przewodniczący Komisji Bibliografii i Bibliotekoznawstwa; zajmował się bibliografią historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego, prasy pomorskiej, miasta Torunia, bitwy pod Grunwaldem, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oraz Wilna: Uniwersytet Wileński 1579-1939: bibliografia za lata 1945-1982 (1983), Ostra Brama: Bibliografia (1991), Bibliografia Wilna. T. 1, Uniwersytet Wileński: 1579-1939 (1996), Bibliografia Wilna. T. 2, Miasto (2000), Bibliografia Wilna. T. 3, Za lata 1999-2005 oraz uzupełnienia (2007).
BARTELS Artur, ur. 1818, zm. KrakĂłw 23.12.1885; piosenkarz - zwany polskim Berangerem, malarz-karykaturzysta, poeta, dziennikarz; studiował w Petersburgu i ParyĹźu; początkowo był zarządcą dĂłbr TyszkiewiczĂłw nad Berezyną na Białorusi, następnie przebywał w Warszawie i Krakowie, gdzie występował w kole artystyczno-literackim; napisał 2 zeszyty Ĺźartobliwych piosenek z towarzyszeniem fortepianu (wydane w Warszawie w 1874 i Krakowie w 1888); był znakomitym wykonawcą tych piosenek i sam sobie do śpiewu akompaniował; najpopularniejsze z nich: Ciocia Salusia, Panna Marianna, Departament niĹźszej Sekwany; układał takĹźe słowa do popularnych melodii; napisał poemat Tydzień poleski (KrakĂłw 1883), szereg wierszy satyrycznych, farsy sceniczne: Serce brata, Goście, Popas w Miłosnej, Niewiniątko oraz trzy serie rysunkĂłw: Łapigrosze, Pan Atanazy Skorupka, Pan Eugeniusz, wydane w “Albumie wileńskim” tom VI Wilno 1858; w latach 1878-80 ogłosił szereg artykułów o tematyce myśliwskiej we lwowskim czasopiśmie “Łowiec”.
BARTNICKI Stanisław, ur. 4.4.1895, zm. okolice Archangielska 4.11.1941; działacz Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), związkowy i Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego w Wilnie, od 1931 skarbnik Okręgu PPS w Wilnie; od 1927 członek wileńskiej Rady Miejskiej z Listy PPS; zesłany w kwietniu 1941 przez sowieckie NKWD w głąb Rosji, pracował jako drwal w łagrze koło Archangielska, gdzie zmarł z przemęczenia, głodu i zimna.
BARWICKI Czesław, ur. 1909, zm. po 1985; mgr teologii (USB Wilno), ksiądz katolicki od 1935 w archidiecezji wileńskiej; po wojnie w diecezji olsztyńskiej (warmińskiej), kanonik honorowy kapituły; spowiednik stygmatyczki i mistyczki polskiej Wandy Boniszewskiej (1906 Nowa Kamionka k. NowogrĂłdka – 2003 Konstancin-Jeziorna), siostry bezhabitowego Zgromadzenia SiĂłstr od Aniołów, do ktĂłrego wstąpiła w Wilnie w styczniu 1925), prześladowanej przez sowiecki aparat terroru do 1956 (od 1958 w Polsce); ks. Barwicki jako jej kierownik duchowy nakazał jej nakazał jej spisać relację z pobytu w więzieniu stalinowskim w latach 1950-56, w ktĂłrym prĂłbowano leczyć jej stygmaty.
BATURO Andrzej, ur. 16.5.1940, zm. Bielsko-Biała 9.6.2017; dziennikarz „Głosu Olsztyńskiego”, fotograf, działacz i organizator wielu imprez fotograficznych, wydawca; fotoreporter prasowy: „Na Przełaj”, „Razem”, „itd.”, „Polityka”, zdjęcia publikował w bardzo wielu magazynach fotograficznych i w prasie, w kraju i za granicą (m.in. „Der Spiegel”, „National Geographic”, „Voyage”), autor kilku albumĂłw o tematyce gĂłrskiej; jego prace zamieszczone są w m.in.: „Mistrzowie polskiego pejzaĹźu”, „Antologia Fotografii Polskiej”, „Z kart fotografii polskiej”; rzeczoznawca Ministra Kultury i Sztuki do spraw fotografii; współzałoĹźyciel Warmińsko-Mazurskiego Towarzystwa Fotograficznego w Olsztynie, Fundator i prezes Fundacji Centrum Fotografii, współorganizator FotoArtFestivalu i jego dyrektor generalny, współwłaściciel Wydawnictwa Baturo oraz kurator Galerii Fotografii B&B w Bielsku-Białej; członek Związku Polskich ArtystĂłw FotografikĂłw (pełnił funkcje sekretarza i wiceprezesa) oraz Rady Artystycznej Związku Polskich ArtystĂłw FotografikĂłw w Warszawie; dwukrotnie zdobył tytuł Fotoreportera Roku, uczestniczył w wystawie World Press Photo w Hadze, był organizatorem i komisarzem generalnym I OgĂłlnopolskiego Przeglądu Fotografii Socjologicznej w Bielsku-Białej, wĂłwczas największej fotograficznej wystawy w powojennej Polsce, zorganizował II OgĂłlnopolski Przegląd Fotografii Socjologicznej w Bielsku-Białej oraz dużą wystawę Polskiej Fotografii GĂłrskiej w Antibes we Francji (otrzymał nagrodę Grand Prix); brał udział w kilkudziesięciu wystawach indywidualnych i zbiorowych fotografii prasowej oraz pejzaĹźowej, organizowanych w kraju i za granicą; jego prace znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu i Muzeum Historii Fotografii w Krakowie.
BATURO Ryszard, ur. 27.11.1933; dr nauk prawnych; dyplomata, od 1956 pracownik MSZ; 1968-72 I sekr. Ambasady w Norwegii; 1975-76 wicedyrektor Gabinetu Ministra; 1984-88 wicedyrektor Dept. I MSZ; od 1991 ambasador w Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej; publikacje: Umowy międzynarodowe a państwa trzecie (1970), Norwegia w: Współczesna Skandynawia (1974).
BEDNARCZUK Leszek, ur. 30.5.1936; językoznawca, indoeuropeista; od 1987 profesor WyĹźszej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, członek Polskiej Akademii Umiejętności; prace z zakresu językoznawstwa indoeuropejskiego, językĂłw polskiego, słowackiego, celtyckiego i bałkańskich: Indo-European parataxis (1974), Języki indoeuropejskie (1986–88, redaktor i współautor), Stosunki językowe na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego (1999), Od Naroczy do Niemna. Relacje partyzantĂłw Kmicica, Łupaszki, Ronina (Armii Krajowej na WileńszczyĹşnie) III 1943 – VII 1944 (Gdańsk-Lipce, skrypt na prawach maszynopisu, 2005).
BELLERMAN-WIELICKA Halina, ur. 18.12.1921, zm. Gdańsk 1975; dr chemik; od 1962 docent Instytutu Budownictwa Wodnego Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku; kierownik Zakładu Mechaniki Podłoża; autorka publikacji naukowych w czasopismach krajowych i zagranicznych.
BER Ryszard, ur. 2.2.1933; reżyser; ukończył Państwową Wyższą Szkołę Filmową w Łodzi; twórczość: filmy kinowe: Zawsze w niedzielę 1965, Gdzie jest trzeci król 1966, Kaszebe 1970, Hotel klasy lux 1979, Thais 1983, Cudzoziemka 1986 (Nagroda specjalna jury XI Festiwalu Przeglądu Filmów Fabularnych w Gdańsku); filmy telewizyjne: Ślepy tor 1967, Pożarowisko 1968, Przez dziewięć mostów 1972 (Grand Prix Zlata Praha na Międzynarodowym Festiwalu TV w Pradze, nagroda na Międzynarodowym Festiwalu TV w Hollywood 1973), Chłopcy 1973, Droga 1980 (nagroda RAI na Festiwalu Prix Italia), seriale: Lalka 1978, Popielec 1982 (wyróżnienie specjalne jury na Teleconfronto, Włochy 1984), spektakle tv, m.in.: Klik-Klak (nagroda na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym w Płowdiw 1981), Proces Rudolfa Hoessa (Nagroda Interwizji na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym w Pradze 1984); realizacje teatralne: Klucznik (Teatr Kameralny, Warszawa), Chłopcy (Teatr im. Wilama Horzycy, Toruń).
BEREZOWSKI Maksymilian, ur. 14.5.1923, zm. Sopot 30.7.2001, publicysta, felietonista i dziennikarz, specjalizujący się w stosunkach międzynarodowych i polityce zagranicznej, korespondent „Trybuny Ludu” na Bliskim Wschodzie, w Indonezji, Anglii i Stanach Zjednoczonych: stały korespondent akredytowany przy Białym Domu w Waszyngtonie, autor książek: Tysiąc i druga noc (1958), Lordowie i heretycy (1965), Śmierć senatora (1972), Kariera Richarda Nixona (1976), Trzy Kobiety i Prezydent (1976), BĂłg kocha Amerykę (1978), Moralitet z amerykańskim aniołem (1981), Czas Reagana (1982), Koniecznie skandal (1982), Ameryka pięknych snĂłw (1989), Koniec epoki: wywiady Maksymiliana Berezowskiego (1991), Seks, łzy i polityka (1992), Ostatni imperator: cesarz, ktĂłry był bogiem (1991), Ameryka : nowy leksykon (1998), KrĂłtka encyklopedia USA (2001).
BERKMAN Michał, ur. 23.9.1823, zm. Skierniewice 18.2.1913; ukończył Uniwersytet Charkowski; pedagog (matematyk) w Prużanie, Lidzie, Wilnie (przyjaźnił się tutaj z Syrokomlą i Andriolim), Kiejdanach; uczestnik Powstania Styczniowego 1863: czynny w organizacji powstańczej w Kownie; uwięziony i zesłany do Makarjewa w guberni kostromskiej; na mocy manifestu carskiego powrócił do kraju i osiadł w Warszawie, gdzie był nauczycielem w szkole technicznej kolei wiedeńskiej; autor publikacji wydanych w Warszawie w 1884: Początki arytmetyki oraz O najprostszych figurach geometrycznych .
BERKOWA Maria, ur. 22.6.1901, zm. Warszawa wrzesień 1944; dyplomowana pielęgniarka (Warszawska Szkoła Pielęgniarstwa); 1930-33 i 1936-39 pracownik Dep. SłuĹźby Zdrowia Ministerstwa Opieki Społecznej; podczas II wojny światowej najpierw w Wilnie i w Cytowianach na Litwie Kowieńskiej, gdzie była pielęgniarką w miejscowym szpitalu gruĹşliczym; od 1942 w Warszawie, gdzie jej mąż, Wacław, ppłk dypl. WP, był szefem Oddziału Wywiadowczego Komendy Głównej Armii Krajowej, a syn Mieczysław Ĺźołnierzem AK, a następnie słynnego batalionu “Zośka”; była sanitariuszką tego batalionu; podczas Powstania Warszawskiego w sanitariacie zgrupowania “Radosław” na szlaku walk: Wola, Stare Miast, CzerniakĂłw, gdzie pracowała w szpitalu polowym w piwnicach domu przy ul. Okrąg 2, później w doraĹşnie organizowanych punktach ratowania rannych w piwnicach domĂłw przy ul. Wilanowskiej nr 18, 5 i 1 (ostatni broniony budynek w tym rejonie); wzięta do niewoli, została powieszona przez NiemcĂłw.
BIAŁKOWSKA Zofia Irena, ur. 24.9.1924, zm. Bergen-Belsen (Niemcy) 11.4.1945; cĂłrka Michała, płk dypl. WP, szefa sztabu Armii “Poznań”; podczas II wojny światowej w konspiracji była łączniczką między “OĹźogiem”, dowĂłdcą plutonu “Bartek” 11 kompanii Związku Odwetu “Ĺťelbet” Okręgu AK KrakĂłw-miasto, a Antonim Gillerem “WaligĂłrą”; aresztowana 10.1.1945 została 17 stycznia zesłana do obozu koncentracyjnego w Bergen-Belsen, gdzie zmarła.
BIELEWICZOWA Zofia, ur. 29.6.1899, zm. po 1939; artystka śpiewaczka, pedagog; studiowała w Konserwatorium Muzyczne w Petersburgu i w Konserwatorium Muzycznym w Warszawie; 1929-39 profesor na wydziale nauczycielskim Państwowego Konserwatorium Muzycznego w Warszawie; prowadziła także klasę śpiewu solowego w Instytucie Muzycznym im. Grudzińskiego; występowała na koncertach i w operze warszawskiej; po wojnie na ponownie pedagog muzyczny, m.in. ustawiła głos i nauczyła prawdziwej sztuki Henryka Grychnika, jednego z najświetniejszych polskich tenorów.
BIELICKI Marian Leon, ur. 5.6.1920, zm. Warszawa 8.5.1972; prozaik, eseista, dziennikarz, tłumacz z j. ros.; studia rozpoczął na USB w Wilnie; 1941-46 przebywał na zesłaniu w Związku Sowieckim; opublikował m.in.: reportaże Szpiedzy z Wall-Street (1950) i Defilada optymizmu (1952), tom opowiadań Towarzysze walki (1950), powieści Bakteria 078 (1951) i Dżuma rusza do ataku (1955), powieści dla młodzieży Grupa Słowika (1954), Gorycz sławy (1961), Gdzie jesteś Małgorzato_ (1963), Małgorzata szuka siebie (1964), Małgorzaty droga powrotu (1965), Chłopiec z glinianą tabliczką (1969), opowieść fantastyczno-naukową Moje skarby w kosmosie (1962), tom szkiców o cywilizacji sumeryjskiej, oparty na studiach archeologicznych Zapomniany świat Sumerów (1966), Opowieści Szidikura. Baśnie i legendy Tybetu (1957) oraz opowieść tybetańską Lacho z rodu Ha (dwie ostatnie książki powstały pod wpływem jego podróży do Tybetu); jako Stefan Lemar publikował także powieści sensacyjne; opracował antologie poetyckie oraz adoptował baśnie oparte na motywach ludowych.
BIELKIEWICZ Adam, ur. 1797, zm. Wilno 1840; wybitny chirurg, 1827-31 profesor Uniwersytetu Wileńskiego, a po jego zamknięciu przez carat Akademii Medyczno-Chirurgicznej w tym mieście, urządzony przez niego gabinet anatomiczny (2528 eksponatów) był w rzędzie pierwszych w Europie, autor pracy Przykład choroby błękitnej morbus coeruleus z przyczyny otworzenia się kanału arteryjnego Botalla, prekursor ornitologii na Wileńszczyźnie.
BIEŃKOWSKA Danuta, ur. 31.1.1920, zm. Warszawa 20.8.1992; lekarz, powieściopisarka, eseistka, tłumaczka z rumuńskiego i najbardziej zasłuĹźona osoba w upowszechnianiu wiedzy o kulturze rumuńskiej w Polsce; studiowała na Uniwersytecie Poznańskim (1937-39) i uniwersytecie w Bukareszcie, (1939-1943); II wojnę światową przeĹźyła w Rumunii; jako literatka debiutowała w prasie wrocławskiej w 1946 - opowiadaniem Zdrada na łamach “Trybuny Dolnośląskiej”; od 1954 w Warszawie; od 1946 członek Związku LiteratĂłw Polskich, 1972-75 wiceprezes Oddziału Warszawskiego ZLP, a w latach 1975-80 członek Zarządu Głównego ZLP; autorka powieści: Dach nad głową 1953, Siedemnaście twarzy BoĹźydara GwoĹşdzia - sensacyjna 1957, Lekarz starej Warszawy - biograficzna o Chałubińskim 1964, Ĺťywot szczęśliwy Sebastiana Klonowica 1965, Złote jabłko - historia zrastania się Ziem Zachodnich z macierzą oraz wrastania w nie polskich osadnikĂłw 1966, Obrona WybrzeĹźa 1626-1629 (1968), Piękna nieznajoma - o Ĺźyciu codziennym polskiej prowincji 1971, Ślubne kobierce 1974, Michał Waleczny - o wybitnej postaci w dziejach Rumunii 1975, Trwaj, chwilo! 1976, Upragniony telefon 1980, Wesprzyj mnie 1980; książek dla dzieci i młodzieĹźy: Szlakiem orlich gniazd 1955, Rada nie od parady 1965, Wielka gra 1966 (wiele wydań), Potajemna wyprawa 1968, Siostra z wyboru 1971, Chłopiec z gitarą 1971, NajdłuĹźsza noc 1972, Chwila prawdy 1975, Daniel w paszczy lwa 1978, Czy to jest kochanie? 1979; tomu opowiadań Skowronek 1967; wiele książek Bieńkowskiej miało kilka wydań; przełoĹźyła z języka rumuńskiego 30 książek i 35 dramatĂłw; w 1965 otrzymała rumuński medal im. I. Creangi i M. Eminescu za działalność przekładową.
BIEŃKUŃSKI Stanisław, ur. 15.5.1914, zm. Warszawa 17.9.1989; architekt, urbanista; od 1946 pracownik naukowo-dydaktyczny Politechniki Warszawskiej: od 1978 profesor, 1975-81 dziekan Wydziału Architektury; projektował m.in. w Warszawie: gmach PKPG (1947-49 wraz z S. Rychłowskim), gmachy ministerstw: Górnictwa (1951), Przemysłu Lekkiego (1955), Finansów (1956), Grand Hotel (1954-58), biurowiec przy al. Jana Pawła II (1962), rozbudowę gmachu Ministerstwa Handlu Zagranicznego i Żeglugi (1965), gmach Centrum Radiowo-Telewizyjnego przy ul. Woronicza (1963-72 wraz z S. Miszczakiem).
BILLING Piotr, ur. 1748, zm. po 1794; bankier wileński; po wybuchu powstania kościuszkowskiego w Wilnie w 1794 członek wileńskiej Deputacji Skarbowej, z nominacji Tadeusza Kościuszki od maja 1794 zastępca w Radzie Najwyższej Narodowej w Warszawie; przybył do stolicy z transportem sreber wileńskich dla powstańczej mennicy, jeden z siedmiu płatnych dyrektorów Dyrekcji do Biletów Skarbowych, następnie dyrektor Inspekcji Biletów Skarbowych.
BIRULA-BIAŁYNICKI Krzysztof, ur. 15.8.1944, zm. ŁódĹş 30.1.2014; nauczyciel, ogrodnik-rolnik, hokeista (lewoskrzydłowy, świetnie wyszkolony technicznie, szybki, wyróşniający się wyjątkową harmonią ruchĂłw w jeĹşdzie na lodzie i dysponujący dobrym strzałem. Posiadł wielką sztukę wygrywania pojedynkĂłw z obrońcami, unikając z nimi ostrych starć), reprezentant Polski, olimpijczyk; po wypędzeniu wraz z rodziną z Wilna w 1945 mieszkał w Łodzi; zawodnik klubĂłw: ŁKS ŁódĹş 1962-74 oraz klubĂłw włoskich: Cortina Dalia 1975-77, Goldmarket Milano 1977-78 i HC Brunico 1978-79; w lidze polskiej wystąpił w 327 meczach, w ktĂłrych zdobył 287 goli: dwukrotny krĂłl strzelcĂłw polskiej ligi (1967 i 1968); w barwach reprezentacji Polski rozegrał 118 spotkań w latach 1965-1973, w ktĂłrych zdobył 50 goli; uczestnik turniejowych mistrzostw świata: Finlandia 1965, Ljubljana 1966, Wiedeń 1967, Ljubljana 1969, Sztokholm 1970, Berno, Lyss 1971, Moskwa 1973 (w latach 1966, 1970, 1973 w Grupie A) oraz zimowych igrzysk olimpijskich w Sapporo (Japonia) 1972 – 6 miejsce; załoĹźyciel, pierwszy prezes oraz trener Ĺťeńskiego Klubu Hokejowego w Łodzi. ZasłuĹźony Mistrz Sportu.
BITNER Wacław ur. 19.2.1893, zm. Ełk 11.12. 1981; adwokat, działacz katolicki, polityk chadecki i chrześcijańskich związkĂłw zawodowych; 1911-17 działacz polskich katolickich organizacji młodzieĹźowych w Kijowie i Petersburgu: Związku FilaretĂłw, Wyzwolenia i Polonii oraz prezes Akademickiego Komitetu Pomocy Jeńcom Polakom w Rosji; po powrocie do kraju w 1918 organizator chrześcijańskich związkĂłw zawodowych, m.in. Związek Zawodowy MetalowcĂłw i Związek Zawodowy Tramwajarzy; 1919-1937 wchodził w skład kierownictwa Chrześcijańskiej Demokracji, od 1925 jako wiceprezes Zarządu Głównego; autor jej pierwszego programu politycznego; 1922-35 poseł na Sejm; 1934 utworzył w Sejmie klub chadecki - Chrześcijański Klub Ludowy; publicysta “Rzeczypospolitej” (Warszawa); podczas wojny, od 1941 kierował w USA filią Katolickiej Agencji Prasowej; po powrocie do kraju, w latach 1945-48 kierował Obywatelską Ligą Odnowy Warszawy; represjonowany przez reĹźym komunistyczny, m.in. w latach 1951-56 skreślony z listy członkĂłw WojewĂłdzkiej Izby Adwokackiej w Warszawie; ogłosił m.in. Materiały do bilansu handlowego Litwy i Kurlandii (1918) i Pewniki prawa (1926).
BLUMBERG Ludwik, ur. 3.5.1938, zm. Wrocław 20.3.2010; ukończył Zasadniczą Szkołę Mechanizacji Rolnictwa w Świebodzinie (1956), pracował w Świebodzinie i Wolinie oraz 1975-91 w Przedsiębiorstwie Transportowym Handlu Wewnętrznego w Jeleniej GĂłrze; 1964-1970 w PZPR; od września 1980 działacz „Solidarności”: przewodniczący Komitetu ZałoĹźycielskiego, następnie wiceprzewodniczący Komitetu Zakładowego w PTHW; w 1981 delegat na I WZD. Po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 aktywny działacz podziemnej „Solidarności”, 1982-86 przewodniczący TKZ w PTHW; 1983-1989 członek Solidarności Walczącej, uczestnik wielu akcji ulotkowych, plakatowych i manifestacji; w 1985 współwydawca (m.in. z Chrystoforoszem Tulaszem) „Gencjany”, podziemnego pisma SW Oddział w Jeleniej GĂłrze, 1982-83 współpracownik i kolporter pisma „Odroczenie”, 1982-89 zasłuĹźony kolporter podziemnych czasopism: „Myśli”, „Z Dnia na Dzień”, „Solidarności Walczącej”, „Gencjany”, „Odroczenia”, „Zerwij Kajdany, Połam Bat...”, współorganizator zbiĂłrek pieniędzy na pomoc represjonowanym. Wielokrotnie z Ĺźoną Haliną Blumberg zatrzymywany, przesłuchiwany, poddawany rewizjom. VIII-XII 1982 aresztowany, przetrzymywany w AŚ w Jeleniej GĂłrze, 6 XII zwolniony. 1983-1989 działacz Duszpasterstwa Ludzi Pracy i KIK w Jeleniej GĂłrze. 1 XI 1984 inicjator, uczestnik manifestacji, podczas ktĂłrej na cmentarzu komunalnym w Jeleniej GĂłrze ustawiono krzyĹź upamiętniający ofiary komunizmu. 1989-91 przewodniczący KZ „S” w PTHW.
BŁAĹťEWICZ Bohdan, ur. 14.4.1942, zm. Olsztyn 29.6.2008; ukończył Technikum Mechaniczne dla Pracujących w Zespole Szkół Zawodowych nr 2 we Wrocławiu (1971), od 1958 pracownik w przedsiębiorstwach wrocławskich; w sierpniu 1980 współorganizator akcji poparcia dla strajkujących robotnikĂłw WybrzeĹźa, następnie uczestnik strajku solidarnościowego, od września 1980 działacz „Solidarności”, kolporter wydawnictw niezaleĹźnych; po wprowadzeniu stanu wojennego 13-18 grudnia 1981 współorganizator, uczestnik strajku we wrocławskiej Megabudzie, a w styczniu 1982 organizator akcji zawieszenia flagi „S” na kominie Pafawagu we Wrocławiu; współorganizator podziemnej poligrafii RKS i organizator szkoleń drukarskich; we własnym mieszkaniu drukował: „Z Dnia na Dzień”, „Solidarność Walcząca”, „Prawda. Miesięcznik Myśli NiezaleĹźnej”, „Odrodzenie. Serwis informacyjnego NSZZ”, „Region. Pisma NSZZ «Solidarność» Dolny Śląsk”, „Tygodnik Wojenny”, „BądĹşmy Solidarni”, „Biuletyn Dolnośląski”, „Wiadomości Bieżące”, „Jednością Silni. Międzyzakładowy biuletyn NSZZ «Solidarność» PTHW, Wrozamet, ZPUT”, „Iskierki”, „Obecność. NiezaleĹźne pismo literackie”, „Riposty”, „CDN”, „Przegląd Myśli NiezaleĹźnej”, „Biuletyn Informacyjny Solidarności Walczącej” oraz kilkadziesiąt książek (nad wieloma pracował od makiety do oprawy); od 1983 członek Solidarności Walczącej; organizator cyklicznego Tygodnia Lwowskiego i Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej w kościele św. Augustyna we Wrocławiu; w 1986 zwolniony z pracy, 7 kwietnia i 30 sierpnia 1987 miały miejsce rewizje jego w mieszkaniu (skonfiskowano materiały poligraficzne), zatrzymywany, przesłuchiwany.
BOBIATYŃSKI Stanisław, ur. 28.7.1887, zm. po 1939; dr medycyny, podpułkownik WP; ukończył gimnazjum w Wilnie I wydział prawa Uniwersytetu Moskiewskiego; 1909 zesłany na 3 lata do guberni archangielskiej za działalność niepodległościową; oficer I Korpusu Polskiego na wschodzie; 1918 twórca samoobrony wileńskiej; dowódca 85 p.p.; 1922-28 zastępca dowódcy obszaru warownego i komendanta m. Wilna; do 1939 w Wilnie: członek honorowy Towarzystwa Lekarskiego, prezes Związku Uczestników Powstań Narodowych, członek zarządu Polskiego Czerwonego Krzyża i Związku Przyjaciół 85 p.p.
BOBNIS Waldemar, ur. 11.9.1954; ukończył Technikum Mechaniczne we Wrocławiu (1976); 1979-90 mechanik sprzętu budowlanego w Przedsiębiorstwie Budownictwa Uprzemysłowionego we Wrocławiu; od września 1980 działacz „Solidarności”, wiceprzewodniczący KZ w PBU; załoĹźyciel i do 1981 redaktor i publicysta niezaleĹźnego miesięcznika „Wiadomości (Głos) PBU”; w czerwcu 1981 delegat na I WZD Regionu Dolny Śląsk; po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 uczestnik strajku, następnie działacz podziemnej „Solidarności” - zaprzysiężony członek Solidarności Walczącej, związany z grupą Barbary Sarapuk, drukarz, kolporter pism podziemnych: „Z dnia na dzień”, „Wiadomości Bieżące”, „Solidarność Walcząca” i in. materiałów niezaleĹźnych; w 1983 zatrzymany, przesłuchiwany i pobity w Areszcie Śledczym KW MO, 18 maja 1983 skazany na 1 rok więzienia w zawieszeniu na 3 lata, kilkanaście razy zatrzymywany na 48 godzin, w pracy przeniesiony na gorsze stanowisko, od grudnia 1987 członek RKW, od 1988 Komisji ZałoĹźycielskiej „S” w PBU; 1991-2006 wiceprezes Zarządu Shah Bob Usługi Handlowe Sp. z o.o.
BODALSKI Ryszard, ur. 1932; chemik, ukończył Wydział Chemiczny Politechniki Łódzkiej, od 1971 docent i od 1992 profesor tej uczelni, 1973–85 zastępca dyrektora i 1992–2002 dyrektor Instytutu Chemii Organicznej; 1989–90 visiting professor w University of Massachusetts Amherst; członek rad naukowych Instytutu Chemii Organicznej PAN w Warszawie i Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN w Łodzi; 1988-2003 członek, a następnie przewodniczący Rady Redakcyjnej „Wiadomości Chemicznych” oraz 1990-91 członek Rady Redakcyjnej „Polish Journal of Chemistry”; w 1992 otrzymał Medal Stanisława Kostaneckiego przyznawany przez Polskie Towarzystwo Chemiczne za wybitne osiągnięcia naukowe; prowadził badania
chemii zasad pirydynowych, chemii organicznej fosforu, szeroko pojętej syntezy organicznej oraz syntezy i aplikacji uniwersalnych synotopów fosforoorganicznych; opublikował 117 prac oraz publikacji monograficznych, patenty i opracowania dla przemysłu, wypromował 8 doktorów.
BOGDANOWICZ Ignacy, ur. 1.2.1920, zm. Słupsk 10.1.1989; malarz abstrakcjonista związany ze środowiskiem geometrystów; 1938-44 studiował malarstwo na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie; po ponownym zajęciu Wilna przez Związek Sowiecki w lipcu 1944 zesłany do obozu pracy w Stalinogorsku w obwodzie tulskim, a po uwolnieniu w 1946 wysiedlony do komunistycznej Polski i w 1947 zamieszkał na stałe w Słupsku; zainicjował i współtworzył galerię Nowa Brama i słupską Pracownię Sztuk Plastycznych oraz Dom Pracy Twórczej Ustce, współzałożyciel i członek oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków w Koszalinie; tworzył rysunki, reliefy, formy przestrzenne, grafiki, malarstwo ścienne, sztalugowe, scenografie teatralne oraz plakaty: wczesne prace artysty to głównie malarstwo pejzażowe inspirowane kubizmem i Tadeuszem Makowskim, wiele z prac to pejzaże miejskie, ukazujące zgeometryzowaną architekturę; uczestniczył w 37 wystawach zbiorowych w kraju i zagranicą oraz brał udział w imprezach organizowanych przez polską awangardę powojenną.
BOGDZIUL Daniel, ur. 24.2.1994, litewski hokeista pochodzenia polskiego, reprezentant Litwy; karierę rozpoczął w 2010 w łotewskim klubie Liepajas Metalurgs i wraz z jego seniorską drużyną w sezonie 2010/2011 zdobył mistrzostwo Łotwy mając 17 lat; następnie członek hokejowych drużyn Estonii, Ukrainy, ponownie Łotwy, Danii, a od 2016 zawodnik GKS Katowice w rozgrywkach Polskiej Hokej Ligi; jako reprezentant Litwy w kadrze seniorskiej uczestniczył w turniejach mistrzostw świata w 2011 (Dywizja I), 2012 (Dywizja I), 2013 (Dywizja I), 2014 (Dywizja I), 2015 (Dywizja I), 2016 (Dywizja I) oraz w turniejach kwalifikacyjnych do Zimowych Igrzyskach Olimpijskich 2014 i 2018.
BOGUSZEWICZ Lech Felicjan, ur. 27.8.1938, zm. Gdańsk 9.8.2015; inĹźynier mechanik, sportowiec, długodystansowiec, olimpijczyk; zawodnik SpĂłjni Gdańsk (1956), LKS Sopot (1957-1959), SLA Sopot (1960-1965) i ponownie SpĂłjni Gdańsk (1966-1968); 24-krotny reprezentant Polski w meczach międzypaństwowych 1961-1968 (25 startĂłw, 6 zwycięstw indywidualnych), 4-krotny mistrz: 5000 m (1961, 1963, 1964) i biegu przełajowym na 5 km (1965) i 1-krotny rekordzista Polski w biegu na 5000 m - 13.44.3 (3 czerwca 1966 Lorient we Francji (takĹźe rekord Ĺźyciowy); uczestnik Uniwersjady w Sofii (1961) oraz mistrz Wielkiej Brytanii - 3 mile – 1964 (przed Kazimierzem Zimnym i mistrzem Europy ‘62 Brucem Tullohem); największe sukcesy odniĂłsł w mistrzostwach Europy w Belgradzie (1962), gdzie w finale biegu na 5000 m zajął 4 m. z czasem 14.03.6 oraz na igrzyskach olimpijskich w Tokio 1964 - 4 miejsce w 2 przedbiegu (5000 m); zasłuĹźony Mistrz Sportu, odznaczony m. in. brązowym Medalem za Wybitne Osiągnięcia Sportowe, działacz sportowy: prezes Pomorskiej Rady Olimpijskiej w Gdańsku; wieloletni dyrektor w Gdańskiej Dyrekcji Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich oraz Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Gdańsku.
BOHATYREW Michał, ur. 24.11.1887, zm. Anglia 1964; inżynier-mechanik lotniczy, konstruktor i wynalazca, pilot balonowy; ukończył politechnikę w Petersburgu i szkołę lotniczą w Gatczynie pod Petersburgiem; 1908-18 oficer lotnictwa rosyjskiego; 1910 odbył rekordowy lot balonowy z Gatczyny do wybrzeża Morza Białego (950 km) 1918/19 uczestnik samoobrony wileńskiej i członek Polskiej Organizacji Wojskowej (P.O.W.); od 1920 współorganizator polskiego przemysłu lotniczego i szkolnictwa lotniczego; do 1939 kierownik warsztatów przemysłu lotniczego w Lidzie; członek Komitetu Normalizacyjnego; członek zarządu L.O.P.P.; w Lidzie prezes honorowy Związku Pracowników Lotnictwa; prezes oddziału Związku Pracowników Umysłowych Administracji Wojskowej, prezes Lidzkiego Klubu Motorowego, prezes Koła Szybowcowego; ogłosił drukiem m.in.: Silniki spalinowe (1914), Budowle z pustaków (1918), Informator automobilowy (1922), Aeromotory (1928), Jak zbudować płaskodenną łódź wiosłową (1932); uczestnik kampanii wrześniowej 1939, a po upadku Polski znalazł się we Francji, a w 1940 w Anglii, gdzie służył w Polskich Siłach Powietrznych (nr ew. P1 143) w stopniu porucznika nawigatora (RAF: F/O) w składzie personelu naziemnego.
BOHDZIEWICZ Antoni, ur. 11.10.1906, zm. Warszawa 20.10.1970; reĹźyser filmowy i radiowy, pedagog i publicysta; 1931/35 studiował w ParyĹźu (m.in. u R. Cleire’a); 1936-39 reĹźyser w warszawskim Biurze Filmowym PAT i w Radiu Polskim, członek Spółdzielni ArtystĂłw Filmowych; 1942-42 kierownik komĂłrki filmowej Armii Krajowej, filmował powstanie warszawskie 1944; po wojnie organizator szkolnictwa filmowego, profesor Państwowej WyĹźszej Szkoły Filmowej i Telewizyjnej w Łodzi; 1960-63 kierownik zespołu filmowego “Droga” w Warszawie, a od 1963 zespołu “Tor”; 1956-70 przewodniczący Polskiej Federacji Dyskusyjnych KlubĂłw Filmowych; 1966-70 prezes Międzynarodowej Federacji KlubĂłw Filmowych (FICC); realizował filmy: Warszawa walczy! - 3 kroniki powstańcze (1944), Ostatni Parteitag w Norymberdze (1946 dokumentalny), Za wami pĂłjdą inni (1949), Zemsta (1957), Wilczy bilet (1964) i in.
BOŁBOTT (Bołbot) Jan, ur. 28.4.1911, zm. Tynne na Wołyniu 20.9.1939, bohaterski podporucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego. Ukończył Państwowe Gimnazjum im. KrĂłla Zygmunta Augusta w Wilnie (jego kolegą gimnazjalnym był Czesław Miłosz, ktĂłry po latach wspominał go w swojej książce „Abecadło Miłosza”) i Katolicki Uniwersytet Lubelski. SłuĹźbę wojskową odbył w Wilnie (1 Dywizja Piechoty LegionĂłw). W sierpniu 1939 zmobilizowany do Batalionu Fortecznego „Sarny” na Wołyniu i wyznaczony na stanowisko dowĂłdcy plutonu „Tynne” w 4 kompanii. Od 17 września 1939, po agresji Związku Sowieckiego na Polskę, przez cztery dni walczył z Armią Czerwoną. Nie chcąc się poddać sowieckim Ĺźołdakom, zginął 20 września 1939 w wysadzonym bunkrze w okolicach wsi Tynne. 1989 odznaczony pośmiertnie KrzyĹźem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. W 2004 jego imię otrzymała PlacĂłwka NadbuĹźańskiego Oddziału StraĹźy Granicznej w Dołhobrodach. 17 września 2008 w budynku Collegium Iuridicum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II przy ulicy Spokojnej, została odsłonięta tablica upamiętniająca Jana Bołbotta, projektu Zbigniewa Kotyłło. W 2009 Rada Miasta Lublina nadała jednej z ulic miasta imię Jana Bołbotta.
BONIMOWICZ Tobiasz, ur. 29.10.1872, zm. po 1939; bankowiec; ukończył studia filozoficzne na uniwersytecie w Lipsku; do 1939 w Wilnie: właściciel domu bankowego, radca Izby Przemysłowo-Handlowej, wiceprezes rady giełdowej.
BORKOWSKI Witold, ur. 26.10.1919, zm. Warszawa 5.11.1995; tancerz, choreograf; studia baletowe u prof. N. Muraszowa i J. Ciesielskiego (Wilno 1930), także uczeń L. Wójcikowskiego; studia choreograficzne w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie (1959); dodatkowe studia po wojnie: Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej i Teatr Bolszoj w Moskwie, Szkoła Baletowa im. A. Waganowej i Teatr im. Kirowa w Leningradzie (Petersburg), Grand Opera (u Sergiusza Lifara) w Paryżu, Balet Rambert i Covent Garden w Londynie oraz Balet Bejarta w Brukseli; 1937-41 solista baletu w Państwowym Teatrze Muzycznym w Wilnie; od 1938 związany także z zespołami baletowymi w Warszawie (Teatr Wielkiej Rewii 1938 i Polskim Baletem Parnella 1939-47); 1947-50 solista i kierownik baletu w Operze Śląskiej w Bytomiu; 1950-64 solista i choreograf Opery Warszawskiej; 1964-75 kierownik i główny choreograf Teatru Wielkiego w Łodzi; 1975-80 kierownik baletu i choreograf Centralnego Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego; 1962-86 występy i reżyseria za granicą, m.in.: Wielka Brytania, Francja, Monako, Norwegia, Niemcy, Jugosławia, Kuba, Finlandia, Związek Sowiecki, Czechosłowacja, Brazylia; przewodniczący jury I Ogólnopolskiego Konkursu Tańca Klasycznego - Warszawa 1959; juror Międzynarodowego Konkursu Tańca Klasycznego - Warna (Bułgaria) 1970, 1974, 1986; przewodniczący jury V Międzynarodowego Konkursu Baletowego - Trujillo (Peru) 1985; juror Międzynarodowego Konkursu Baletowego - Osaka-Tokio 1987 i 1991; role baletowe, m.in.: Romeo (Romeo i Julia), Książę (Jezioro łabędzie), Franciszek (Coppelia), rola tytułowa (Pietruszka), Bachus (Zaczarowana oberża), Faun (Popołudnie Fauna), król Jan Kazimierz (Mazepa); prace choreograficzne - balety: Romeo i Julia (1963 i 1969), Szach-Mat (1963 i 1973), Stańczyk (1964), Pan Twardowski (1967), Jezioro łabędzie (1970), Dafnis i Chloe (1971), Don Kichot (1986).
BORODZIEWICZ Wincenty, ur. 5.4.1916; mgr pedagogiki, nauczyciel, Ĺźołnierz AK; przed wojną ukończył seminarium nauczycielskie w Wilnie i Kurs Dywizyjny Szkoły Podchorążych piechoty w Grodnie, a po wojnie Uniwersytet Warszawski; 1937-39 nauczyciel w Kucharonkach w pow. Dzisna na WileńszczyĹşnie; 1939 uczestnik kampanii wrześniowej; podczas II wojny światowej w 1942 zorganizował tajną szkołę polską we wsi Pietrule w pow. Oszmiana; od 1942 w Armii Krajowej (ps. “Szkrab”); najpierw kierownik placĂłwki dywersyjnej ZWZ-AK Polany-Ĺťuprany, a następnie (od 1943) w oddziale partyzanckim “Tońka”; 1944 kwatermistrz 6 brygady AK na WileńszczyĹşnie; odznaczony KrzyĹźem Walecznych; po wojnie inspektor szkolny, a następnie dyrektor liceum w Warszawie; działacz harcerski w stolicy: instruktor ZHP w stopniu harcmistrza Hufca Praga-Południe; we wrześniu 1975 zwolniony z pracy za ufundowanie w kościele św. Anny w Warszawie (sierpień 1975) tablicy pamiątkowej z napisem “Pamięci Ĺźołnierzy 6 Wileńskiej Samodzielnej Brygady Partyzanckiej AK”; zajmuje się badaniami dziejĂłw Wileńszczyzny w okresie II wojny światowej; autor książki SzĂłsta Wileńska Brygada AK (Bellona, Warszawa 1992).
BOROWSKI Edward, ur. 1909, zm. Paryż 1987; właściciel Juncewicz, dr praw (USB), genealog; do 1939 w polskiej służbie dyplomatycznej; Kawaler Maltański i wieloletni wiceprezydent Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich.
BOROWSKI Jerzy, ur. 20.2.1929; mikrobiolog; ukończył Akademię Medyczną w Gdańsku; 1965-66 docent Akademii Medycznej w Gdańsku; 1966-71 docent, a następnie profesor Akademii Medycznej w Białymstoku; 1974-83 dyrektor Instytutu Biostruktury tamĹźe; członek komisji redakcyjnych: “Rocznika Akademii Medycznej w Białymstoku” od 1969, “Medycyny Doświadczalnej i Mikrobiologii” od 1971, “PostępĂłw Mikrobiologii” od 1979 “J. Antimicrobial Chemother” od 1975; ekspert Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) od 1975; członek polskich, zagranicznych i międzynarodowych towarzystw i instytucji naukowych, m.in. Polskiego Tow. MikrobiologĂłw (1983-87 wiceprezes Zarządu Głównego), International Committee on Chemoresistance, British Society of Antimicrobial Chemother., European Society of Clinical Microbiology; autor ponad 400 prac naukowych w czasopismach krajowych i zagranicznych; redaktor książki Listerioza 1974.
BOROWSKI Władysław, ur. 1841, zm. Paryż 25.7.1866; uczestnik Powstania Styczniowego 1863-63: służył pod dowództwem Lelewela, następnie Czachowskiego i Chmielińskiego, po upadku powstania, w stopniu kapitana dostał się do Paryża, gdzie studiował w szkole dróg I mostów. Pochowany na Cmentarzu Montmarte.
BOROWY Henryk, Henryk Borowy-Borowski, pseud. „Trzmiel”, nazwisko konspiracyjne: Henryk Syczyński; ur. 13.9.1913, zm. Warszawa 8.2.1951; prawnik, uczestnik wojny obronnej Polski we wrześniu 1939, Od 1942 Ĺźołnierz Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej w grupie „Cecylia”, zorganizowanej przy Komendzie Okręgu do walki z sowietyzacją ziem polskich, wykonywał rĂłwnieĹź wyroki na konfidentach; brał udział w walkach o Wilno w lipcu 1944 (odznaczony KrzyĹźem Walecznych); po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną zdołał uniknąć aresztowania przez Smiersz i wywĂłzki w głąb ZSRR, co spotkało kilka tysięcy Ĺźołnierzy wileńskiej AK; na początku 1945 współorganizował przerzut do komunistycznej Polski ukrywających się Ĺźołnierzy byłego Okręgu Wileńskiego AK, do ktĂłrej sam się przeniĂłsł; członek komendy eksterytorialnego Okręgu Wileńskiego AK, działającego na terenie obecnej Polski, w ktĂłrej pełnił funkcję kierownika komĂłrki kontrwywiadowczej i 1945–46 dowĂłdcy Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej (OMWOAK); aresztowany przez komunistyczną bezpiekę 28 czerwca 1948, był bity i torturowany w śledztwie. Sądzony w procesie OMWOAK w Wojskowym Sądzie Rejonowym w Warszawie został 2 listopada 1950 skazany na karę śmierci; w ostatnim słowie powiedział: OskarĹźyciel publiczny żąda kary śmierci. Trudno, Ĺźołnierska to rzecz ginąć. Ale czuję się uczciwym człowiekiem i dobrym Polakiem dzisiaj jeszcze. Więcej do powiedzenia nic nie mam; wyrok wykonano 8 lutego 1952.
BORTKIEWICZ Jan, ur. 14.6.1945; fotograf i fotografik; fotoreporter miesięcznikĂłw „Polska” (1974–81) i „Odra” (1974–96), wykładowca fotografii w Państwowej WyĹźszej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu (1982–83) i Prywatnym Pomaturalnym Studium PHO-BOS we Wrocławiu (1995–2001), pracownik Studio 4 Iserlohn (RFN 1984) i Janus Screen Studio (Nowy Jork 1985), kierownik artystyczny Galerii N we Wrocławiu (1994), od 1996 kierownik artystyczny Galerii Ośrodka Kultury i Sztuki – Dolnośląskiego Centrum Fotografii „Domek Romański” we Wrocławiu, autor m.in. plakatĂłw, cyklu prac „Nekropolie Wilna”(1989), współrealizator scenografii filmowych i telewizyjnych, redaktorem książek oraz organizatorem sympozjĂłw; brał udział w wystawach indywidualnych oraz zbiorowych w Polsce i za granicą (m.in. Drezno, Berlin, Brunszwik, Wiedeń, Strasburg, Miluza, Nantes, Buenos Aires, Kowno, Moravska Třebova, Wystawa Plakatu Polskiego w Meksyku i na Kubie) oraz był kuratorem ponad 100 wystaw, laureat m.in. I nagrody w Międzynarodowym Konkursie Fotografii „Puls planety” w Moskwie (1970) oraz I nagrody w OgĂłlnopolskim Konkursie Plakatu Giełda PapierĂłw Wartościowych Warszawa (1997); jego prace znajdują się w licznych galeriach, muzeach oraz zbiorach prywatnych w kraju i za granicą (Niemcy, Francja, USA, RPA, Izrael, Litwa); członek Związku Polskich ArtystĂłw FotografikĂłw, 1997–2000 wiceprezes Okręgu Dolnośląskiego ZPAF we Wrocławiu; odznaczony Złotym KrzyĹźem Zasługi przez Prezydenta RP prof. Lecha Kaczyńskiego za zasługi w dokumentowaniu i popularyzowaniu historii Polski (2007).
BORTKIEWICZOWA Filomena Elżbieta, ur. 8.12.1920, zm. Łódź 18.3.1993; historyk państwa i prawa polskiego; w 1938 rozpoczęła studia prawnicze na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie; podczas niemieckiej okupacji Wilna w latach 1941-44 była aktywna w tajnym nauczaniu polskim; po ponownym zajęciu Wilna przez Związek Sowiecki w lipcu 1944 i podjętej przez Stalina decyzji wypędzenia Polaków z miasta i Kresów, pracowała w Urzędzie Głównego Pełnomocnika Rządu RP do Spraw Ewakuacji w Sowieckiej Republice Litewskiej; studia prawnicze dokończyła na Uniwersytecie Łódzkim (doktorat w 1960, habilitacja 1971); od 1972 docent Uniwersytetu Łódzkiego w Katedrze i Zakładzie Historii Państwa i Prawa Polskiego (1951-1990, 1972-87 kierownik); zajmowała się historią społeczno-gospodarczą i oraz historią chłopów polskich XIX i XX wieku, autorka szeregu prac, m.in.: Prawa do ziemi chłopów pańszczyźnianych w dobrach prywatnych Królestwa Polskiego w latach 1846-1861 : w świetle materiałów archiwalnych dot. pow. piotrkowskiego (1956), Nadziały i powinności chłopów pańszczyźnianych w dobrach prywatnych Królestwa Polskiego (1958), Alienacje nieruchomości w prawie wiejskim w Małopolsce XVI-XVIII w.(1970).
BORYCZEWSKI Klemens, ur. 1828, zm. po 1874; rzeźbiarz; studiował rzeźbę u Kazimierza Jelskiego w Wilnie i w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, pracował w Londynie i Paryżu; o jego talencie pisał pochlebnie Aleksander Humboldt; popiersia generała Władysława Zamoyskiego i z brązu Wiktora Leonarda Niedźwieckiego (Muzeum Narodowe w Krakowie).
BORZOBOHATY Adam, ur. 24 grudnia 1909, zm. Bydgoszcz 22.8.1992, inĹźynier rolnictwa (Uniwersytet Poznański), podporucznik Wojska Polskiego, Ĺźołnierz Armii Krajowej ps. „Jelita” i „Pietuszok”; pracownik Wileńskiej Izby Rolniczej; od 1935 prowadził majątek rodzinny Wesoły DwĂłr k. Zdzięcioła w woj. nowogrodzkim, rĂłwnocześnie pełniąc obowiązki agronoma rejonowego w Zdzięciole; uczestnik kampanii wrześniowej 1939 (19 Pułku Artylerii Lekkiej); po kapitulacji działacz konspiracyjny w okupowanym przez Sowiety i Litwę Wilnie; podczas okupacji niemieckiej Wileńszczyzny powrĂłcił do Wesołego Dworu gdzie został współorganizatorem Obwodu „Mydło”, wchodzącego w skład Okręgu Nowogrodzkiego Armii Krajowej: od sierpnia 1941 do lipca 1942 był dowĂłdcą plutonu konspiracyjnego AK, następnie Ĺźołnierzem NowogrĂłdzkiego Batalionu Piechoty „Bohdanka” VIII (77 PP) 19 DP AK; w Wesołym Dworze ukrywał ĹťydĂłw z Wilna, Zdzięcioła, a takĹźe z Warszawy (m. in. Ludwika Frydego znanego krytyka literackiego); w 1942 uciekł przed aresztowaniem przez gestapo i pod zmienionym nazwiskiem podjął prace w majątku Szumsk w pow. wileńsko-trockim, nadal działając w konspiracji: dowodził plutonem kolarzy w 10 Brygadzie AK. Po operacji „Ostra Brama” prowadzonej przez AK uniknął rozbrojenia przez czerwonoarmistĂłw i wrĂłcił do Wilna; jego mieszkanie przy ul. Rossa 10 było punktem kontaktowym mjr dypl. Olechnowicza; po załoĹźeniu przez NKWD „kotła” w jego mieszkaniu i zagroĹźeniu aresztowaniem wyjechał pociągiem „repatriacyjnym” z Ignalina do komunistycznej Polski i przebywał na terenie Wielkopolski; po przeniesieniu Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej do Polski prowadził punkt kontaktowy i współpracował z ostatnim komendantem Okręgu Wileńskiego ppłk dypl. Antonim Olechnowiczem; w lipcu 1948 aresztowany przez UB i w 1949 skazany na 8 lat więzienia (Wronki, Potulice); wypuszczony na wolność w 1954 (po upadku PRL zrehabilitowany w 1990); 1958-66 dyrektor w PWRN Szczecin Stacja Oceny Odmian w Prusimiu, 1966-72 kierownik pracowni robĂłt polnych w WojewĂłdzkim Biurze Geodezji i Urządzeń Rolnych w Bydgoszczy.
BORZOBOHATY Wojciech Stanisław, ur. 19.7.1908, zm. Warszawa 10.1.1991; podporucznik artylerii Wojska Polskiego, podpułkownik Polskich Sił Zbrojnych, pierwszy prezes Zarządu Głównego Światowego Związku Ĺťołnierzy Armii Krajowej (AK), historyk AK; ukończył WyĹźszą Szkołę Wojenną w Warszawie; 1938-39 oficer w DowĂłdztwie 12 Dywizji Piechoty w Tarnopolu; uczestnik kampanii wrześniowej 1939: 36 Dywizja Piechoty, Oddział III Sztabu Armii „Lublin”, uczestnik bitwy pod Tomaszowem Lubelskim 17-20 września; w Warszawie od pierwszych dni okupacji Ĺźołnierz konspiracyjnej SłuĹźby Zwycięstwu Polski, następnie Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej: szef Wydziału III DowĂłdztwa SZP-ZWZ Okręgu Warszawa-miasto, szef Wydziału III Sztabu Komendy Obszaru Warszawskiego ZWZ-AK, a od jesieni 1943, w stopniu majora, szef sztabu-zastępcy komendanta Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK, od września 1944 w stopniu podpułkownika; od kwietnia 1945 szef sztabu delegata Sił Zbrojnych na Kraj, płk. dypl. Jana Rzepeckiego; aresztowany przez aparat komunistycznego terroru w czerwcu 1945 i 12 grudnia tego roku skazany przez Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie na karę śmierci; prezydent PRL Bolesław Bierut w akcie łaski zamienił mu karę śmierci na karę 10 lat pozbawienia wolności; wypuszczony z więzienia w 1953, lecz zrehabilitowany przez Sąd NajwyĹźszy dopiero 14 maja 1965; autor książki "Jodła" Okręg radomsko-kielecki ZWZ-AK 1939-1945 (1984); współtwĂłrca Stowarzyszenia Ĺťołnierzy AK, a po upadku komunizmu wybrany w maju 1990 na prezesa Światowego Związku Ĺťołnierzy Armii Krajowej; prezydent RP Lech Wałęsa mianował go pośmiertnie generałem brygady i uhonorował KrzyĹźem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
BREGMAN Eliasz Ludwik, ur. 13.12.1865, zm. Warszawa 1941; polski lekarz neurolog pochodzenia Ĺźydowskiego; ukończył uniwersytet w Dorpacie (Tartu w Estonii) i podczas studiĂłw naleĹźał do korporacji akademickiej Konwent Polonia; do 1939 ordynator Szpitala Starozakonnych (na Czystem) w Warszawie; razem z Edwardem Flatauem i Ludwikiem Hirszfeldem współzałoĹźyciel „Warszawskiego Czasopisma Lekarskiego”; prace głównie kliniczne z zakresu rozpoznawania i leczenia chorĂłb nerwowych, autor podręcznika Diagnostyka chorĂłb nerwowych.
BREITKOPF Jerzy, ur. 13.9.1930; prawnik (U. Warsz.), dziennikarz, działacz harcerski od 1945, działacz państwowy; dziennikarz: “DruĹźyna” 1947-50, “Sztandar Młodych” 1950-52, “Rada Narodowa…” 1952-73 (red. 1952-57 i zastępca redaktora 1963-73); 1957-59 zastępca naczelnika Związku Harcerstwa Polskiego; 1973-81 członek Głównej Komisji Rewizyjnej ZHP; 1978-83 dyrektor Biura Prezydialnego Kancelarii Rady Państwa; 1984-89 szef Kancelarii Rady Państwa.
BRODOWICZ-TURSKA Elwira, ur. 25.11.1922, zm. Skolimów 30.8.2016; aktorka i reżyserka teatralna; debiutowała w 1945 w Teatrze Miejskim w Lublinie, gdzie występowała do 1946, następnie była aktorką: Teatrów Miejskich w Częstochowie 1946-47, Teatru Miejskiego w Białymstoku 1947-49, Teatru Polskiego i Teatru Współczesnego w Szczecinie 1950, Teatru Polskiego w Warszawie 1951-54), Teatru Ziemi Pomorskiej w Bydgoszczy 1957, Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu 1961 oraz Teatru im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie 1962-81; występowała również na deskach Operetki Warszawskiej 1959; jako reżyser teatralny zadebiutowała w 1952 w sztuce Najszczęśliwszy człowiek na świecie Alberta Maltza w Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu, następnie reżyserowała w teatrach Katowic, Gniezna, Częstochowy, Bydgoszczy, Torunia, Kalisza, Rzeszowa oraz Warszawy (Teatr Polski i Operetka Warszawska); członek Związku Artystów Scen Polskich - Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru, Filmu, Radia i Telewizji; odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
BRZOZOWSKA Łucja, Liucija Juzefovič po mężu, ur. 15.4.1936; polska nauczycielka i dziennikarka w litewskim dziś Wilnie, działaczka na rzecz polskiej mniejszości narodowej na Litwie; ukończyła Wileński Uniwersytet Pedagogiczny; od 1964 stały współpracownik ukazującego się w Wilnie polskiego dziennika „Czerwony Sztandar” – (od 1990) „Kuriera Wileńskiego” i przez kilkanaście lat „Magazynu Wileńskiego” (zał. 1990); wydała zbiĂłr swoich felietonĂłw pod tytułem Zadziwiające Losy WyrazĂłw (2015); przez 17 lat związana z Olimpiadą Literatury i Języka Polskiego jako członek jury i jako dziennikarz sprawozdawca; w 1999 otrzymała polski Medal Komisji Edukacji Narodowej.
BRZOZOWSKI Adam Jan, ur. 7.7.1916; zootechnik; ukończył Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie; po 1945 brał udział w opracowaniach naukowych podstaw zagospodarowania oraz w zagospodarowaniu Ĺťuław; 1953-63 kierownik Działu Zootechnicznego Zakładach Doświadczalnych Centralnego Instytutu Rolniczego w Starym Polu; od 1963 związany z Akademią Rolniczą w Szczecinie: 1967-76 docent, następnie profesor, 1970-79 wicedyrektor Instytutu Hodowli i Technologii Produkcji Zwierzęcej, 1979 organizator Katedry Hodowli Bydła, 1968-72 i 1975-78 prodziekan Wydziału Zootechnicznego; 1971-78 redaktor naukowy kwartalnika “Agronom Zach.-Pomorski”; autor ponad 180 prac naukowych; współautor podręcznika Hodowla bydła 1976.
BUCZYŃSKA Matylda, ur. 1811, zm. Warszawa 1867; hrabina, siostra Gabrieli Puzyniny; filantropka wileńska; w 1860 wspólnie z kanonikiem wileńskim Szymonem Kozłowskim (późniejszy arcybiskup mohylewski) założyła w Wilnie Bractwo św. Wincentego a Paulo, którego została prezydentką; Bractwo, z pomocą finansową polskiego ziemiaństwa Wileńszczyny, rozwinęło szeroką akcję niesienia pomocy ubogiej ludności Wilna i szerzyło patriotyzm wśród mieszkańców miasta; po wybuchu Powstania Styczniowego 1863 nowy generał-gubernator wileński Murawiew nakazał w maju tego roku rozwiązać Bractwo i aresztować cały jego zarząd, Matylda Buczyńska została w marcu 1864 zesłana w trybie administracyjnym do guberni niżnogrodzkiej, a jej majątek wraz z pałacem w Dobrowlanach koło Święcian został skonfiskowany; zwolniona z wygnania w połowie 1867, uzyskała pozwolenie na osiedlenie się w Warszawie, gdzie wkrótce zmarła, załamana swoją życiową tragedią.
BUDER Piotr, ur. 29.11.1907, zm. Gdańsk 2.9.1957, żołnierz, obrońca Westerplatte; 1937-38 pełnił służbę wojskową pełnił w 1 Pułku Piechoty Legionów w Wilnie, latem 1938 odkomenderowany do Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte (eksklawa polska na terenie Wolnego Miasta Gdańska), dokąd przybył 20 września; na liście załogi figurował jako trzeci plutonowy zawodowy; w dniach 1-7 września 1939 brał udział w bohaterskiej obronie Westerplatte atakowanego przez hitlerowski Wehrmacht jako dowódca wartowni numer 1; po kapitulacji Westerplatte w niewoli niemieckiej (Stalag i A, jego numer jeniecki: 1872), w której przebywał do 1945; pośmiertnie w 1990 odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari.
BUDRECKI Lech, ur. 28.11.1930, zm. Warszawa 31.5.2004; prozaik, eseista, krytyk literacki, autor przerĂłbek scenicznych, znawca literatury amerykańskiej; absolwent filologii polskiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; kierownik literacki w Teatrze Powszechnym w Łodzi, Teatrze Klasycznym (1965-70) oraz Teatrze Ateneum (1987-1996) w Warszawie; członek redakcji tygodnika „Kultura” oraz miesięcznika „Literatura na Świecie”; autor m.in.: Władysław Reymont. Zarys monograficzny (1953), Schody (miniatury literackie, 1961), Jedenaście szkicĂłw o prozie amerykańskiej (1976), Piętnaście szkicĂłw o nowej prozie amerykańskiej (1983), Misja (powieść 2000); wraz z Ireneuszem Kanickim autor widowiska Dziś do ciebie przyjść nie mogę, ktĂłre było wystawiane w trzynastu teatrach Polski w latach 1967-1984.
BUJNICKI Teodor, ur. 13.12.1907, zm. Wilno 27.11.1944; poeta, satyryk, publicysta; ukończył historię na USB w Wilnie; do 1939 sekretarz Instytutu Badań Europy Wschodniej w Wilnie; 1931 współzałoĹźyciel grupy poetyckiej „Ĺťagary”; współpracownik wileńskiego dziennika “Słowo”; współredaktor czasopism „Ĺťagary” i “Piony” (1931-32); współpracownik Polskiego Radia w Wilnie (felietony, słuchowiska, audycje satyryczne - opracowywane wspĂłlnie z K.I. Gałczyńskim); podczas okupacji sowieckiej Wilna (1940-41) redaktor ukazującej się w języku polskim “Prawdy Wileńskiej”, a po ponownym zajęciu miasta przez Związek Sowiecki (lipiec 1944) działacz Związku PatriotĂłw Polskich; prawdopodobnie zgładzony przez polskie podziemie niepodległościowe; opublikował tomiki wierszy: Poomacku (1933), 18 paszkwilĂłw na Wilno i wilnian (1934), W połowie drogi (1937), za ktĂłry otrzymał nagrodę literacką im. FilomatĂłw, oraz pracę Pamiątki historyczne Wileńszczyzny i NowogrĂłdczyzny (1935); po wojnie ukazały się WybĂłr wierszy (1950) i Wiersze wybrane (1961); w grupie poetyckiej „Ĺťagary” reprezentował kierunek bliĹźszy tradycji; obok wierszy o treści satyrycznej i katastroficznych spotykamy utwory pełne zachwytu do przyrody i pejzaĹźu oraz o tematyce społecznej.
BUJWID Odo, ur. 20.11.1857, zm. Kraków 26.12. 1942; lekarz bakteriolog i immunolog, współtwórca polskiej mikrobiologii; studiował w Warszawie, następnie w Paryżu u Ludwika Pasteura i w Berlinie u R. Kocha; 1886 założył w Warszawie pierwszy polski Instytut Zapobiegania Wściekliźnie i 1890 Stację Badania Produktów Spożywczych; od 1893 profesor katedry bakteriologii i higieny na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie; 1897 członek rady naukowej przy ministerstwie spraw wewnętrznych w Wiedniu; założyciel Instytutu Pasteura w Warszawie i Krakowie; od 1896 radny miasta Krakowa; założyciel uniwersytetu ludowego w Krakowie; był twórcą pierwszego gimnazjum żeńskiego w Galicji i walczył o dostęp kobiet na wyższe studia; współpracował z Legionami Polskimi Józefa Piłsudskiego i w sierpniu 1914 zorganizował w Krakowie pierwszy szpital legionowy; propagator języka esperanto i spraw polskich za granicą; autor wielu prac naukowych.
BUKOWSKI Romuald, ur.25.1.1928, zm. Gdańsk 18.10.1992; plastyk (absolwent gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych), szef Biura Wystaw Artystycznych w Sopocie, twĂłrca reaktywowanego w 1898 gdańskiego Związku ArtystĂłw PlastykĂłw i jego prezes 1970-72 oraz 1990-92, w 1956 współzałoĹźyciel i redaktor dwutygodnika „Kontrasty”, grafik i rysownik gdańskiego „Dziennika Bałtyckiego”, szef Biura Wystaw Artystycznych w Sopocie; jako malarz był zaliczany do realistĂłw, tworzył pejzaĹźe i weduty, 1975 autor oprawy plastycznej wystawy w Muzeum Stutthof w Sztutowie Pomorze w latach okupacji w świetle hitlerowskich plakatĂłw i obwieszczeń; prace: Rysunek i estetyka (1965), Amatorskie uprawianie plastyki (1974), Rysunek dekoracyjny (1971, 1977); poseł na Sejm PRL 1980-85, jedyny z posłów, ktĂłry 25 stycznia 1982 głosował przeciw ustawie o „szczegĂłlnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego” (zatwierdzała ona dekret o stanie wojennym), w okresie stanu wojennego organizował pomoc dla pozbawionych pracy plastykĂłw i internowanych członkĂłw NSZZ „Solidarność”.
BURHARDT Stefan, ur. 18.12.1899, zm. po 1939; dr filozofii; ukończył wydział humanistyczny USB w Wilnie i studia bibliotekarskie w British Museum w Londynie; 1912-16 w harcerstwie polskim w Wilnie; 1916-19 w Polskiej Organizacji Wojskowej; 1919-20 Ĺźołnierz WP i oddziałów Litwy Środkowej; 1922-27 sekretarz administracji dziennika “Słowo” w Wilnie; 1927-34 adiunkt w Bibliotece Uniwersyteckiej w Wilnie; 1934-39 kierownik Biblioteki Państwowej im. WrĂłblewskich w Wilnie; do 1939 wiceprezes koła wileńskiego Związku Bibliotekarzy Polskich; publicysta, współpracownik prasy wileńskiej.
BURHARDTOWA Janina, ur. 17.9.1887, zm. po 1939; działaczka społeczna; ukończyła studium rolnicze Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie; przed 1915 brała udział w tajnym nauczaniu polskim w Wilnie, zaś w 1920 pracowała w Polskim Białym KrzyĹźu; 1925-39 przewodnicząca Narodowej Organizacji Kobiet w Wilnie; współzałoĹźycielka pisma ludowego “Zorza” w Wilnie; publicystka “Dziennika Wileńskiego”.
BURLIŃSKA Krystyna, ur. 11.10.1931; działaczka „Solidarności” i społeczna; ukończyła Pomaturalne Studium Prawa Pracy (1972); podczas pracy zawodowej cały czas związana ze Stocznią Szczecińską im. Adolfa Warskiego w Szczecinie, ostatnio 1975-87 kierownik Sekcji Kontroli Wejścia Szefostwa Informatyki, pracownik Komisji Rozjemczej; w sierpniu 1980 uczestniczka strajku w Stoczni, wiceprzewodnicząca KS Szefostwa Informatyki, uczestniczka podpisania Porozumień Sierpniowych w Szczecinie; od września 1980 członek „Solidarności” i Komitetu ZałoĹźycielskiego w Stoczni, następnie Komisji OgĂłlnozakładowej; działaczka „Solidarności” podziemnej do 1987; po upadku władzy komunistycznej w Polsce w 1989 związana z działalnością kresową i pomocy dla PolakĂłw na Wschodzie: od 1989 wiceprezes Stowarzyszenia Przyjaciół Wilna i Ziemi Wileńskiej ŚwiteĹş, pomysłodawczyni i współrealizatorka wypromowania zespołu artystycznego Wileńszczyzna, organizatorka akcji pomocy dzieciom z polskich rodzin na Litwie i w Kazachstanie w zakresie edukacji i kultury, opiekunka środowisk kombatanckich AK i SybirakĂłw.
BUSZYŃSKI Gustaw, ur. 25.11. 1888, zm. 14. 3.1962; aktor, reżyser; ukończył gimnazjum w Grodnie i szkołę dramatyczną w Warszawie; 1912-39 występował w teatrach Warszawy, Kijowa (1912-14), Poznania (1923-25) i Krakowa (1927-28), a po wojnie Łodzi (1945-46) i ponownie Warszawy do końca życia (Teatrach Polskim i Kameralnym); był także wykładowcą Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej; obdarzony korzystnymi warunkami scenicznymi, wyróżniał się piękną dykcją; grał najpierw role bohaterskie, a potem charakterystyczne; ważniejsze role: Masynissa (Irydion), Respekt (Fantazy), Derwid (Lilla Weneda), Król i Poloniusz (Hamlet), Guślarz (Dziady), Chłopicki (Warszawianka), Prymas (Wyzwolenie), Papież (Bóg, cesarz i chłop), Vanan (Trąd w pałacu sprawiedliwości); występował także w filmach; członek zarządu Związku Artystów Scen Polskich 1929-30, 1931-32 i 1937-39.
BUŚKO Hanna Maria, ur. 28.7.1938; laborantka, technik analityk i działaczka społeczna, 1975-80 radna Wojewódzkiej Rady Narodowej we Włocławku, 1980-85 posłanka na Sejm PRL z ramienia Stronnictwa Demokratycznego; odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
BUTRYM Marian, ur. 4.11.1944; dziennikarz, publicysta, felietonista, satyryk; współpracownik czasopism warszawskich: “Dookoła Świata” (1972-76), “Razem” (od 1976), “Szpilek” (od 1984), “Ĺťycia Warszawy” (od 1986 - stały felieton); 1983-90 redaktor naczelny “Magazynu Polskiego”; członek Stowarzyszenia Dziennikarzy od 1982: od 1983 prezes Warszawskiego Oddziału Prasowego, członek Prezydium Zarządu Głównego od 1987; 1969-72 opracowywał programy satyryczne w III programie radia Polskiego; opublikował: zbiĂłr wywiadĂłw z gwiazdami muzycznymi Dola idola 1985, Tajemnice kung-fu (z Wisławą Orlińską-Butrym) 1984, książki sensacyjne: Umarłym wstęp wzbroniony 1973, Horoskop 1975, Pajęczyna 1976.
BUTRYM Seweryn, ur. 23.12.1910, zm. Warszawa 21.12.1981; aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reĹźyser teatralny; w 1933 zdał aktorski egzamin eksternistyczny; studiował polonistykę na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a następnie na Uniwersytecie Warszawskim; aktor Teatru Polskiego w Warszawie 1933-34, Teatru Miejskiego we Lwowie 1934–35, 1936–37, Teatru Pokucko-Podolskiego w Stanisławowie 1935–36), Teatru Miejskiego w Białymstoku 1937–38), Teatru Miejskiego w Toruniu 1938–39 i polskiego Teatru Miejskiego w Grodnie 1939–41, a po wojnie Teatru Wojska Polskiego w Łodzi 1945, Teatru Polskiego w Warszawie 1945–49), w Łodzi: Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi 1949-51, Nowego 1951–63 i 1974–78) i Powszechnego 1963–64) oraz w teatrach warszawskich: Ateneum 1964, Narodowym 1965–71 i 1972–74), Studio 1971–72 i Na Woli 1978–81; wyreĹźyserował m.in. takie przedstawienia, jak: Balladyna i Mazepę Juliusza Słowackiego, Nikt mnie nie zna Aleksandra Fredry, Szlachectwo duszy Jana Chęcińskiego, Miasto w dolinie Johna Boyntona Priestleya, Białe fartuszki Konstantego Krumłowskiego; zagrał w 26 filmach i serialach telewizyjnych, m.in. w Młodości Chopina (1951), KrzyĹźakach (1960), Raszyn. 1809 (1977), Sekret Enigmy (1979), Zamach stanu (1980) oraz w: Stawce większej niĹź Ĺźycie (1967-68), Polskie drogi (1976), Lalka (1977), Rodzina Połanieckich (1978), Tajemnica Enigmy (1979).
BUYKO (Bujko) Bolesław, ur. 16.10. 1876, zm. 9.3.1940 Nicea (Francja); malarz; studiował malarstwo w Wilnie i Krakowie i prawdopodobnie w Paryżu; podczas I wojny światowej ochotnik w armii francuskiej, następnie w Armii Polskiej gen. Józefa Hallera powstałej we Francji; członek Societe Internationale des Aquarellistes, Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, Towarzystwa Polskiego Literacko-Artystycznego i Towarzystwa Artystów Polskich w Paryżu; w 1912 odznaczony francuskimi Palmami Akademickimi; malował widoki starego Paryża, pejzaże litewskie, hiszpańskie, włoskie; miał wystawy indywidualne w Paryżu, Londynie, Warszawie, Lwowie oraz brał udział w wystawach zbiorowych w Paryżu, Wersalu, Warszawie (1903-11), Krakowie, Wilnie (1904-23) i Lwowie; zbiory jego prac ma m.in. Muzeum Narodowe w Warszawie i Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu oraz Muzeum Sztuki w Wilnie (z dawnych kolekcji polskich przywłaszczonych przez Litwę po 1939).
BUZGAN Chewel, ur. 24.10.1897, zm. Warszawa 26.4.1971; aktor, reżyser; od 1919 występował w teatrach żydowskich w Wilnie, Rydze i Lwowie oraz za granicą; podczas II wojny światowej w Argentynie; od 1949 aktor i reżyser Państwowego Teatru Żydowskiego w Warszawie; od 1969 jego kierownik artystyczny; występował także w wielu filmach polskich.
BYLIŃSKA Ludwika, ur. 1887, zm. Wilno 1967; wnuczka Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli); przez całe życie zajmowała się propagowaniem jego twórczości literackiej; inicjatorka założenia izby pamiątkowej Syrokomli w Borejkowszczyźnie.

Marian Kałuski
(Nr 160)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt