Piątek 19 Kwietnia 2024r. - 109 dz. roku,  Imieniny: Alfa, Leonii, Tytusa

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 22.09.17 - 22:36     Czytano: [2029]

Dział: Kresy w życiu Polski i narodu polskiego

Znani Polacy urodzeni w Wilnie C-F

C

CHARKIEWICZ Walerian, ur. 1890, zm. Londyn 24.6.1950; literat, dziennikarz, historyk; studia polonistyczne ukończył na USB w Wilnie; nauczyciel gimnazjum jezuitĂłw w Wilnie; w latach 30-ych (do 1939) członek redakcji dziennika wileńskiego “Słowo”; po zajęciu Wilna przez Związek Sowiecki zesłany na Sybir; po utworzeniu Wojska Polskiego w ZSRR (1941) był kolejno kierownikiem Wojskowego Biura Propagandy i Oświaty Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR i Biura Historycznego Armii Polskiej na Środkowym Wschodzie oraz muzeum; po wojnie osiadł w Londynie i był redaktorem czasopisma “Od A do Z” oraz współpracownikiem pism “Orzeł Biały”, “Wiadomości” i “Zycie”; jako historyk Charkiewicz opublikował m.in.: U grobu unii kościelnej (1926), Placyd Jankowski. Ĺťycie i twĂłrczość (1928), Zmierzch unii kościelnej na Litwie i Białorusi (1929), Bez steru i busoli. Sylwetka ks. Profesora Michała Bobrowskiego (1929), Ostatnie lata alumnatu papieskiego w Wilnie (1929), Ĺťyrowice łask krynice (1930), Akademia, ktĂłrej nie zorganizowano. Z dziejĂłw unickiego szkolnictwa duchownego (1936).
CHĄDZYŃSKI Hipolit, ur. 1837, zm. Warszawa 1898; uczestnik Powstania Styczniowego 1863, zesłaniec syberyjski; ukończył gimnazjum w Wilnie i studiował na uniwersytecie w Charkowie i Petersburgu; po wybuchu powstania wrócił do kraju i zaciągnął się do oddziału Zygmunta Mineyki, działającego w powiecie oszmiańskim; podczas jednej z potyczek dostał się do niewoli i został zesłany na ciężkie roboty do Wielkiego Nerczyńska na Syberii, następnie był internowany w charakterze osadnika nad rzeką Angarą w rejonie Irkucka; w 1884 zamieszkał w Warszawie.
CHĄDZYŃSKI Jan, ur. 1600 w Wilnie (Poszakowski) albo na Mazowszu (Rostowski), zm. Poszawsze 22.4.1666; jezuita, pedagog, poeta łaciński; wychowanek a następnie profesor Akademii Wileńskiej; wydał m.in. zbiór pt. Florae Łukiscianae amoenitas na powitanie w Akademii króla Władysława IV i królowej Cecylii Renaty; podczas moskiewskiej okupacji Wilna w latach 1655-60 przebywał w Gdańsku, prowadząc dysputy z protestantami.
CHŁUSEWICZ Benedykt, ur. 3.4.1895, zm. po 1939; pułkownik dyplomowany WP; ukończył Wyższą Szkołę Wojskową w Warszawie; od sierpnia 1917 w polskim I Korpusie Wschodnim; sierpień 1918 - marzec 1920 w wojsku polskim na Syberii; w bitwie warszawskiej 1920 szef sztabu brygady syberyjskiej; do 1939 dowódca pułku piechoty.
CHMIELEŃSKA Irena Maria, ur. 29.9.1910, zm. Warszawa 16.8.2008; psycholog (psychologia wychowawcza), nauczycielka i wychowawczyni, działaczka społeczna, popularyzatorka zagadnień psychologii wychowawczej, reprezentantka szkoły Stefana Baleya; od 8 roku Ĺźycia mieszkała z rodzicami w Warszawie, gdzie ukończyła studia na Uniwersytecie Warszawskim; przed wojną jako nauczycielka psychologii współpracowała ze znanymi pedagogami Januszem Korczakiem i Zofią Zbyszewską oraz czasopismem „Wychowanie w zespole”, wydawanego przez Instytut Higieny Psychicznej w Warszawie; podczas wojny prowadziła działalność opiekuńczą wśrĂłd dzieci i młodzieĹźy oraz niosła pomoc Ĺťydom; po wojnie była kolejno wizytatorem DomĂłw Dziecka, kierownikiem Państwowego Domu Dziecka w Lidzbarku Warmińskim, kierownikiem redakcji pedagogicznej w Polskim Radiu, redaktorem miesięcznika „Przyjaciel Dziecka” i przez ponad 50 lat opiekowała się bezdomnymi dziećmi, wspierała opozycję antykomunistyczną (KOR, „Solidarność”); autorka szeregu publikacji pedagogicznych; za ratowanie ĹťydĂłw podczas II wojny światowej odznaczona medalem Sprawiedliwy wśrĂłd NarodĂłw Świata przez Instytut Jad Va-shem w Jerozolimie.
CHMIELEWSKA Krystyna, ur. 13.8.1941, zm. Warszawa 26.2.1998; aktorka teatralna, telewizyjna i filmowa; ukończyła Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w Krakowie, a 5 maja 1966 miał miejsce jej debiut teatralny; była aktorką Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie 1966-68 oraz Teatru Klasycznego 1968-79, Teatru na Woli 1979-86 i Teatru Narodowego 1986-90 w Warszawie; wystąpiła w kilkudziesięciu spektaklach Teatru Telewizyjnego oraz w 17 filmach, m.in. w Hrabinie Cosel (1968), Rodzinie Połanieckich (1978), Zamachu stanu (1980), Maryni (1983), Pograniczu w ogniu (1991), Polskiej śmierci (1994).
CHMIELEWSKI Konrad, ur. 1837, zm. Nałęczów 10.8.1899; lekarz; ukończył Instytut Szlachecki w Wilnie i medycynę na Uniwersytecie Moskiewskim; w 1860 rozpoczął praktykę lekarską w Kownie; brał udział w przygotowaniach do Powstania Styczniowego 1863; w lutym aresztowany i osadzony w twierdzy dyneburskiej, a następnie zesłany najpierw do guberni tobolskiej potem do Tomska; zwolniony z zesłania otrzymał pozwolenie na osiedlenie się w Królestwie Polskim; zamieszkał w Warszawie gdzie prowadził praktykę lekarską i udzielał się społecznie; w 1878 wspólnie z lekarzami Fortunatem Lewickim i Wacławem Lasockim założył zakład leczniczy w Nałęczowie na Lubelszczyźnie, przyczyniając się do powstania uzdrowiska nałęczowskiego; od 1886 dyrektor zakładu nałęczowskiego.
CHODAKIEWICZ Witold Janusz, ur. 21.9.1937; inĹźynier (Politechnika Warszawska); 1962-63 członek Rady Naczelnej Związku StudentĂłw Polskich (ZSP), po wypadkach marcowych 1968 wystąpił z ZSP i zwrĂłcił Złotą Odznakę; 1977-80 współpracownik Komitetu Obrony RobotnikĂłw; 16 września – 27 paĹşdziernika 1980 wiceprzewodniczący Komisji Redakcyjnej Protokołu Uzgodnień BranĹźowych wynegocjowanego przez przedstawicieli załóg Przedsiębiorstwa Budownictwa Kolejowego/PRK z ministrem komunikacji w Morzyczynie i Międzyzdrojach, od paĹşdziernika 1980 członek Komitetu ZałoĹźycielskiego „Solidarności” w Przedsiębiorstwie RobĂłt Kolejowych, delegat na I i II wojewĂłdzki zjazd Regionu Mazowsze, w 1981 redaktor pisma „Solidarność PBK/PRK”; 13 grudnia 1981 internowany przez reĹźym w Ośrodku Odosobnienia w Warszawie-Białołęce, zwolniony 12 czerwca 1982; związany z działalnością podziemnej „Solidarności”, m.in. 1983-90 redaktor „Solidarności Podziemnej PBK/PRK”; 1982-90 pracownik naukowy w Instytucie Badawczym DrĂłg i MostĂłw w Warszawie; 1990-93 i 1998-2001 podsekretarz stanu w Ministerstwie Transportu i Gospodarki Morskiej; 1990-1993 i 1998-2001 podsekretarz stanu (wiceminister) w Ministerstwie Transportu i Gospodarki Morskiej; XII 1990- 92 szef zespołu rządowego, ktĂłry wynegocjował warunki wycofania z Polski i tranzyt z Niemiec jednostek armii sowieckiej; 2003-07 pełnomocnik Prezydenta m.st. Warszawy ds. budowy trasy Mostu Północnego; 2003-2005 przewodniczący Rady Nadzorczej Metra Warszawskiego; 1989-99 członek Rady Nadzorczej Fundacji “Samostanowienie” wspierającej oświatę polską za granicą (szczegĂłlnie na Wschodzie) i 1999-2007 przewodniczący Rady Nadzorczej Fundacji; autor ok. 30 publikacji i referatĂłw z zakresu transportu i technologii budownictwa, laureat nagrĂłd za prace badawcze; odznaczony KrzyĹźem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2006).
CHODASIEWICZ Robert Albert, ur. 29.2.1832, zm. Buenos Aires (Argentyna) 4 lub 17.8.1896; inżynier wojskowy, podpułkownik; syn zesłanego w głąb Rosji powstańca 1831; ukończył szkołę wojskową w Petersburgu (1852); 1855 biorąc udział w wojnie krymskiej, przeszedł na stronę angielską; przebywał w Anglii, 5 lat w Turcji, gdzie projektuje ruch powstańczy na ziemiach polskich; zawiedziony niepowodzeniem akcji, udał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie w 1863 walczył pod dowództwem gen. Granta, po stronie Północy w wojnie secesyjnej (1861-65); wkrótce potem widzimy go w Argentynie, gdzie w 1867 dokonuje pierwszego w Argentynie wzlotu na balonie; podczas wojny z Paragwajem (1865-70) planuje i buduje fortyfikacje, ciesząc się względami gen. Bartolome Mitre, ówczesnego prezydenta i naczelnego wodza wojsk sprzymierzonych; jest pierwszym i jedynym wówczas w tym kraju inżynierem wojskowym; po zakończeniu działań wojennych został dyrektorem kolei w Paragwaju; ok. 1890 założył w Buenos Aires pierwszą organizację polską w Argentynie - Polskie Stowarzyszenie Demokratyczne i został jego pierwszym prezesem.
CHODYKO Aleksander, ur. 4.2.1880, zm. Białystok 1946; ksiądz katolicki, magister teologii, publicysta; ukończył seminarium duchowne w Wilnie i polską Akademię Duchowną w Petersburgu; 1906 załoĹźył w Grodnie szkołę z polskim językiem wykładowym; od 1920 w Białymstoku: proboszcz parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny 1920-46, prezes katolickiej organizacji “Zjednoczenie” i redaktor “Zjednoczenia Katolickiego”, prezes “Caritasu” i Towarzystwa Dobroczynności oraz Towarzystwa Opieki nad Grobami BohaterĂłw Narodowych.
CHOROSZEWSKI Walery Eugeniusz, ur. 20.9.1922, zm. Londyn 16.2.2010; uzyskał małą maturę w Wilnie; wojna zagnała go do Estonii, następnie do Rosji, gdzie skierowano go do batalionu roboczego w Czelabińsku; w styczniu 1942 uciekł do tworzonego w Rosji Wojska Polskiego; został skierowany do Polskiej Marynarki Wojennej w Anglii – zaokrętowany na ORP Piorun; po wojnie zatrudniony w firmach transportu morskiego, w 1959 załoĹźyciel i właściciel przedsiębiorstwa Odra Shippinf Agency Ltd.; ukończył Szkołę Nauk Politycznych i Społecznych w Londynie; włączył się w polską działalność niepodległościową: sekretarz egzekutywy Zjednoczenia Narodowego, członek Rady Narodowej (Sejm emigracyjny), podsekretarz stanu w gabinecie premiera Alfreda Urbańskiego, minister informacji w rządzie (1986-90) Edwarda Szczepanika.
CHOROSZEWSKI Wincenty Ignacy Jerzy, ur. 16.2.1845, zm. Suchedniów (Kieleckie) 18.1.1901; inżynier górnik, organizator hutnictwa w Królestwie Polskim i działacz społeczny; 1883-95 jako naczelnik Rządowych Zakładów Górniczych w Królestwie Polskim doprowadził do odbudowy i uruchomienia w 1888 zakładów wielkopiecowych w Mostkach k. Iłży, rozbudowy innych zakładów hutniczych oraz zakładów solnych (solanek) w Busku i Ciechocinku; 1889 założył w Dąbrowie Górniczej pierwszą w Królestwie Polskim Szkołę Sztygarów; współautor nowego polskiego prawa górniczego, wydanego 28 czerwca 1870.
CHRISTA Janusz, ur. 19.7.1934, zm. Sopot 15.11.2008; ekonomista z wykształcenia, autor komiksĂłw, rysownik i scenarzysta zamieszkały w Sopocie. Zadebiutował w 1957 komiksami Kuku Ryku (magazyn „Przygoda”) i Opowieścią o Armstrongu (magazyn „Jazz”); autor wielu dziesiątek komiksĂłw, z ktĂłrych największą popularnością w całej Polsce cieszyło się dzieło Kajko i Kokosz („Świat Młodych” 1972) oraz albumĂłw; w 2001 wydawnictwo Egmont Polska przystąpiło do wydania jego klasycznych komiksĂłw – obok związanych z WybrzeĹźem takĹźe edycje: śląską - Szkoły latania (Szkoła furganio) 2005, kaszubską - Na wczasach (Na latowisku) 2005 i gĂłralską - Wielkiego turnieju (Ogromniasto gońba) 2006.
CHRISTA Olgierd, pseud. Leszek, ur. 4.1.1923, zm. Gdańsk 9.11.2004; Ĺźołnierz Armii Krajowej i antykomunistycznego podziemia, dowĂłdca 5 szwadronu 5 Brygady Wileńskiej AK w 1946; do 1939 uczeń Gimnazjum im. KrĂłla Zygmunta Augusta w Wilnie; w okupowanym przez LitwinĂłw Wilnie brał udział w polskiej demonstracji patriotycznej na Rossie 11 listopada 1939, za co został zatrzymany i pobity przez litewską policję, a następnie więziony przez miesiąc w zakładzie karnym w Łukiszkach; po zajęciu Wilna przez NiemcĂłw w lipcu 1941 wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, a 17 grudnia 1943 do oddziału partyzanckiego Armii Krajowej Gracjana FrĂłga „Szczerbca” (późniejsza 3 Wileńska Brygada AK), biorąc udział we wszystkich większych akcjach bojowych, m.in. bitwie w Mikuliszkach 17 stycznia 1944, w ataku na Murowaną Oszmiankę 13 maja 1944 oraz operacji „Ostra Brama” (walki o Wilno) 7-8 lipca 1944; uniknął aresztowania przez SowietĂłw, udając się do Puszczy Rudnickiej, po czym 17 lipca 1944 przedostał się do Wilna, skąd, zagroĹźony aresztowaniem przez NKWD, uciekł na NowogrĂłdczyznę, gdzie w okresie sierpień-grudzień 1944 był dowĂłdcą placĂłwki Samoobrony NowogrĂłdzkiej w Mancewiczach koło Lidy, ktĂłra zwalczała sowiecką administrację i odbijała transporty rekrutĂłw wcielonych do Armii Czerwonej; w grudniu 1944 przeniĂłsł się na teren komunistycznej Polski i wstąpił do Oficerskiej Szkoły Piechoty nr 2 w Lublinie; w marcu 1946 na własną prośbę zwolniony, przeniĂłsł się do rodziny w Sopocie, gdzie przez swojego brata Zdzisława Christę „Mamuta” nawiązał kontakt z konspiracją mjr Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”; dołączył do formowanego koło Sztumu oddziału leśnego 5 Brygady Wileńskiej AK i brał udział we wszystkich akcjach szwadronu „Ĺťelaznego”, m.in. potyczce z milicją, UB i SOK w Czarnej Wodzie koło Starogardu 8 maja 1946, stukilometrowym rajdzie partyzanckim po Kaszubach 19 maja, w czasie ktĂłrego zlikwidowano 7 posterunkĂłw MO i dwie placĂłwki UB, potyczce z UB w Bobolicach 21 maja, walce z UB i MO w Podjazdach koło Kartuz 25 maja i potyczce z UB i MO w Tulicach koło Sztumu 10 czerwca 1946 (Wikipedia.pl), gdzie objął dowĂłdztwo szwadronu po ciężko rannym dowĂłdcy „Ĺťelaznym”; 20 lipca 1946 został ciężko ranny w walce z KBW na stacji Lipowa, przez co zrezygnował z dowĂłdztwa szwadronu; korzystając w kwietniu 1947 z ogłoszonej „amnestii” ujawnił się w UB w Sopocie, jednak 28 sierpnia 1948 został aresztowany w Gdańsku i 13 sierpnia 1949 skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku na 4 lata więzienia i utratę praw publicznych i honorowych praw obywatelskich na 2 lata za utrzymywanie po ujawnieniu kontaktu z członkami „terrorystyczno-dywersyjnej organizacji, działającej pod egidą AK grupy wileńskiej”; więziony we Wronkach i obozie pracy w Jaroszowie; 14 paĹşdziernika 1991 Sąd WojewĂłdzki w Gdańsku uznał wyrok na Olgierda Christę z 1949 za niewaĹźny; w marcu 1990 współorganizował Okręg Gdański i Wileński przy Ăłwczesnym Stowarzyszeniu Ĺťołnierzy AK w Gdańsku; został wiceprezesem Okręgu Wileńskiego i przewodniczącym Komisji Historycznej Światowego Związku Ĺťołnierzy AK; wydawca pisma „Wileński Przekaz”; inicjator budowy obelisku poświęconego „Ince” – Danuty SiedzikĂłwny w Sopocie w 2003; autor wspomnień U Szczerbca i publikacji historycznych oraz polemicznych.
CHRZCZONOWICZ Józef, ur. 1792, zm. 1833; sztycharz; kwalifikacje rytownika zdobył na Uniwersytecie Wileńskim u Jana Sundersa i Michała Podolińskiego; autor wielu miedziorytów, m.in.: Kościół w Malatyczach, Grobowiec R. Korsaka" (1817), Kamieniec Podolski, Kościół Metropolitalny w Petersburgu, Portret arcybiskupa Siestrzeńcewicza": dwa ostatnie były reprodukowane w Albumie Wileńskim Wilczyńskiego.
CHUDY Jan, ur. 30.6.1933, zm. Olsztyn 12.2.2009; prawnik, działacz i polityk polskiego ruchu ludowego, prezes WojewĂłdzkiego Komitetu w Olsztynie oraz członek Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w Warszawie; wieloletni członek olsztyńskiej WojewĂłdzkiej Rady Narodowej; wicewojewoda olsztyński w latach 1981–85, poseł na Sejm PRL 1985-89.
CIELECKI Krzysztof, ur. 1935, zm. Warszawa 11.9.1993; fizyk z zawodu, fotograf, taternik, alpinista, morski sternik jachtowy; taternictwo uprawiał od 1959; 1968 dokonał pierwszego wejścia północnym filarem Eigeru w Alpach; 1969 uczestnik radziecko-polskiej wyprawy w Pamiro-Ałtaj (pierwsze wejścia na trudne szczyty); 1971 członek polskiej wyprawy na Kunyang Chhish w Karakorum, a w 1979-80 polskiej wyprawy zimowej na Mount Everest w Himalajach; współautor książki Ostatni atak na Kunyang Chhish (Warszawa 1973); jako fotograf górski wystawiał za granicą i zdobywał międzynarodowe nagrody.
CIEMNOŁOŃSKI Janusz, ur. 1.4.1926, zm. Gdańsk 28.3.2015; architekt; ukończył gimnazjum w Wilnie; wypędzony z rodzinnego miasta przez Stalina i komunistĂłw litewskich zamieszkał w 1945 w Gdańsku, gdzie ukończył architekturę na Politechnice Gdańskiej; brał udział w odbudowie Gdańska: wykonał rekonstrukcję około 150 fasad kamienic oraz zajmował się rekonstrukcją średniowiecznych fortyfikacji Gdańska, a takĹźe Koszalina, Gniewa, Skarszewa i Starogardu, a w Elblągu zrekonstruował fasady wybranych kamienic; 1963-66 prowadził badania historyczno-architektoniczne katedry w Pelplinie; autor prac o zabytkowych budowlach Gdańska (m.in. Droga KrĂłlewska w Gdańsku 1965) i jego widokach (m.in. Panoramy Gdańska Antoniego MĂśllera 1970), Pelplina (o architekturze kościoła pocysterskiego 1967 i 1974 i z J. Pasierbem Pelplin1978) oraz Starogardu; odznaczony KrzyĹźem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, medalem ZasłuĹźony Kulturze – Gloria Artis i odznaką „Za Zasługi dla Gdańska”.
CIESIULEWICZ Tadeusz, ur. 17.11.1936; artysta malarz; ukończył Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Gdańsku; od 1984 członek Zarządu Głównego i od 1985 Prezydium Związku Polskich Artystów Malarzy i Plastyków; wystawy indywidualne w kraju: Gdańsk (4 razy), Gdynia, Białystok, Lublin, Kraków, Warszawa (2 razy), Koszalin oraz za granicą: Montreal, London (Kanada), Hamburg, Manheim, Dehnberg/Lauf; udział w ok. 200 wystawach zbiorowych w kraju i sztuki polskiej za granicą: 1964: Budapeszt, Praga, 1965: Sofia, Bukareszt, Belgrad, 1966: Berlin, 1968: Plymouth, Edynburg, Aberdeen, Karlowe Wary, 1973: Montreal, 1974: Hanower, 1975: Lipsk, Paryż, 1976 Visby, 1977: Monte Carlo, 1979: Leningrad, Manheim, Kopenhaga, Turku, 1980: Visby, Brema, 1983: Stuttgart, Allen, Heidelberg, Manheim, 1985: Paryż, Turku; Twórczość: cykl obrazów: Stocznia 1963-66, Niobe 1965-68, Pokoje Justyny 1968-74 Welcome to Poland od 1973, Muzy Gdańskie 0d 1980; prace w muzeach i zbiorach prywatnych krajowych i za granicą, m.in. w Szwajcarii, Francji, W. Brytanii, we Włoszech, Czechosłowacji, Austrii, USA, Kanadzie, Niemiec, Danii, Australii, Syrii.
CUGOW Tadeusz, ur. 22.1.1940, zm. Lublin 6.6. 2008; poeta, prozaik, eseista i satyryk; wypędzony wraz z matką z Wilna w 1945 zamieszkał we Włocławku; studiował polonistykę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (1963), a ukończył ją na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (1975), gdzie zamieszkał pod koniec lat 60. XX w.; 1963 aktor w Teatrze Ziemi Kujawskiej; zadebiutował w 1966 jako poeta na łamach dwutygodnika „Kamena”; w Lublinie był aktywnym organizatorem i animatorem lokalnego ruchu literackiego: współzałoĹźyciel grupy poetyckiej „SAMSARA”, redaktor kwartalnika „Akcent”, w 1993 załoĹźyciel Międzynarodowego Kongresu PoetĂłw ARCADIA oraz w 2002 Fundacji PoetĂłw i UłanĂłw im. Gen. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego; członek rady miejskiej Lublina; wydał m.in. tomiki poezji: U drzwi moich płomień dalekiego ogniska (1978), Kiedyś puszczą lody, ziemia wysłucha wszystkich (1982), Pięć poematĂłw (1991), Dedukacje (1996), Karoland (1999), Piotropolis (1999), Muszkieterowie (2000), Basonia (2007), Suita wileńska (2008), tom opowiadań Główna gonitwa (1982, 1999), tomik satyr MusztardĂłwka (1990, 1999) oraz wspomnienia StodĂłlna 40 (2002).
CUKIERMAN Icchak, ps. Antek, ur. 13.12.1915, zm. Izrael 17.6.1981; polski Ĺťyd, członek Ĺťydowskiej Organizacji Bojowej; wychowywał się i kształcił w Wilnie, od 1936 działacz Ĺźydowski w Warszawie; wojna zastała go na Kresach; przekroczył nielegalnie granicę sowiecko-niemiecką i w kwietniu 1940 wrĂłcił do Warszawy, gdzie zajął się tworzeniem Ĺźydowskiego chalucowego ruchu konspiracyjnego pod okupacją niemiecką: członek Bloku Antyfaszystowskiego, następnie współzałoĹźyciel i członek sztabu Ĺťydowskiej Organizacji Bojowej (ĹťOB); uczestniczył w udanym zamachu (24 grudnia 1942) na kawiarnię dla niemieckich oficerĂłw „Cyganeria” w Krakowie, przy ul. Szpitalnej 38, w wyniku ktĂłrej zginęło 10 oficerĂłw; po wybuchu powstania w getcie warszawskim 19 kwietnia 1943 został łącznikiem między ĹťOB i Armią Krajową, dzięki czemu jako jeden z nielicznych przeĹźył likwidację getta po upadku powstania 16 maja 1943; współredagował raporty konspiracji Ĺźydowskiej dla rządu polskiego w Londynie; podczas Powstania Warszawskiego 1944 dowodził plutonem Ĺźydowskim w składzie oddziałów Armii Ludowej; po wojnie członek Prezydium Centralnego Komitetu ĹťydĂłw Polskich w Warszawie, członek Komisji Budowy Pomnika Powstania w Warszawskim Getcie, ktĂłry został odsłonięty 19 kwietnia 1948; w 1947 wyjechał do Palestyny/Izraela; autor wspomnień: Nadmiar pamięci (siedem owych lat). Wspomnienia 1939–1946 (Warszawa 2000).
CWYNAR Krzysztof, ur. 30.8.1942; piosenkarz i kompozytor, wielokrotny uczestnik Festiwali Piosenki Polskiej w Opolu, Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie, Festiwalu Piosenki Ĺťołnierskiej w Kołobrzegu, Festiwalu Piosenki Radzieckiej w Zielonej GĂłrze oraz Międzynarodowego Festiwalu "Bulwary Naszych Stolic" w Moskwie, Międzynarodowego Festiwalu Piosenki "OIRT" a Albenie (Bułgaria), i Festiwalu Polskiej Piosenki w Wilnie; działacz społeczny; ukończył Państwową WyĹźszą Szkołę Muzyczną w Łodzi i w 1964 zadebiutował na Radiowej Giełdzie Piosenki w Warszawie własną kompozycją PoĹźegnania na peronach; w latach 1964-84 związany był z „Podwieczorkiem przy Mikrofonie”, „Zgaduj Zgadulą” i „Wesołym Autobusem”, jednocześnie w latach 60. i 70. był filarem Estrady Łódzkiej i Stowarzyszenia Muzyki Estradowej, 1992-95 prowadził wspĂłlnie z Krystyną Pietranek nocne programy w Radiu ŁódĹş, a w 2001 wystąpił z recitalem na VI Festiwalu Kultury Kresowej w Mrągowie; śpiewał z najlepszymi orkiestrami kierowanymi przez: S. Rachonia, H. Debicha, B. Klimczuka, J. Miliana, E. Czernego, L. Bogdanowicza i J. Malika; jest twĂłrcą wielu piosenek, głównie swojego repertuaru, ballad, utworĂłw kabaretowych, pieśni religijnych, o Kresach, takĹźe kilkunastu spektakli i przedstawień muzycznych; jako kompozytor współpracował m.in. z Anną German, Ireną Santor, Krystyną GiĹźowską, Anną Pietrzak, Jerzym Połomskim, Edwardem Hulewiczem i Michałem Burano; koncertował w kraju i za granicą (Czechosłowacja, Węgry, Niemcy, Austria, Belgia, Kanada, Mongolia, Francja, USA, ZSRR); wydał 12 płyt CD, 16 kaset audio.
CYBIS Bolesław, ur. 6.12.1895, zm. Princetown, NY (USA) 1958; malarz; wychowanek Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, uczeń Tadeusza Pruszkowskiego; 1925 jeden z założycieli i do 1939 członek Bractwa św. Łukasza w Warszawie; miał zadziwiającą łatwość malowania, sprawny rysunek i umiejętność komponowania; malował linearne, stylizowane portrety i ocierające się o groteskę akty (Stefa czy Primavera 1936), nawiązujące do malarstwa włoskiego XV w.; zajmował się także malarstwem ściennym - m.in. wspólnie z Janem Zamoyskim wykonał w Wojskowym Instytucie Geograficznym w Warszawie olbrzymich wymiarów malowidło ścienne pt. Bolesław Chrobry wytyczający granice Polski nad Odrą, które dziwnym trafem przetrwało wojnę; obrazy jego, w ramach wystaw Bractwa, były wystawiane w Warszawie (po raz pierwszy w 1928) i wielu miastach Polski oraz za granicą: w Genewie (1931), Nowym Jorku (1933), Wenecji (1934) i Amsterdamie (1936); z członkami Bractwa współwykonawca cyklu stylizowanych obrazów historycznych, przeznaczonego na Wystawę Światową w Nowym Jorku w 1939; po wojnie mieszkał w Stanach Zjednoczonych.
CYBULSKI Radosław, ur. 2 III 1924, zm. Warszawa 14 XI 1999; księgarz, bibliotekarz, bibliolog; profesor Uniwersytetu Warszawskiego; 1972–81 dyrektor Instytutu Bibliograficznego Biblioteki Narodowej w Warszawie; badacz historii księgarstwa, współczesnego rynku książki, zagadnień bibliograficznych i bibliotecznych, teorii i typologii książki; Książka współczesna. Wydawcy. Rynek. Odbiorcy.
CYWIŃSKI Czesław Justyn, ur. 10.3.1926, zm. Smoleńsk (Rosja) 10.4.2010; inĹźynier, podpułkownik Wojska Polskiego, Ĺźołnierz Armii Krajowej, kombatant i działacz kombatancki, prezes Zarządu Głównego Światowego Związku Ĺťołnierzy AK; działalność niepodległościową w organizacji Związek Wolnych PolakĂłw rozpoczął jako gimnazjalista podczas litewskiej okupacji Wilna 1939-40; podczas niemieckiej okupacji miasta wstąpił w 1942 do Armii Krajowej – do wileńskiej brygady „Juranda”, uczestnicząc w lipcu 1944 w operacji „Ostra Brama” (mającej na celu wyzwalanie Wilna spod okupacji niemieckiej przez Armię Krajową); po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną aresztowany przez NKWD 18 lipca 1944 i wywieziony do łagru w Kałudze, gdzie spędził 2 lata; po uwolnieniu wysiedlony do komunistycznej Polski; ukończył Politechnikę Warszawską i został inĹźynierem budownictwa: czterokrotnie otrzymał Nagrodę Pierwszego Stopnia Ministra Budownictwa za wybitne osiągnięcia w projektowaniu; po upadku komunizmu w Polsce w 1989 współinicjator wielu akcji upamiętniających działalność AK w całym kraju (organizował sesje historyczne, zabiegał o produkcję filmĂłw dokumentalnych o tematyce niepodległościowej, organizował kluby historyczne), jak rĂłwnieĹź w zakresie zapewnienia opieki socjalnej i medycznej weteranom AK, w latach 2005-10 prezes Światowego Związku Ĺťołnierzy AK: nazywany człowiekiem-instytucją oraz fundamentem i spoiwem środowiska kombatanckiego; jest honorowym obywatelem miasta Warszawy oraz był członkiem Rady Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku; zginął wraz z całą oficjalną delegacją polską (96 osĂłb w tym prezydent RP Lech Kaczyński) 10 kwietnia 2010 w katastrofie lotniczej w Smoleńsku w drodze na obchody 70. Rocznicy zbrodni katyńskiej; urnę z prochami Czesława Cywińskiego złoĹźono na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
CYWIŃSKI Henryk, ur. 31.1.1855, zm. Wilno 6.12.1938; polski kontradmirał (od 1906) i wiceadmirał (od 1910) floty rosyjskiej; pochodził w polskiej rodziny szlacheckiej (herbu Puchała) związanej z Wileńszczyzną; dowodził m.in. krążownikami „Giercog Edinburskiej” (1901-04) i „Gienerał Admirał” (1904-06) oraz w latach 1906-10 Flotą Bałtycką i Flotą Czarnomorską; karierę zakończył w 1912 na stanowisku szefa Sekcji do Spraw Elektro-Torpedowych; po rewolucji bolszewickiej przeniĂłsł się na Ukrainę i był dyrektorem Noworosyjskich Juzowskich ZakładĂłw produkujących uzbrojenie artyleryjskie; w 1922 powrĂłcił do Polski i zamieszkał w Wilnie, gdzie przez pewien czas pracował na stanowisku specjalisty elektrotechnika w Dyrekcji DrĂłg Publicznych; odznaczony polskim KrzyĹźem Walecznych; pochowany na Cmentarzu Bernardyńskim.
CYWIŃSKI Władysław, ur. 12.8.1939, zm. w Dolinie Złomisk 12.10.2013; inżynier elektronik (Politechnika Gdańska), taternik od 1959, alpinista, przewodnik tatrzański I klasy (1970); zdobył wszystkie szczyty tatrzańskie i turnie; uczestniczył w wyprawach alpinistycznych w Alpy i Hindukusz; członek Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego; brał udział w ok. 300 wyprawach ratunkowych w Tatrach; w 1975 dokonał samotnego przejścia grani głównej Tatr w trzy i pół dnia, co uważa za swoje największe osiągnięcie, zdobył wszystkie nazwane szczyty i turniczki w Tatrach, jest autorem wielu nazw mało wybitnych elementów krajobrazu tatrzańskiego oraz autorem 19 szczegółowych przewodników po Tatrach, których seria jest jeszcze nieukończona; wydał wspomnienia Góral z Wilna. Tatry, seks, polityka (2002). w okresie komunistycznym przemycał literaturę religijną dla podziemnego Kościoła katolickiego w Słowacji; w 2009 za wybitne zasługi dla rozwoju ratownictwa górskiego, za wykazaną odwagę i poświęcenie w ratowaniu zdrowia i życia ludzkiego, za działalność w Tatrzańskim Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski; zginął podczas wspinaczki na ścianie Tępej w Dolinie Złomisk w słowackich Tatrach.
CZABAN Ksawery, żył w 1. poł. XIX w.; malarz działający w Wilnie, uczeń Rustema; malował obrazy głównie religijne: Zbawiciel świata (kopia obrazu Gwido Reniego), Rodzina święta, Maria i Jezus, Magdalena, Głowa Andromachy i najlepsza jego praca Zmartwychwstanie Pańskie (1827).
CZAJKOWSKI Józef, ur. ok. 1813, zm. ?; wojskowy, działacz emigracyjny; uczestnik Powstania Listopadowego 1830-31, po którego klęsce emigrował do Francji, gdzie związał się z polską emigracją polityczną, m.in. członek Towarzystwa Demokratycznego Polskiego w Paryżu; w 1848 brał udział we Wiośnie Ludów w Galicji, w następnym roku walczył na Węgrzech w szeregach polskiego legionu gen. Józefa Wysockiego, przebywał w Turcji i Serbii (w służbie ministra Avrama Petronievicia, podczas wojny krymskiej w oddziale gen. Józefa Wysockiego, który zabiegał o utworzenie legionu polskiego, po wojnie przebywał na terenie Mołdawii, po wybuchu Powstania Styczniowego współuczestniczył w tworzeniu oddziału polskiego organizowanego w Tulczy nad Dunajem, który walcząc z Rumunami starał się przedrzeć na teren zaboru rosyjskiego z pomocą partyzantom (oddział rozbroili Rumuni); pozostał w Mołdawii.
CZERNIAWSKI Czesław, ur. 28.7.1925, zm. Szczecin 15.6.1988; pisarz, publicysta; dziennikarz bydgoskiej “Gazety Pomorskiej”, Polskiego Radia w Gdańsku (1949-55) i w Szczecinie (1955-72); od 1960 członek Związku LiteratĂłw Polskich: członek zarządu 1961-62, sekretarz 1962-63 i prezes 1963-64 Oddziału w Szczecinie; autor ponad 20 książek, głównie o tematyce morskiej, m.in.: Jak krĂłtko trwa noc 1960, Nie wszystkie drogi 1963, Szli Ĺźołnierze 1966, Port macierzysty 1973, Ballada o człowieku spokojnym 1977, Ci co przeĹźyli 1977, Na dnie twoim lec 1980.
CZERWIŃSKI Ryszard, ur. 4.10.1937 – 14.11.2010 Olsztyn; fotograf, członek Związku Polskich ArtystĂłw FotografikĂłw; korespondent telewizji polskiej, robił teĹź programy przyrodnicze dla NiemcĂłw i AmerykanĂłw; współpracował z filmowcami, m.in. Krzysztofem Kieślowskim dla ktĂłrego nakręcił scenę do jednego z najwaĹźniejszych filmĂłw w polskiej kinematografii – „Amator”; autor albumĂłw z fotografiami przyrody polskiej m.in.: „Karkonosze”, „Warmia i Mazury”, „Cuda Polski” oraz ,,PejzaĹź Polski’’.
CZYŻEWSKA Maria, ur. 26.4.1931; architekt; ukończyła Politechnikę Warszawską; od 1955 członek Stowarzyszenia Architektów Polskich, 1984-87 wiceprezes zarządu Oddziału w Katowicach; twórczość: projekty (z Andrzejem Czyżewskim): kościoła w Nowych Tychach (I nagroda na konkursie 1958), prefabrykowanego domku jednorodzinnego (II nagroda w konkursie 1969); ważniejsze realizacje: Szkoła Rzemiosł Budowlanych w Nowych Tychach 1959-61, kościół pw. św. Jadwigi w Nowych Tychach 1988, realizacja zabudowy mieszkaniowej w Nowych Tychach 1963-75 i Bielsku-Białej 1967-72, budowa osiedli mieszkaniowych w Nowych Tychach 1974-86.


D


DALECKA Wanda, ur. 1862, zm. Słonim 15.3.1932; pisarka i tłumaczka oraz pedagog; studia nauczycielskie ukończyła w Warszawie; 1896-1910 nauczycielka języka polskiego i historii we Lwowie (przyjaĹşniła się z Marią Wysłouchową), 1910.15 na tajnych kompletach polskich w Wilnie, 1915-19 w Mińsku, 1920 w Święcianach, w 1921 w Wilnie, w 1922-29 w seminarium nauczycielskim ss. Niepokalanek w Słonimiu; współpracowała z czasopismami polskimi: warszawską „Prawdą”, krakowską „Reformą”, „Kurierem Lwowskim”, „Gońcem Wileńskim”, „Ziemią Wileńską” i „Kurierem Litewskim”; autorka pięcioaktowego dramatu Las, ktĂłry został odznaczony na konkursie Galicyjskiego Wydziału Krajowego we Lwowie oraz szeregu nowel, drukowanych w pismach codziennych i tygodniowych, a pisanych na tle towarzyskich i społecznych stosunkĂłw wśrĂłd PolakĂłw na Litwie, m.in.: Przyjaciele, Pieśń ojczysta, Obrazki i myśli, Nowy Abraham (1905) i utworĂłw scenicznych (m.in. W starym dworze, Kościuszko w setną rocznicę jego śmierci); tłumaczyła na polski literaturę francuską, niemiecką i rosyjską; pochowana we Lwowie na Cmentarzu Łyczakowskim.
DANIŁOWICZ Tadeusz, ur. 6.1.1904, zm. Warszawa 21.2.1970; pedagog, działacz lewicowy; ukończył Studium Pedagogiczne w Łodzi, następnie studiował na politechnice w Tuluzie (Francja), nauczyciel w Warszawie 1933.37 i Łodzi 1937-39; 1939-41 kierownik polskiego Domu Dziecka w okupowanym przez Sowiety Lwowie, w 1941 zmobilizowany do Armii Czerwonej; zwolniony z sowieckiego wojska w grudniu 1945 powrĂłcił do Polski, komunistyczny działacz partyjny (PZPR) i propagandowy, 1960-65 wicedyrektor Departamentu Współpracy Kulturalnej i Naukowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych, 1965-58 sekretarz ambasady PRL w Ankarze (Turcja); przetłumaczył na polski z języka francuskiego książkę P. Leulliette’a Michał i Smok (Warszawa 1965) poświęconej walce narodowowyzwoleńczej Algierii.
DANKO Konstanty, ur. 15.8.1911, zm. Warszawa 10.1.2007; artysta plastyk; architekt; ukończył Politechnikę Warszawską i Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie; wystawa indywidualna rysunkĂłw i akwarel “Zniszczone zabytki Warszawy”, Warszawa 1989; twĂłrczość: projekty architektoniczne, architektura wnętrz i wystawiennictwo, projekty mebli, rzeĹşba, malarstwo, grafika uĹźytkowa; m.in.: współautor projektĂłw kościołów w Nowej Hucie (1957, nagroda) i Bielanach (1958, nagroda); projekty wnętrz pawilonĂłw polskich na Wystawach Światowych w ParyĹźu w 1937 (nagroda Grand Prix na Wystawie) i Nowym Jorku w 1939 (współautor; nagroda na Wystawie) oraz Dworca Głównego w Warszawie 1939, teatru w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie (takĹźe mebli) 1954, pałacu w Jabłonnej (takĹźe mebli) 1954, Głównego Urzędu Telekomunikacji w Warszawie 1964, Akademii Sztabu Generalnego w Warszawie 1967; współautor projektu pomnika Adama Mickiewicza w Poznaniu (1948, I nagroda w konkursie) i Pomnika BohaterĂłw Warszawy (1959, nagroda w konkursie); obrazy w prywatnych zbiorach polskich oraz japońskich, niemieckich i amerykańskich.
DAUKSZA Kazimierz, ur. 18.9.1932, zm. Gdańsk 4.5.2012; sportowiec, piłkarz ręczny, zasłużony mistrz sportu; wypędzony z rodziną z sowiecko-litewskiego Wilna w 1945 zamieszkał w Katowicach, gdzie ukończył I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika i gdzie również rozpoczął karierę sportową jako szczypiornista; w 1955 przeniósł się do Gdańska i został zawodnikiem drużyny GKS Wybrzeże: przez wiele lat lider zespołu; od 1954 reprezentant Polski (33 mecze, 75 zdobytych bramek); w latach 1959-89 sekretarz zarządu klubu GKS Wybrzeże; organizował ogólnopolskie i międzynarodowe imprezy w boksie, koszykówce, piłce ręcznej i w sporcie żużlowym.
DAWIDOWSKA Elżbieta, ur. 1.4.1872, zm. po 1939; działaczka społeczna; ukończyła gimnazjum w Wilnie; od 1892 pracowała w polskich konspiracyjnych organizacjach kulturalno-oświatowych, a podczas I wojny światowej była sanitariuszką w polskim szpitalu szlacheckim w Wilnie; 1918-19 członek Polskiej Organizacji Wojskowej i uczestniczka samoobrony wileńskiej podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919-20 inicjatorka i wiceprezeska Towarzystwa Pomocy Żołnierzom Polskim (m.in. działała na froncie pod Radzyminem podczas bitwy warszawskiej); 1919-34 przewodnicząca ochronki im. Marszałka Piłsudskiego dla dzieci po poległych na wojnie w Wilnie; członek Komitetu Odbudowy Katedry Wileńskiej, Towarzystwa Opieki nad byłymi Pracownikami Tajnej Oświaty i Tow. Walki z Żebractwem; odznaczona Krzyżem Niepodległości i złotym Krzyżem Zasługi.
DĄBROWSKI Andrzej, ur. 13.4.1938; artysta muzyk, wokalista jazzowy, perkusista, piosenkarz, automobilista; 1958-65 najlepszy polski perkusista jazzowy; ukończył Państwową WyĹźszą Szkołę Muzyczną w Krakowie; współpraca z najlepszymi polskimi zespołami jazzowymi i solistami zagranicznymi, m.in. z: Triem i Kwartetem Andrzeja Kurylewicza 1958-61, Kwartetem Jana Ptaszyna WrĂłblewskiego 1961-65; 1965 debiut w wokalistyce jazzowej w zespole “Zaduszki” z Krakowa; 1967-68 występy w Skandynawii z grupą Michała Urbaniaka; 1970-77 debiut piosenkarski i działalność wyłącznie piosenkarska; od 1978 perkusista w Kwartecie Ptaszyna WrĂłblewskiego, wokalista jazzowy i piosenkarz; od 1981 członek honorowy Stowarzyszenia MuzykĂłw Profesjonalnych w Fort Worth w Texasie (USA); 1970, 1972, 1974 zdobywca głównej nagrody na Festiwalach Piosenki Polskiej w Opolu; 1971 Radiowy Piosenkarz Roku; 1972 I nagroda w Dniu Międzynarodowym na Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie; 1972 II nagroda w Coup d’Europe w Gmunden; 1973 nagroda za najlepszą kompozycję w Rostocku (Niemcy); dwukrotnie drugi wokalista jazzowy w Europie w ankiecie magazynu “Jazz Forum”; napisał muzykę do 20 piosenek, m.in. Bywaj nam Mary Ann; udział w nagraniach 30 płyt jazzowych (perkusja), nagranie 7 płyt jako wokalista-piosenkarz; członek Automobilklubu Polskiego; udział w rajdach samochodowych (1958 wicemistrz Polski).
DĄBROWSKI Jakub, ur. 25.7.1942; architekt (Politechnika Wrocławska); od 1968 działacz antykomunistyczny: w marcu 1968
uczestnik wiecĂłw studenckich na Politechnice Wrocławskiej, autor i drukarz ulotek - relegowany z uczelni, a w lipcu-sierpniu 1969 aresztowany, we wrześniu 1980 autor winiety i redaktor techniczny tygodnika „Solidarności” „Jedność”, podczas stanu wojennego zwolniony z pracy (1982), zasłuĹźony działacz podziemnej „Solidarności”, autor projektĂłw znaczkĂłw poczty podziemnej „S”, ulotek i plakatĂłw; 1982-1983 twĂłrca i współwydawca (z Dominikiem GĂłrskim) podziemnego pisma „Z Podziemia”; wielokrotnie zatrzymywany na 48 godzin, przesłuchiwany, poddawany rewizjom; 1992-99 dyrektor Wydziału Urbanistyki i Architektury oraz Architekt Miasta w Urzędzie Miejskim w Szczecinie.
DELAMARS Adam, ur. 7.9.1664, zm. Wilno 22.9.1735; syn Francuza – znanego ludwisarza wileńskiego i Polki; jezuita, profesor, działacz, jako wybitny znawca prawa i teolog doradca biskupĂłw i innych dygnitarzy polskich; wychowanek i następnie profesor Akademii Wileńskiej, regens papieskiego seminarium duchownego w Wilnie, rektor kolegium jezuickiego w KroĹźach (1714-17), profesor kanonĂłw i prefekt szkół wyĹźszych w Warszawie, gdzie takĹźe przez 6 lat był egzaminatorem diecezjalnym i cenzorem książek; zasłynął jako znakomity wychowawca i nauczyciel; wydał podręczną szkolną frazeologię Phrases et cultiores loquendi modi (9 wydań 1723.51).
DERYNG Maria, ur. 25.3.1857, zm. Rosja 1918; córka wybitnego aktora polskiego Emila Derynga; aktorka, przez współczesnych uznana za jedną z najlepszych amantek romantycznych, zarówno w tragedii, jak i w komedii; zadebiutowała na scenie teatru polskiego we Lwowie 28.10.1870 w roli Adrianny w Pożarze w klasztorze Th. Barriere i występowała tu do 30.6.1876; jako bardzo dobra aktorka w 1876 została zaangażowana do Warszawskich Teatrów Rządowych na miejsce wyjeżdżającej do Ameryki Heleny Modrzejewskiej; po raz pierwszy wystąpiła w Warszawie 8.7.1876 w roli Ludwiki w Intrydze i miłości F. Schillera, a po raz ostatni 17.I.1883 w roli Marceliny w Mieszczanach na prowincji V. Sardou; w międzyczasie występowała gościnnie w Krakowie i Lwowie oraz z wielkim powodzeniem w Pradze Czeskiej w grudniu 1879 i ponownie w maju i październiku 1882; 23.1.1883 wyszła za mąż za znanego prawnika Bogumiła de Colonę Walewskiego i opuściła scenę.
DESZCZYŃSKI Józef, ur. 1781, zm. Horodyszcze (Białoruś) 1844; kompozytor, kapelmistrz i nauczyciel muzyki w Wilnie, Mińsku i Horodyszczu; napisał około 100 kompozycji, wydanych w Lipsku, Wiedniu, Moskwie, Petersburgu, Warszawie i Wilnie, m.in. dwie opery/melodramaty Dworek na gościńcu ze znaną piosenką Chałupeczka niska (wystawiona w teatrze wileńskim w 1810) i Egbert, 4 uwertury, 14 polonezów, 3 koncerty na fortepian, 5 mszy, Litanię do Ostrej Bramy, szereg pieśni, m.in. Śpiew o Zygmuncie III Wazie (Julian Ursyn Niemcewicz Śpiewy historyczne Warszawa 1816); przez długi czas dużą popularnością w całej Polsce cieszyły się jego polonezy fortepianowe.
DIJAKIEWICZ Albert, ur. 14.7.1887, zm. po 1939; inż. komunikacji; ukończył Instytut Inżynieryjnej Komunikacji w Moskwie; do 1918 zatrudniony przy budowie kolei i mostów (na Dźwinie) w Rosji i na Łotwie; w Polsce kierownik budowy odcinka magistrali węglowej Śląsk-Gdynia (linia kolejowa Koluszki-Gdynia), następnie naczelnik wydziału organizacji ruchu w Departamancie Ruchu Ministerstwa Komunikacji; współzałożyciel i wiceprezes Naczelnej Organizacji Inżynieryjnej i wiceprezes Związku Inżynierów Kolejowych w Warszawie; odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi i Gwiazdą Rumunii.
DILIS Paweł, ur. 2.7.1905, zm. po 1939; pastor kalwiński, kandydat teologii, publicysta; ukończył wydział teologii protestanckiej na Uniwersytecie warszawskim; do 1939 pastor kościoła ewangelicko-reformowanego w Wilnie i w latach 1934-39 kapelan wojskowy; aktywny działacz społeczności kalwińskiej w Wilnie; współzałożyciel czasopisma kalwińskiego w Wilnie; działacz ekumeniczny w Polsce i na arenie międzynarodowej.
DMOCHOWSKI Władysław, ur. 1841, zm. Grodzieńszczyzna?; malarz, syn malarza Wincentego Dmochowskiego; nauczyciel kaligrafii i rysunku w szkołach warszawskich i kilkanaście lat w progimnazjum męskim w Częstochowie; wykonywał liczne ilustracje dla czasopism warszawskich: „KłosĂłw”, „Tygodnika Ilustrowanego” i „Tygodnika Powszechnego”; członek Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, wystawiał swe prace w Warszawie i Krakowie; Album widokĂłw Częstochowy (1876), Szczwana, DoroĹźkarz, Sanki, Stacja pocztowa; w latach 90. odziedziczywszy majątek rodzinny po stryju, przeniĂłsł się na Grodzieńszczynę.
DOBACZEWSKA Wanda, ur. 24.8.1892, zm. Bydgoszcz 23.11.1980; powieściopisarka, prozaik, poetka, publicystka, autorka sztuk dla teatrĂłw kukiełkowych; studiowała na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie; działaczka młodzieĹźowych organizacji niepodległościowych; w czasie I wojny światowej pracowała w organizującym się szkolnictwie polskim; w 1921 wrĂłciła do Wilna; wiceprezes Oddziału Wileńskiego Związku LiteratĂłw Polskich; 1935 laureatka nagrody im. FilomatĂłw; 1940-45 więziona w obozie koncentracyjnym w Ravensbruck (Niemcy); po wojnie zamieszkała w Toruniu; 1948-51 kierownik literacki teatru kukiełkowego “Baj Pomorski” w Toruniu; jej twĂłrczość międzywojenna, związana z rodzinnym Wilnem i Wileńszczyzną, to głównie utwory będące realistycznym przedstawieniem sytuacji społecznej i narodowościowej na tych terenach, z ktĂłrych najlepszą pozycją jest powieść Zwycięstwo JĂłzefa Ĺťołądzia (1934); z dorobku powojennego wyróşniają się: Kobiety z Ravensbruck (1946) - reportaĹź oparty na własnych wspomnieniach, oraz powieści Korzenie (1964) - o integracji społecznej na Pomorzu po wyzwoleniu, Nikt nie jest winien (1970) - o konfliktach towarzyszących wkraczaniu w Ĺźycie młodego pokolenia, Kim jest Rudzielec? - sensacyjna dla młodzieĹźy; i Niedzisiejsi (1973); dla dzieci wydała m.in. baśnie oparte na wątkach ludowych Złota studzienka (1959) i sztukę kukiełkową Konik polny i mrĂłwka (1961).
DOBACZEWSKA Weneda z domu Rudzińska, ur. 1.9.1926, zm. Warszawa 22.6.2007; geodeta, profesor, pionierka geodezji satelitarnej w Polsce, przewodnicząca Komisji Geodezji Satelitarnej Polskiej Akademii Nauk, oraz wieloletni kierownik Zakładu Geodezji Planetarnej Instytutu Geofizyki, a następnie Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie; członek i sekretarz naukowy, Komitetu Geodezji PAN oraz Komitetu Badań Kosmicznych i Satelitarnych PAN; matka Jacka Jana Dobaczewskiego (ur. 1952), fizyka, profesora Uniwersytetu Warszawskiego.
DOBROWOLSKA Halina, ur. 25.4.1930, zm. Warszawa 13.10.1999, aktorka teatralna; absolwentka Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie, występowała w Teatrze Ziemi Opolskiej 1951-52 i Teatrze Dramatycznym w Warszawie 1961-92; zagrała w filmie Nikodem Dyzma (1956) i występowała w serialu telewizyjnym Klan (1997-99); autorka czterech sztuk teatralnych.
DOWGIAŁŁO Zygmunt, ur. 24.9.1926; specjalista nauk rolniczych; ukończył Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie; 1944 żołnierz II brygady okręgu wileńskiego Armii Krajowej; od 1957 związany z Akademią Rolniczą w Szczecinie; od 1973 profesor; od 1972 kierownik Zakładu Ekonomiki i Organizacji Produkcji Zwierzęcej; 1973-91 dyrektor Międzywydziałowego Instytutu Ekonomiki Organizacji i Kierowania; od 1991 kierownik Katedry Ekonomiki Organizacji Gospodarki Żywnościowej; 1968-71 prodziekan Wydziału Rolniczego; 1972-75 dziekan Wydziału Zootechnicznego; od 1991 przewodniczący Komisji Organizacji i Zarządzania Gospodarką Żywnościową Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku; autor ponad 180 prac z zakresu ekonomiki i organizacji gospodarstw rolnych oraz wspomnień Opowieści wileńskich jezior (2000).
DOWLASZ Weronika z d. Ciechanowicz, ur. 20.5.1925, zm. Szczecin 25.8.2002; nauczycielka, współzałoĹźycielka, wraz z mężem Grzegorzem, pierwszego w Polsce rodzinnego domu dziecka – Domu DowlaszĂłw; podczas II wojny światowej w konspiracji niepodległościowej w Wilnie; wypędzona z Wilna zamieszkała w Bezrzeczu koło Szczecina; studiowała pedagogikę; wychowawczyni w Państwowym Ośrodku Wychowawczym w Policach; w 1958 wraz z mężem Grzegorzem włączyła się do akcji zastępowania domĂłw dziecka tzw. „systemu zakładowego” siecią rodzinnych domĂłw dziecka, objęli kierownictwo pierwszego w Polsce rodzinnego domu dziecka (w 1985 było w Polsce 158 rodzinnych domĂłw dziecka), utworzonego w szczecińskich Zdrojach, w ktĂłrym do 2002 wychowali 100 sierot, dla ktĂłrych była prawdziwą matką – dobrą opiekunką i wychowawczynią, ktĂłre po dziś dzień stanowią „rodzinę DowlaszĂłw”; Rodzinny Dom Dziecka DowlaszĂłw działał do 2013 i od 2002 prowadzony był przez bratanicę Weroniki oraz Marzena Stybel, członek rodziny DowlaszĂłw od trzeciego roku Ĺźycia; odznaczona Złotym KrzyĹźem Zasługi i przyznawanym przez polskie dzieci Orderem Uśmiechu (1973); biologiczna cĂłrka, Inka Dowlasz, wydała w 2005 swoje wspomnienia w formie książki pt. O mamie Weronice.
DREWNOWSKI Jan, ur. 30.1.1908, zm. Londyn 16.12.2000; ekonomista; 1938-39 docent ekonomii politycznej w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie; po wojnie dyrektor departamentu w Centralnym Urzędzie Planowania i profesor gospodarki planowej w SGH; za przeciwstawianie się stalinizacji polskiej gospodarki w 1948 zwolniony z CUP i pozbawiony kierownictwa katedry; po Październiku 1956 przywrócony na niektóre stanowiska, ale już w 1959 ponownie pozbawiony kierownictwa katedry ekonomii; 1961-64 profesor University of Ghana; 1964-67 pracownik naukowy ONZ; 1969-79 profesor planowania ekonomicznego i społecznego w Institute of Social Studies w Hadze (Holandia): 1971-73 prorektor Instytutu i 1977-78 przewodniczący Rady Instytutu; od 1980 mieszkał w Anglii: profesor Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie, 1994-98 rektor; doktor honoris causa Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie (1994); autor książek, artykułów i tłumaczeń z zakresu teorii ekonomii, gospodarki planowej, przemian politycznych i gospodarczych w Polsce i indykatorów społecznych: O myśl polityczną (1974), Władza i opozycja (1979), Rozkład i upadek sowietyzmu w Polsce (1991), Teoria preferencji społecznych (1994).
DRONICZ Stanisław, ur. 11.6.1932, zm. Warszawa 16.1.2017; inĹźynier, pułkownik Wojska Polskiego; absolwent Oficerskiej Szkoły InĹźynierii we Wrocławiu oraz Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie; 1966-74 oficer w Szefostwie Wojsk InĹźynieryjnych Ministerstwa Obrony Narodowej; 1977-80 wykładowca w Akademii Sztabu Generalnego w Rembertowie, 1980-82 zastępca komendanta Ośrodka Szkolenia SpecjalistĂłw Wojsk InĹźynieryjnych w Ełku; 1982-85 zastępca dyrektora ds. technicznych w Zarządzie Ruchu Lotniczego i Lotnisk Komunikacyjnych na Okęciu; współpracował z podziemną „Solidarnością”: 1982-85 szef redakcji i autor tekstĂłw (ps. Konrad i K.) w adresowanej do wojska „Reducie”, redaktor działu „Oczami Ĺźołnierzy” w piśmie „KOS”, autor tekstĂłw (ps. Konrad, Wallenrod, W.); 13 kwietnia 1985 aresztowany, przetrzymywany w izolacji w Areszcie Śledczym Warszawa-MokotĂłw, przesłuchiwany przez oficerĂłw Wojskowych SłuĹźb Wewnętrznych, zdegradowany do stopnia szeregowca, pozbawiony widzeń z rodziną; zwolniony 12 września 1986 na mocy amnestii; zwolniony z pracy i pozbawiony emerytury wojskowej; 1986-89 członek Rady Politycznej Konfederacji Polski Niepodległej; 1988-92 redaktor podziemnego pisma „Honor i Ojczyzna” będącego kontynuacją „Reduty” (publikował pod nazwiskiem); od 1989 szef sztabu Komendy Głównej Związku Strzeleckiego „Strzelec”; w 1989 przywrĂłcony do słuĹźby czynnej, awansowany do stopnia pułkownika: 1990-92 oficer w sekretariacie wiceministra Ministerstwa Obrony Narodowej (MON) Janusza Onyszkiewicza i 1992-2002 doradca w MON; autor licznych publikacji prasowych i książek dotyczących obronności oraz historii wojskowości.
DRUET Czesław, ur. 29.3.1926; oceanolog; ukończył Politechnikę Gdańską; 1962-76 kierownik Pracowni Dynamiki Morza Instytutu Budownictwa Wodnego Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku; od 1977 kierownik Zakładu Oceanologii PAN; od 1974 profesor; 1977-79 przewodniczący Rady Naukowo-Technicznej Międzynarodowego Centrum Koordynacyjnego problemu “Mirowoj Okean”; 1978-82 wiceprezydent Międzyrządowej Komisji Oceanograficznej UNESCO; od 1980 członek korespondent PAN; autor wielu prac naukowych opublikowanych po polsku, francusku, angielsku i rosyjsku, m.in.: Dynamika morza 1970, Hydrodynamika morskich akwenĂłw i budowli portowych 1978.
DUB-DUBOWSKI Ignacy, ur. 12.4.1874, zm. Rzym 10.3.1953; ksiądz katolicki od 1899, biskup; studiował w Rzymie; sekretarz abpa A. Wnukowskiego; proboszcz w Korcu (Wołyń) i Żytomierzu (Ukraina); 16.10. 1916 - 30.5. 1925 biskup łucki i żytomierski oraz administrator apostolski diecezji kamienieckiej (Podole) do 1918; z powodu wojny na Ukrainie, 17.9.1919 przeniósł się wraz z kurią biskupią do Łucka na Wołyniu, znajdującego się pod polską administracją; przywrócił seminarium duchowne w Łucku; erygował na Wołyniu nowych 24 parafii katolickich; w 1925 zrezygnował z rządów w diecezjach; wyniesiony w 1925 do godności arcybiskupa tytularnego, mieszkał w Rzymie; wizytował parafie polonijne w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.
DUBICKI-ZAGŁOBA Józef Kalikst, ur. 22.4.1825, zm. 29.9.1891 Ryga (Łotwa); lekarz; ukończył gimnazjum w Wilnie i Akademię Medyko-Chirurgiczną w Petersburgu; lekarz armii rosyjskiej, doszedł do godności Radcy Stanu; nie zapominał do swoim polskim pochodzeniu: podczas wyjazdu naukowo-badawczego w 1870 odwiedził Kraków, przybliżał Rosjanom postać Mikołaja Kopernika (3 broszury, 10 artykułów), współpracował ze znanym lekarzem polskim w Galicji Alfredem Biesiadeckim, opisał wody mineralne Szczawnicy (1875), napisał Komentarz do Sonetów krymskich Mickiewicza.
DUCHNOWICZ Jarosław Antoni, ur. 26.6.1940, zm. Słupsk 2.1.1998), działacz partyjny (PZPR) i dziennikarz; ukończył Instytut Nauk Politycznych Wydziału Nauk Społecznych i Studium Dziennikarstwa i Edytorstwa Uniwersytetu Warszawskiego; przewodniczący Powiatowej Rady Narodowej w Słupsku 1973-1975, kierownik Wydziału Administracyjnego Komitetu WojewĂłdzkiego PZPR w Słupsku, 1978-83; zastępca redaktora naczelnego “Głosu Pomorza” 1983-86, redaktor naczelny tygodnika “ZbliĹźenia” 1986-1990, po 1990 współpraca dziennikarska z “Głosem Koszalińskim/Głosem Słupskim”; prezes Okręgowego Związku Bokserskiego w Słupsku.
DUNIN-HORKAWICZ Janusz, ur. 26.6.1931, zm. ŁódĹş 27.7.2007; literaturoznawca, bibliolog, bibliofil, bibliotekarz, nauczyciel akademicki, działacz społeczny; wypędzony z Wilna wraz z rodzicami w 1945 mieszkał w Łodzi; ukończył polonistykę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim; od 1957 pracownik Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi – 1984-87 dyrektor, od 1990 profesor Uniwersytetu Łódzkiego, następnie w latach 2002-07 wykładowca w WyĹźszej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, gdzie wykładał edytorstwo; inicjator i redaktor naczelny czasopisma „Media. Kultura. Społeczeństwo”, członek komitetu redakcyjnego czasopisma „Studia o Książce”, członek redakcji „Literatura i kultura popularna”, „Folia Scientiarum Artium et Librorum” Uniwersytetu Łódzkiego oraz czasopism „Znad Wilii” i „Lithuanii”; członek Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Komisji Literatury Popularnej Komitetu ds. Literatury Polskiej Akademii Nauk, Towarzystwa Przyjaciół Wilna i Ziemi Wileńskiej i do Klubu MiłośnikĂłw Litwy; uhonorowany m.in. KrzyĹźem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1990), Nagrodą Prezydenta m. Łodzi (2000), Medalem Uniwersytetu Łódzkiego w SłuĹźbie Społeczeństwa i Nauki; autor 29 prac naukowych i 500 artykułów oraz wspomnień Co było, a nie jest ..., czyli Kilka lat młodości mojej w Wilnie (1990).
DWORZECKI-BOHDANOWICZ Jan, ur. 1773, zm. 1840; korektor Drukarni Uniwersytetu Wileńskiego, heraldyk; wydał Gramatykę języka polskiego (Wilno 1824); z okazji obchodów 350-lecia założenia Uniwersytetu Wileńskiego w 1929 ukazała się praca historyka Ryszarda Mienickiego pt. Jan Piotr Dworzecki-Bohdanowicz, korektor Drukarni Uniwersytetu Wileńskiego, zapomniany heraldyk: (1773-1840).
DYGOŃ Tomasz, ur. 1588, zm. Wilno przed 1681; bernardyn, historyk tego zakonu w Polsce; 1639-42 gwardian klasztoru w Warszawie, w 1642 kaznodzieja oraz 1645-47 i 1659-66 kustosz klasztoru w Wilnie, od 1653 i do śmierci członek zarządu prowincji zakonnej; autor kroniki zakonnej prowincji małopolsko-litewskiej Chronologia.. . (1656; rękopis a Archiwum Prowincji Bernardynów w Krakowie) i Kroniki klasztoru bernardynów w Wilnie (1680).
DYRMONT Eufrozyna Emilia, ur. 12.7.1857, zm. ?; urodziła się w wileńskiej rodzinie szlacheckiej; w 1875 wstąpiła do polskiego kółka rewolucyjnego w Wilnie, kierowanego przez A. Żongołłowicza: należała do grona jednych z pierwszych polskich socjalistek; po wykryciu działalności tego kółka w 1878 przez carską ochranę została oddana pod dozór policji; podczas studiów w Bestużewskich Wyższych Kursach Żeńskich w Petersburgu została w 1880 członkiem Gminy Socjalistów Polskich i utrzymywała kontakt z Gminą Socjalistów w Wilnie; wyszła za mąż za członka Gminy K. Komockiego; na skutek zdrady A. Rodziewicza w kwietniu 1881 aresztowana wraz z siostrą Eufrozyną i w styczniu 1882 skazana na 3 lata nadzoru policyjnego w miejscu stałego zamieszkania, nie chcąc rozdzielić się z mężem poszła na zesłanie razem z nim do guberni tobolskiej.
DYRMONT Wanda Julia, ur. 28.2.1859, zm. ? ; działaczka socjalistyczna; ukończyła prywatną pensję w Warszawie; w 1875 wstąpiła do polskiego kółka rewolucyjnego w Wilnie; podczas studiów w Bestużewskich Wyższych Kursach Żeńskich w Petersburgu została w 1880 członkiem Gminy Socjalistów Polskich; w kwietniu 1881 aresztowana wraz z siostrą Eufrozyną i w styczniu 1882 skazana na 3 lata nadzoru policyjnego w miejscu stałego zamieszkania.
DZIESZKOWSKI Damian, ur. 17.7.1770, zm. Warszawa 12.5.1847; dominikanin, teolog, nauczyciel, przeor i prowincjał dominikanów; do zakonu wstąpił 1787 w Warszawie i po studiach filozoficzno-teologicznych w 1798 przyjął święcenia kapłańskie; wielokrotnie był przeorem konwentu warszawskiego, prowincjałem prowincji dominikańskiej w latach 1815-21, 1824-27 i 1834-39 oraz dyrektorem Publicznej Szkoły Wydziałowej w Warszawie na Nowym Mieście (1823-29); wydał m.in. Adnotationes sciiti ne-cessariae quoad celebrationem missae ex decretis romanae con-gregationis cotlectae (1820), Zbiór nabożeństwa ku czci Boga Najświętszej Maryi Panny i Świętych Pańskich dla wygody wiernych chrystusowych a mianowicie w Arcybractwie Różańca Świętego zostających przez Damiana Dzieszkowskiego ułożony (Warszawa 1821, 1901), Prośbę do Boga i Krótką wiadomość o szkole Wydziałowej w Nowym Mieście pod dozorem księży dominikanów zostającej (1826) oraz Historię kościoła ks. Dominikanów w Warszawie (rękopis) i Historię świętego Dominika i jego zakonu (ArDomKr).
DZIEWICKI Jerzy, ur. 3.1.1918, zm. Gdańsk 2.9.1985; dziennikarz; przed wojną podczas studiĂłw w Wilnie współpracował z wileńskim dwutygodnikiem „Poprostu”; po wypędzeniu z Wilna w 1945 zamieszkał w Gdańsku i do 1978 był związany z prasą tego miasta: redaktor naczelny: dziennikĂłw „Głos WybrzeĹźa” 1954 i 1957-68, „Dziennik Bałtycki” 1957 oraz Agencji Publicystyczno-Informacyjnej i zastępcą redaktora naczelnego Agencji Robotniczej 1968-70, członek redakcji „Tygodnika Morskiego” 1970-72 i „Głosu Stoczniowca” 1973-78; wiceprzewodniczący Naczelnego Sądu Dziennikarskiego SDP.


E


EBERS Henryk, ur. 1806, zm. Kraków 13.11.1864; lekarz, powstaniec, emigrant; ukończył medycynę na Uniwersytecie Wileńskim; lekarz armii rosyjskiej; po wybuchu Powstania Listopadowego w 1830, na początku 1831 przeszedł do wojska polskiego i był lekarzem sztabowym 8 Pułku Strzelców Pieszych, biorąc udział w bitwach, m.in. pod Ostrołęką; po upadku powstania na emigracji we Francji; uzyskał doktoratu na Uniwersytecie w Montpellier (1834); przebywał jakiś czas w Graefenbergu, w Poznańskiem, w latach 1851-54 był wziętym lekarzem w St.-Louis (USA), wybrał się do Kalifornii, ponownie mieszkał we Francji do 1857 by wreszcie zamieszkać ponownie w Polsce - w Krakowie.
ELSNER Karolina, ur. 1785, zm. Warszawa 12.7.1852; śpiewaczka – jedna z najlepszych tego okresu; debiutowała w teatrze warszawski m 23.6.1808 w partii Bryzeidy (Achilles) i w teatrze tym występowała do 15.3.1822; pisano o niej: DĹşwięk czysty, giętkość jej głosu, niepospolita łatwość w najtrudniejszych miejscach, słowem cały sposĂłb jej śpiewania przypomina wielką metodę włoską”.
ENGELHART Jan, ur. 1585, zm. 1640; medalier i rytownik wileński; wykonał m.in. dwa owalne medale: biskupa wileńskiego Eustachego Wołłowicza (1626) i koronacyjny Władysława IV (1633), popiersie Andrzeja Boboli, podkomorzego wielkiego koronnego (polskiego).


F


FALEWICZ Tadeusz Antoni, ur. 25.6.1892, zm. Warszawa 1.4.1971; inżynier rolnictwa (Politechnika Ryska), podpułkownik Wojska Polskiego; podczas I wojny światowej w wojsku rosyjskim, po obaleniu caratu w 1917 w polskim I Korpusie Wschodnim, w odrodzonym Wojsku Polskim w 1918 oficer 3 Pułku Ułanów, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej (brał udział w walkach na Podolu); 1919-20 studiował w Wyższej Szkole Kawalerii w Saumur we Francji; 1931-39 dowódca 9 Pułku Strzelców Konnych w Grajewie; do 1939 prezes Towarzystwa Przyjaciół Związku Strzeleckiego, działacz harcerski oraz Ligi Morskiej i Kolonialnej; dowodził 9 Pułku Strzelców Konnych w kampanii wrześniowej 1939; w niewoli niemieckiej do 1945, następnie udał się do Włoch, do II Korpusu Polskiego gen. W. Andersa, gdzie został wcielony do 4 pułku panc. w 1 Dywizji Pancernej PSZ na Zachodzie; w 1946 wrócił do kraju i mieszkał w Warszawie; z jego to inicjatywy w 1966 została wmurowana w kościele pw. Św. Antoniego na ul. Senatorskiej w Warszawie tablica pamiątkowa poświęcona żołnierzom 9 psk, którzy oddali życie za wolność Ojczyzny w latach 1939-1945.
FEDECKI Ziemowit JĂłzef, ur. 24.9.1923, zm. Warszawa 8.1.2009; pisarz, tłumacz, krytyk; od 1950 kier. działu poezji miesięcznika “TwĂłrczość” w Warszawie; 1956-71 autor tekstĂłw w Teatrze STS w Warszawie; przekłady poezji rosyjskiej (utwory awangardy - m.in. Zabłockiego, Pasternaka, Prokofiewa, Olejnikowa), wiersze i piosenki OkudĹźawy, Matwiejewej, Wysockiego - w tym 14 piosenek Włodzimierza Wysockiego w przekładzie Ziemowita Fedeckiego 1986) i białoruskiej (Tanka, Panczenki, Bohdanowicza) na język polski; antologie: Antologia poetĂłw DekabrystĂłw (1952), Antologia noweli rosyjskiej (1952); przekład Słowo o wyprawie Igora (1954, z prof. A. Obrębską-Jabłońską); opracował wydanie Pism wybranych w czterech tomach Gogola (1956) i współdziałał w wydaniu Dzieł wszystkich Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (1956) i Edwarda Stachury (1982).
FEDOROWICZ Zdzisław, ur. 12.3.1922; specjalista w dziedzinie nauk ekonomicznych i finansów; ukończył UMK w Toruniu i Wyższą Szkołę Handlu Morskiego w Sopocie; 1943-44 żołnierz AK okręgu wileńskiego (pseud. Hubert); 1944-45 internowany w Kałudze (ZSRR); od 1951 związany ze Szkołą Główną Handlową w Warszawie: 1957-62 docent, 1963-92 profesor Katedry Finansów; od 1992 profesor Katedry Finansów Prywatnej Wyższej Szkoły Businessu i Administracji w Warszawie; 1966 profesor uniwersytetu w Kairze (Egipt), a w latach 1983-86 w Oranie (Algieria); liczne wyjazdy zagraniczne w charakterze eksperta Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ); 1969-78 wiceprezes Narodowego Banku Polskiego; członek Międzynarodowego Instytutu Finansów Publicznych i Europejskiego Towarzystwa Uniwersyteckich Studiów Finansowych; autor ponad 300 artykułów naukowych w czasopismach polskich i zagranicznych oraz 40 książek, wydanych w językach polskim, angielskim, niemieckim i francuskim, m.in. Finanse w gospodarce socjalistycznej 1960 (12 wydań), Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa przemysłowego 1967 (5 wydań), Money and Finance in a Planned Economy 1982, Podstawy teorii finansów 1991, Polityka pieniężna 1991, Teoria pieniądza 1992.
FEKECZ Janusz, ur. 14.1.1931; dyplomata; ukończył Szkołę Główną Służby Zagranicznej w Warszawie; od 1960 pracownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych: 1962-67 attache i II sekretarz Ambasady PRL w Rzymie, 1967-70 naczelnik wydziału w MSZ, 1970-74 I sekretarz i radca przedstawicielstwa konsularno-handlowego PRL w Madrycie; 1974-80 wicedyrektor, a następnie dyrektor departamentu MSZ, 1980-85 ambasador PRL w Belgii i Luksemburga.
FIDZIŃSKA Maria, ur. 25.1.1894, zm. po 1.9.1939; działaczka Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i niepodległościowa w okresie I wojny światowej; w 1914 skarbniczka oddziału PPS w warszawskiej dzielnicy Powiśle, w 1915 utworzyła Koło Kobiece PPS w fabryce słodyczy „F. Fuchs i Synowie” w Warszawie, od 1928 działała w rozłamowej prawicowej prosanacyjnej PPS dawna Frakcja Rewolucyjna kierowanej przez Rajmunda Jaworowskiego (10 posłów w Sejmie RP), gdzie została skarbnikiem Centralnego Wydziału Kobiecego; w 1933 odznaczona Medalem Niepodległości.
FIETKIEWICZ Maria, ur. 22.2.1934, zm. Sopot 13.4.2015; malarka i złotniczka; ukończyła Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych); wspólnie z mężem z mężem Pawłem zajmowała się złotnictwem; należeli do prekursorów istniejącej od lat 60. XX w. tzw. polskiej szkoły bursztynu i srebra; udział w licznych wystawach krajowych i zagranicznych: w 2009 w Muzeum Bursztynu w Gdańsku prezentowana była wystawa pt. Bursztynowy Jubileusz Marii i Pawła Fietkiewiczów. Wystawa autorska z okazji 45-lecia twórczości; jej wyroby znajdują się m.in. w Muzeum Narodowym w Gdańsku, Muzeum Zamkowym w Malborku, Muzeum w Gliwicach, Muzeum Sztuki Złotniczej w Kazimierz Dolnym; Maria Fietkiewicz była także malarką: w 2015 w Sali Debory kościoła ewangelickiego w Sopocie prezentowana była pośmiertna wystawa jej prac malarskich pt. Ars longa, vita brevis.
FIORENTINI Piotr, ur. 1791, zm. Warszawa 13.7.1858; pochodzenia włoskiego polski oficer, urzędnik, kolekcjoner; w okresie wojen napoleońskich kapitan Wojska Polskiego; w 1814 wysłany do Anglii z misją wymiany polskich jeńców wojennych; 1823-43 naczelnik komory celnej w Krakowie i 1843-51 nadzorca komór celnych jako urzędnik do szczególnych poruczeń w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu Królestwa Polskiego; był kolekcjonerem obrazów (zbiór 200 obrazów m.in. obrazy Tintoretta Chrzest Chrystusa, Rubensa - Polowanie Diany, Snydersa), które zapisał warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych (obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie).
FIORENTINI Władysław, ur. 1824, zm. Wilno 1914, pochodzenia włoskiego (rodzice Baltazar Fiorentini i Katarzyna Lewicka) polski kupiec, ziemianin, rajca miejski wileński, polski działacz społeczny w Wilnie; podczas studiĂłw w Dorpacie (dziś Tartu w Estonii) członek konwentu Polonia; właściciel duĹźego sklepu handlowego w Wilnie; członek polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie i Wileńskiego Towarzystwa „Lutnia”; korespondował z Władysławem Syrokomlą; pochowany na wileńskim Cmentarzu Bernardyńskim.
FLORCZAK Zbigniew, ur. 27.5.1923; pisarz, publicysta, tłumacz, artysta malarz i rysownik; studiował na USB w Wilnie (1939) i Academie Rozale des Beaux Arts de Bruxelles (do 1947); uczestnik Powstania Warszawskiego (1944), następnie jeniec Stalagu XB Sandbostel i Westertimke; 1945-49 publicysta pism emigracyjnych: “Orła Białego”, paryskiej “Kultury” i londyńskich “Wiadomości”; wrĂłcił do kraju w grudniu 1949; od 1952 współpraca z “Nową Kulturą”, “Przeglądem Kulturalnym”, “TwĂłrczością”, “Przeglądem Artystycznym”, “Odrą”, “Kulturą”, “Literaturą” i stała współpraca z “Polityką”, “Nowymi Książkami”, “Expressem Wieczornym”, “Kulturą i Ty”, “Ty i Ja”, “Magazynem Rodzinnym” i radiem i telewizją; kierownik galerii dydaktycznych: Galerii Express 1975-80 i Galerii Interpress (1978-80) w Warszawie; opublikował: pamiętnik z Powstania Autoportret z rubinem 1960, esej o emigracji Podróş na horyzonty 1966, powieść Morze w C-dur 1966, esej o kulturze materialnej paleolitu Sztuka łamie milczenie 1970 i 1974, o początkach polskiego malarstwa narodowego Gust Soplicowski 1975, szkic Pochwała ręki malarza Jana Zamoyskiego 1987; przetłumaczył J. Verne W 80 dni dookoła świata 1951 i Brassai Rozmowy z Picassem 1980; rysował m.in. do “Magazynu Polskiego”, “Poland”, “Nowych Książek”, “TwĂłrczości” i “Tygodnika Powszechnego”.
FOK Jan, ur. 24.10.1806, zm. Wilno 15.2.1849; pedagog, pisarz; pochodził ze spolszczonej rodziny angielskiej; ukończył gimnazjum w Wilnie i Uniwersytet Petersburski; nauczyciel historii w gimnazjum wileńskim; współpracownik czasopisma „Wizerunki i Roztrząsania Naukowe (1834-36), w ktĂłrym opublikował Indeks dyplomatĂłw Karola Napierskiego, rzeczy odnoszące się wyłącznie do historii Litwy (nr 3, 1834); tłumaczył na język polski podręczniki szkolne z niemieckiego i francuskiego; cenzor ksiąg świeckich w Wilnie; pochowany na wileńskim Cmentarzu Bernardyńskim.
FOLEJEWSKI Zbigniew, ur. 18.10.1910, zm. 28.7.1999 Victoria (Kanada); historyk literatury, językoznawca, slawista; przyczynił się do rozwoju amerykańskich studiĂłw slawistycznych; studiował filologię polską i historię na USB w Wilnie; habilitowany 1949 na uniwersytecie w Uppsali (Szwecja); 1937-51 w Szwecji, gdzie rozwinął działalność w dziedzinie polsko-szwedzkiego zbliĹźenia naukowego i kulturalnego, m.in. jako redaktor rocznika filologicznego “Svio-Polonica” 1939-47; 1951-65 profesor slawistyki porĂłwnawczej na Uniwersytecie Wisconsin (USA), a od 1965 na uniwersytecie w Vancouver (Kanada); współredaktor wielu pism i wydawnictw slawistycznych, m.in. “The Polish Review”; autor prac z zakresu języka artystycznego, związkĂłw europejskich literatury polskiej (m.in. recepcji Mickiewicza i Słowackiego w krajach skandynawskich) i nowszej poezji polskiej i rosyjskiej, ogłaszanych w języku polskim, szwedzkim, angielskim, rosyjskim I francuskim, m.in.: La fonction des elements dialectaux dans les oeuvers litteraires (1949), dotyczącej prozy Władysława Orkana, Studies in Modern Slavic Poetry (1955), Maria Dąbrowska (1967); w okresie wileńskim uprawiał poezję i nowelistykę; 1973 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego.
FRIEBES Franciszek, Ĺźył w 2. poł. XVIII i na pocz. XIX w. i prawdopodobnie pochodził z Wilna; znany i przedsiębiorczy polski bankier wileński pochodzenia niemieckiego – uwaĹźano go za wielkiego patriotę polskiego; nobilitowany 9 listopada 1790; po wybuchu powstania kościuszkowskiego 1794 przybył w maju do Warszawy i został zastępcą w utworzonej Radzie NajwyĹźszej, a 4 czerwca został powołany na szefa departamentu umundurowania wojska polskiego; po upadku powstania i powrocie do Wilna prowadził gorliwie działalność charytatywną.
FROŁOWICZ Jakub Daniel, żył w 1. poł. XIX w. i pochodził z Wilna; aktor, śpiewak; kształcił się w konserwatorium warszawskim (uczeń E. Solivy); jako aktor debiutował w 1827 w zespole J. Brzezińskiego w Siedlcach, w którym występował do 1828, następnie występował w zespole J. Aśnikowskiego w Lublinie (1828), K. Nowińskiego w Zamościu w 1829, S. Krzesińskiego w miastach Lubelszczyzny w 1830; jako śpiewak debiutował w teatrze warszawskim 18 listopada 1832 w roli Służącego w operze Pojedynek, był następnie chórzystą w tym teatrze.
FRYDÓWNA Celestyna, ur. 20.7.1875, zm. Wilno 17.10.1944; nauczycielka, przełoĹźona ochronki Towarzystwa „Domu Serca Jezusowego”; pochodziła ze spolszczonej rodziny francuskiej; ukończyła szkoły w Warszawie i otrzymała patent nauczycielki; po powrocie do Wilna w 1901 pracowała w tajnym szkolnictwie polskim, a po odzyskaniu przez PolakĂłw na Kresach po rewolucji 1905 praw narodowo-kulturalnych, przy poparciu ks. Karola Lubiańca, profesora wileńskiego seminarium duchownego, załoĹźyła jawną szkołę polską dla dzieci z przedmieścia Nowe Zabudowanie, ktĂłrą kilka lat później, w okresie reakcji Stołypina, zamknięto; ks. Lubianiec uzyskał od władz rosyjskich zatwierdzenie załoĹźonego przez niego Towarzystwa „Domu Serca Jezusowego”, ktĂłra zezwalała na uczenie dzieci polskich zabaw, gier, gimnastyki, rzemiosł i śpiewu (policja carska do 1915 co tydzień inwigilowała działalność pracownikĂłw Towarzystwa!); FrydĂłwna została przełoĹźoną ochronki Towarzystwa, ktĂłre stanowisko piastowała przez ponad 30 lat; podczas I wojny światowej i okupacji Wilna przez bolszewikĂłw i LitwinĂłw, FrydĂłwna ratowała wszystkimi siłami rozbudowaną ochronkę – zakład (własny teren, trzy duĹźe piętrowe domy i budynki gospodarcze z pracowniami i warsztatami oraz pięknym małym kościołem) od zniszczenia i przed grabieżą; po wojnie, w niepodległej Polsce, było w zakładzie w 1923 roku 800 dzieci (i 100 osĂłb personelu), zakład prowadził 5 szkół podstawowych (ok. 2000 dzieci) i jedną szkołę rzemieślniczą, a w Ĺźeńskich pracowniach, pod jej osobistym kierunkiem, dziewczęta uczyły prowadzenia gospodarstwa domowego, włącznie z ogrodnictwem i warzywnictwem; po objęciu zakładĂłw „Domu Serca Jezusowego” w 1927 przez polskich salezjanĂłw, szkoły przeszły pod zarząd wileńskiego Kuratorium Szkolnego; władze szkolne mianowały FrydĂłwnę kierowniczą szkoły nr 28 (1927-31), jednocześnie objęła kierownictwo schroniska „Betania” przy ul. Konarskiego 13; do tego domu za okupacji bolszewickiej w 1919 przywiozła cichaczem z Zarzecza śmiertelnie chorego rzeĹşbiarza polskiego Antoniego Wiwulskiego – twĂłrcę Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie (1910) i Trzech KrzyĹźy w Wilnie, ktĂłry wkrĂłtce zmarł na jej rękach; Celina FrydĂłwna „Imponowała swoją postawą, taktem, dobrym wychowaniem, poświęceniem i przyrodzonym wdziękiem. Była wzorem zupełnego samozaparcia” (Aleksander ŚnieĹźko); pochowana na wileńskim Cmentarzu Bernardyńskim.

Marian Kałuski
(Nr 161)

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt