Wtorek 19 Marca 2024r. - 79 dz. roku,  Imieniny: Aleksandryny, Józefa,

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 08.06.18 - 23:25     Czytano: [1913]

Polskie Wilno 1919-1939 (Cz. 4)


Sztuka

Wilno było zawsze miastem sztuki. Polskiej sztuki – polskich albo zagranicznych mistrzów pracujących dla Polaków, ale nigdy do XX wieku litewskiej. Polscy architekci oraz artyści – malarze i rzeźbiarze, a nawet fotograficy działali nieprzerwanie, nawet w okresie największej rusyfikacji miasta, gdyż było to polskie miasto. W dziejach sztuki polskiej dużą rolę odegrała Wileńska szkoła malarska związana z polskim z ducha i języka Uniwersytetem Wileńskim (do 1832 r.). Jej twórcą był rodowity warszawiak i malarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz pierwszy malarz historii Polski Franciszek Smuglewicz (1745-1807 Wilno), który na Uniwersytecie Wileńskim objął kierownictwo nowo powstałej Katedry Rysunku i Malarstwa (1797), której był twórcą i organizatorem. Sprowadził do niej z Warszawy malarza-klasycystę Jana Rustema i spolonizowanego królewskiego rzeźbiarza w Warszawie pochodzenia flamandzko-francuskiego Andrzeja Le Bruna. O wpływie Smuglewicza na polską sztukę pisze Stefan Kozakiewicz w Malarstwie polskim (1976): „Nie tylko na przełomie obu stuleci, ale daleko w głąb pierwszej połowy wieku XIX wpływ malarstwa rodzajowego, a zwłaszcza kompozycji historycznych Smuglewicza na młode pokolenie malarzy aspirujących do stworzenia sztuki narodowej był bardzo wielki; rozszedł się nawet szerzej niż oddziaływanie Norblina, bo objął wszystkie ośrodki naszego kraju w początkach XIX wieku: nie tylko Warszawę i Wilno, gdzie mieszkał kolejno Smuglewicz, ale także Kraków i Lwów”. Dzięki Smuglewiczowi powstała w Wilnie pierwsza w Polsce szkoła malarstwa historycznego; malarze wileńscy uprawiali także inne gatunki - pejzaż, malarstwo rodzajowe i alegoryczne, a zwłaszcza portret. Uczniami Smuglewicza w Wilnie byli m.in. znani malarze: Józef Oleszkiewicz i Jan Damel, a Rustema – Kanuty Rusiecki i Walenty Wańkowicz. Działający w Polsce grafik angielski Joseph Saunders, który od 1810 roku pełnił funkcję kierownika wileńskiej katedry, jako pierwszy w Europie prowadził na uniwersytecie wykłady z historii sztuki. Okres świetności Wilna jako centrum artystycznego zakończył się wraz z polskim Powstaniem Listopadowym 1830-31 – likwidacją przez carat Uniwersytetu Wileńskiego, co doprowadziło do rozproszenia jego wychowanków, choć dorobek „szkoły wileńskiej” zachował siłę oddziaływania jeszcze w drugiej połowie XIX wieku. O wpływie Smuglewicza na polską sztukę pisze Stefan Kozakiewicz w „Malarstwie polskim” (1976): „Nie tylko na przełomie obu stuleci, ale daleko w głąb pierwszej połowy wieku XIX wpływ malarstwa rodzajowego, a zwłaszcza kompozycji historycznych Smuglewicza na młode pokolenie malarzy aspirujących do stworzenia sztuki narodowej był bardzo wielki; rozszedł się nawet szerzej niż oddziaływanie Norblina, bo objął wszystkie ośrodki naszego kraju w początkach XIX wieku: nie tylko Warszawę i Wilno, gdzie mieszkał kolejno Smuglewicz, ale także Kraków i Lwów”.

Pomimo rusyfikacji Wilna od 2. połowy XIX wieku, miasto ciągle było ściśle powiązane z resztą ziem polskich, także w dziedzinie sztuki. Przed wybuchem I wojny światowej w 1914 roku działali w Wilnie polscy architekci. Tadeusz Rostworowski wzniósł w Wilnie m.in. Gmach Dyrekcji Kolejowej i imponujący Hotel Georgesa, Aleksander Parczewski Teatr Wielki (Polski), a Antoni Wiwulski w 1913 roku przystąpił do budowy nowoczesnego kościoła Serca Jezusowego i w 1915 roku wzniósł pomnik Trzech Krzyży na wileńskiej Górze Trzykrzyskiej, który został jednym z symboli miasta. W Wilnie działali polscy malarze, m.in. Łucja i Józef Bałzukiewicz, Stanisław Bohusz-Siestrzeńcewicz, rzeźbiarz Bolesław Bałzukiewicz, który był współpracownikiem Antoniego Wiwulskiego w czasie pracy nad pomnikiem Grunwaldzkim w Krakowie (1910). Od 1909 roku blisko związany z Wilnem był malarz, były profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie Ferdynand Ruszczyc – inicjator i uczestnik wielu wydarzeń artystycznych i kulturalnych w okupowanym przez carat Wilnie, szczególnie związany z tamtejszymi polskimi teatrami, ilustrował wydawane w Wilnie polskie książki i wraz ze Wacławem Studnickim założył tu pierwsze polskie pismo poświęcone sprawom artystyczno-kulturalnym miasta i regionu – „Tygodnik Wileński (1910-11, zamknięte decyzją carskiej cenzury). W 1912 roku osiadł w Wilnie Jan Bułhak, nestor polskiej fotografii, teoretyk fotografii, który przystąpił do fotograficznej dokumentacji architektury Wilna, którą prowadził do 1919 roku. W 1899 roku odbyła się w Wilnie pierwsza wystawa obrazów Ferdynanda Ruszczyca, który w 1903 roku zorganizował w Wilnie dużą wystawę obrazów Ars (pierwotnie wystawa miała nazywać się Sztuka, lecz nazwę zmieniono pod naciskiem carskiej cenzury).

W Wilnie w latach 1914-36 mieszkał Eugeniusz Marcin Kazimirowski (1873 Wygnanka, w woj. tarnopolskim – 1939 Białystok), znany malarz, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie; dodatkowe studia odbył w Monachium (u A. Azbego oraz w akademii u J. C. Hertericha), Paryżu i w Akademii Św. Łukasza w Rzymie. Od 1915 roku był wieloletnim nauczycielem rysunku w polskim seminarium nauczycielskim w Wilnie i dekoratorem teatralnym w Teatrze Wielkim i Teatrze Polskim w Wilnie. Jako malarz przeszedł do historii jako wykonawca pierwszego obrazu Jezusa Miłosiernego - „Jezu ufam Tobie”, który znajduje się dzisiaj bodajże w każdym kościele katolickim na świecie. Wykonał go w 1934 roku na zamówienie ks. Michała Sopoćki według wskazówek świętej Faustyna Kowalskiej, przebywającej wówczas w klasztorze w Wilnie.

Po powrocie Wilna do odrodzonego państwa polskiego w kwietniu 1919 roku lokalni naukowcy i artyści oraz działacze polscy przystąpili do odnowienia Uniwersytetu Wileńskiego, co nastąpiło w październiku tego roku. Wydział Sztuk Pięknych miał być jednym z sześciu wydziałów odrodzonego uniwersytetu, któremu nadano nazwę Uniwersytet Stefana Batorego. Wydział ten zawdzięcza swoje powstanie, a następnie rozwój malarzowi (reprezentował symboliczny nurt Młodej Polski, malował głównie krajobrazy, autor m.in. bardzo znanego obrazu „Ziemia” 1898, Muzeum Narodowe w Warszawie) i arcywielkiemu miłośnikowi polskiego Wilna Ferdynandowi Ruszczycowi (1870 Bohdanów k. Wiszniewa na Nowogródczyźnie – 1936), który w latach 1903-04 był współorganizatorem i profesorem Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, 1907-08 profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a od 1908 roku polskim działaczem artystycznym i kulturalnym w Wilnie, m.in. założycielem w 1911 roku polskiego Koła Artystycznego, które grupowało polskich artystów. Od tej pory i aż do śmierci był nieoficjalnym ambasadorem kultury polskiej Wilna i całej Wileńszczyzny. Jego starania o otwarcie Wydziału Sztuk Pięknych na USB poparł całym sercem Józef Piłsudski i biorący udział w organizowaniu uniwersytetu Ludwik Kolankowski z Krakowa, który w 1919 roku był Pełnomocnikiem Naczelnika Państwa (j. Piłsudskiego) ds. Uniwersytetu w Wilnie. 28 sierpnia 1919 roku Ruszczyc został dziekanem (6-krotnie wybieranym) i profesorem Wydziału Sztuk Pięknych. Z tego burzliwego (okupacja bolszewicka Wilna) i z drugiej strony chwalebnego czasu (przyłączenie Wilna do Polski) pochodzi jego znana akwarela „Wjazd Józefa Piłsudskiego do Wilna przez Ostrą Bramę”. „Rządy artystyczne Ruszczyca objęły w Wilnie wszelkie dziedziny społeczno-kulturalnego życia, stając się manifestacją polskiej sztuki… Toteż nic dziwnego, że miasto stało się wkrótce źródłem, rozkwitem i pełnią twórczości wielu artystów” (J. Remer)

Wydział Sztuk Pięknych na USB miał jedenaście katedr. Były dwa zasadnicze działy – malarstwa i rzeźby oraz sztuki stosowanej i dział architektury (ostatecznie zlikwidowany w 1929 r.). Wydział Sztuk Pięknych jako jedyna uczelnia artystyczna w północno-wschodniej Polsce miał spełniać zadania dwóch zazwyczaj odrębnych szkół wyższych: politechniki oraz akademii sztuk pięknych (Katarzyna Dormus „Odrodzenie Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 1919-1939” Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych, 2011). Odrodzona uczelnia wileńska jako najstarsza w Polsce placówka nauczania artystycznego pozostawała wierna swym celom - krzewieniu zasad kultury artystycznej, przyczyniania się do odbudowy kraju z utrzymaniem cech sztuki rodzimej. Wydział w programie nauczania wprowadził jako pierwszy w Polsce konserwację dzieł sztuki, inwentaryzację zabytków, kształcenie nauczycieli rysunków dla szkół średnich oraz nauczanie technik związanych z drukarstwem artystycznym w nawiązaniu do dawnej znakomitej tradycji wileńskiej. W 1919 roku przy Wydziale Sztuk Pięknych USB – Katedra Liternictwa powstała pionierska pracownia doświadczalna liternictwa, drukarstwa i introligatorstwa, której kierownikiem był do 1929 roku (następnie był wykładowcą) Bonawentura Lenart, najwybitniejszy introligator i konserwator zabytkowych książek w międzywojennej Polsce. Także w 1919 roku na Wydziale Sztuk Pięknych – Katedra Fotografii Artystycznej powstał Zakład Fotografii Artystycznej kierowany przez Jana Bułhaka, nestora polskiej fotografiki, filozofa i teoretyka fotografii, najwybitniejszego fotografika w przedwojennej Polsce, założyciela Fotoklubu Wileńskiego (1927) i współzałożyciela Fotoklubu Polskiego, autora 158 albumów pn. „Polska w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka” oraz m.in. książki „Wilno” (Warszawa 1924); stworzył imponującą inwentaryzację Wilna i ziemi wileńskiej, liczącą około 6000 zdjęć fotograficznych. Dzięki jego i jego uczniów działalności w okresie międzywojennym (1918-39) Wilno było najczynniejszym ośrodkami fotograficznym w Polsce. I tylko dlatego w 1936 roku odbyła się w Wilnie 4 Międzynarodowa Wystawa Fotografii.

Kierownikiem Katedry Malarstwa I był najpierw wspaniały pedagog, prof. Ferdynand Ruszczyc (w 1935 r. otrzymał tytuł profesora honorowego Uniwersytetu Stefana Batorego z rąk prezydenta Ignacego Mościckiego), w latach 1932-36 Aleksander Szturman, a następnie Bronisław Jamont – wychowanek USB, Katedry Malarstwa II (malarstwo portretowe) w latach 1919-39 prof. Benedykt Kubicki, Katedry Malarstwa III prof. Stanisław Siestrzeńcewicz (Bohusz-Siestrzeńcewicz), a jego zastępcą profesora Zbigniew Pronaszko, w roku akademickim 1923/24 kierownik pracowni malarstwa monumentalnego i autor projektu wileńskiego pomnika Adama Mickiewicza, którego makieta została odsłonięta w 1924 roku, w latach 1929-39 prof. Ludomir Ślendziński i w latach 1929-39 jednocześnie prodziekan i dziekan tej uczelni, od 1928 asystentem i od 1937 roku docentem był Jerzy Hoppen i od 1929 asystentem i od 1937 roku docentem malarstwa monumentalnego Tymon Niesiołowski.

Katedrą Rzeźby kierował w latach 1919-35 prof. Bolesław Bałzukiewicz (autor wielu pomników, m.in. Stanisława Moniuszki i wileńskiego mecenasa sztuki Józefa Montwiłła w Wilnie, wielu rzeźb alegorycznych, jak „Emigranci”, „Sieroty”, „Wojna” oraz popiersi Adama Mickiewicza i Joachima Lelewela, a także nagrobka brata Józefa Bałzukiewicza na Rossie), a zastępcą profesora w latach 1936-39 był Henryk Kuna, w 1931 roku zwycięzca konkursu na pomnik Adama Mickiewicza w Wilnie w szacie pielgrzyma, stojącego na cokole nawiązującym do figury słowiańskiego Światowida, którego ściany zdobić miały płaskorzeźby ze scenami z „Dziadów”, który to projekt był realizowany do września 1939 roku (wojnę przetrwało tylko 7 płaskorzeźb, z których w 1996 roku sześć umieszczono obok pomnika Mickiewicza autorstwa Gediminasa Jokubonisa koło wileńskiego kościoła św. Anny z 1984 roku, a siódma płyta znalazła się początkowo w Muzeum Narodowym w Warszawie, a od 1995 roku jest ustawiona w parku przy pałacu w Radziejowicach koło Żyrardowa). Kuna jest także autorem popiersia marszałka Józefa Piłsudskiego przy Viale Maresciallo Pilsudski w Rzymie (1937). Zastępcą profesora był od 1932 roku Stanisław Horno-Popławski, autor pomnika biskupa Władysława Bandurskiego w katedrze wileńskiej (1938), po wojnie jeden z najbardziej znanych rzeźbiarzy w Polsce.

Katedrą Zdobnictwa i Grafiki kierowali prof. Józef Czajkowski do 1921, prof. Mieczysław Kotarbiński 1921-23 (autor m.in. odznaki Orderu Orła Białego, odznaki Medalu i Krzyża Niepodległości i buławy marszałkowskiej Józefa Piłsudskiego), następnie do 1939 roku Stanisław Matusiak. Katedrą Historii Sztuki kierowali zastępca profesora Jerzy Remer 1922-28, prof. Tadeusz Szydłowski 1928-33 i prof. Marian Morelowski 1934-39, autor monumentalnej pracy pt. „Zarys syntetyczny sztuki wileńskiej od gotyku do neoklasycyzmu” (1938-39). W roku akademickim 1935/36 prowadził wykłady zlecone z konserwacji zabytków Stanisław Lorenz, który w latach 1929–1935 był konserwatorem zabytków województwa wileńskiego i nowogródzkiego, następnie w latach 1936-82 dyrektorem Muzeum Narodowego w Warszawie, a w roku akademickim 1939/1940 takie wykłady prowadził Piotr Bohdziewicz, po wojnie profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Katedrą Architektury Polskiej kierował prof. Juliusz Kłos, a po jej połączeniu z Katedrą Architektury jej kierownikiem został prof. Ludwik Sokołowski, a docentem był Jan Borowski. Kierownikiem Katedry Budownictwa i Mechaniki Budowlanej był zastępca profesora Otton Krasnopolski, a od 1937 roku prof. Stefan Narębski. W 1929 roku Rajmund Gostkowski zapoczątkował działalność archeologii klasycznej w Uniwersytecie Stefana Batorego, pracując jako zastępca profesora w latach 1929-37 i profesor nadzwyczajny w latach 1937-39), po wojnie był profesorem Uniwersytetu Łódzkiego i w 1950 roku pierwszym kierownikiem Katedry Sztuki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

Podczas pobytu w Wilnie Stanisławowi Lorentzowi udało się ustalić ponad wszelką wątpliwość, że dotąd prawie nieznany architekt pochodzący ze Śląska Jan Krzysztof Glaubitz (1700 Świdnica- 1767 Wilno) był właściwym twórcą najwspanialszych dzieł barokowo-rokokowych w Wilnie, m.in. wspaniałego kościoła św. Katarzyny (1741-43), Świętego Ducha (1749-70, dziś jedyny polski kościół w Wilnie) oraz dokonał przebudowy wnętrza i zaprojektował wspaniałe ołtarze w kościele św. Jana. Lorentz wydał pracę: „Jan Krzysztof Glaubitz – architekt wileński XVIII wieku” (Warszawa 1937).

Obok Ferdynanda Ruszczyca do grona nie tylko najwybitniejszych malarzy wileńskich, ale także przedwojennej i powojennej Polski należeli także: urodzony w Wilnie i mieszkający ponownie w tym mieście od 1920 roku Ludomir Ślendziński (1889-1980 Kraków), lwowianin Tymon Niesiołowski (1882-1965 Toruń), urodzony w Dokudowie koło Lidy Bronisław Jamontt (1886-1957 Toruń) i pochodzący z Kowna na Litwie Jerzy Hoppen (1891-1969 Toruń).

Ludomir Ślendziński m.in. w 1923 roku wykonał plafon w Pałacu Prezydium Rady Ministrów w Warszawie wyobrażający alegorię Polski - Opatrzność osłaniająca Polonię od burz (obecnie w bibliotece Pałacu Prezydenckiego), w 1928 roku uczestniczył w wykonywaniu polichromii kamienic Rynku Starego Miasta w Warszawie, w latach 1937-38 ozdobił monumentalnymi malowidłami gmach PKO i wnętrze Banku Gospodarstwa Krajowego w Wilnie, w 1930 roku został powołany na członka Rady Instytutu Propagandy Sztuki w Warszawie. Był założycielem i prezesem Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków, które odgrywało wielką rolę w życiu artystycznym Wilna. Wywierał silny wpływ na wileńskich artystów. W swej twórczości nawiązywał do klasycyzmu wileńskiego I poł. XIX w. Stworzył jednak własny styl, w którym najważniejszy był rysunek i forma. Po wojnie był profesorem i rektorem (1948-56) Politechniki Krakowskiej. Miał liczne wystawy indywidualne i zbiorowe m.in. w Wilnie, Krakowie, Lwowie, Warszawie, Pradze, Budapeszcie, Paryżu, Amsterdamie, Sztokholmie, Nowym Jorku, San Francisco. Przed samym wypędzeniem z Wilna w 1945 roku „Ślendziński namalował wzruszający obraz zatytułowany „Oratorium” – wizja Wilna, zgrupowane razem kościoły, pośrodku wielka wieża św. Jana i dzwonnica katedralny, po lewej wieża Św. Stefana, obok Ostra Brama, na pierwszym planie Wizytki, Bernardyni, Św. Anna, Św. Michał, daleko Św. Filip i Jakub, Św. Rafael, Dominikanie – wszystkie dzwony kościelne biją. Ten obraz mnie sprezentował” (S. Lorentz). W 1992 roku powstała w Białymstoku Galeria im. Ślendzińskich.

Tymon Niesiołowski był znanym malarzem, grafikiem i pedagogiem. Przez 20 lat mieszkał w Zakopanem i przyjaźnił się z Witkacym. W latach 1917-1922 był członkiem awangardowej grupy Ekspresjoniści polscy (przemianowanej w 1919 na Formiści) - przedstawicielem formistów w grupie artystycznej Rytm. Zajmował się też sztuką użytkową. W Wilnie zamieszkał w 1926 roku, gdzie do 1932 roku pracował jako nauczyciel i dyrektor w Szkole Rzemiosł Artystycznych. Od 1928 roku nauczał malarstwa oraz projektowania tkanin i plakatów na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego, gdzie od 1937 roku zajmował stanowisko docenta malarstwa monumentalnego. Wśród malarzy wileńskich zajmował odrębną pozycję. W okresie wileńskim jego twórczość była pod wpływem Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków. Wypędzony z Wilna przez komunistów litewskich, w latach 1946-60 kierował Katedrą Malarstwa Sztalugowego Sekcji Sztuki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1958 roku został członkiem Grupy Toruńskiej. Brał udział w licznych wystawach w Polsce i zagranicą – w okresie wileńskim w: Helsinkach i Sztokholmie (1927), Wiedniu i Brukseli (1928), Hadze i Amsterdamie (1929) oraz Edynburgu (1932). Otrzymał liczne wyróżnienia i nagrody, m.in.: srebrny medal na Międzynarodowej Wystawie Sztuka i Technika w Paryżu (1937) oraz dyplom honorowy na wystawie w Carnegie Institute w Pittsburgu (USA). W 1960 reprezentował polską sztukę na XXX Biennale w Wenecji.

Bronisław Jamontt przez dwa lata uczęszczał do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, a studia ukończył na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Od 1931 roku był starszym asystentem w Katedrze Malarstwa Pejzażowego tej uczelni, od 1934 roku zastępował kierującego katedrą Ferdynanda Ruszczyca, a w 1937 roku, po śmierci tego ostatniego, uzyskał stanowisko profesora i przejął formalnie kierownictwo katedry. Wykształcił wielu malarzy. Poza Wilnem (pierwsza w 1915 r.) miał wystawy swoich prac w innych miastach polskich (m.in. w Zachęcie w Warszawie) i za granicą: w Paryżu i Brukseli (1928-29), Hadze i Amsterdamie (1929), Bukareszcie (1930), Kopenhadze (1930-31), Gdańsku (1930), Moskwie (1933), Rydze (1934), Berlinie i Monachium (1935). W czasie wojny zaangażował się w tajne nauczanie na poziomie uniwersyteckim. Po wojnie wraz z wieloma innymi artystami z Wilna znalazł się w Toruniu w 1945 roku, gdzie na tworzonym Uniwersytecie Mikołaja Kopernika organizował na Wydziale Humanistycznym Sekcję Sztuk Pięknych, która w 1946 roku przekształciła się w Wydział Sztuk Pięknych. Był tu profesorem, dziekanem oraz kierownikiem Katedry Malarstwa Pejzażowego, a następnie Zakładu Pejzażu i Martwej Natury. Specjalizował się w malarstwie pejzażowym (jego obrazy przedstawiały m.in. widoki Wilna, Wileńszczyzny i Torunia), w późniejszych latach tworzył też grafiki.

Jerzy Hoppen był malarzem, grafikiem, pedagogiem, historykiem sztuki i konserwatorem. Absolwent Wydziału Sztuk Pięknych USB i paryskiej Académie Colarossi, od 1925 roku pracował jako nauczyciel w szkolnictwie Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków; od 1931 roku był adiunktem, a od 1937 roku docentem Wydziału Sztuk Pięknych USB, gdzie kierował zakładem grafiki. Stał się twórcą graficznej „Szkoły wileńskiej”. Autor m.in. 3 tek akwafort Starego Wilna (1924, 1925, 1927). Był członkiem Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków, Warszawskiego Towarzystwa Graficznego, Wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i kustoszem jego bogatego Muzeum (od 1935). Po wojnie i wypędzeniu z Wilna, w latach 1946-61 był profesorem na Wydziale Sztuk Plastycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i kierownikiem tamtejszego zakładu grafiki. Wystawiał od 1922 roku w Wilnie i w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie oraz uczestniczył w szeregu wystaw graficznych ogólnopolskich oraz w prezentacjach sztuki polskiej za granicą.

Nieprzeciętną osobą na Wydziale Sztuki od 1925 roku była Helena Schrammówna (1879-1942), artystka malarka, specjalizująca się w malarstwie na szkle. Sprawowała także funkcję sekretarza administracyjnego wydziału sztuki województwa wileńskiego. Była bardzo czynna również w Towarzystwie Popierania Przemysłu Ludowego (prezes) i w Bazarze Przemysłu Ludowego w Wilnie. Wykonała m.in. cykl ilustracji na szkle do „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza oraz temperą fryz wykuty w posrebrzanym mosiądzu w kaplicy Matki Boskiej Ostrobramskiej, przedstawiający ornamentalnie ujętą litanię do Matki Boskiej. Na wystawie w warszawskiej Zachęcie oraz Towarzystwa Artystów Plastyków w Wilnie otrzymała I i II nagrodę za obraz M.B. Zielna i M.B. Gromniczna.

Do najbardziej znanych absolwentów Wydziału Sztuk Pięknych USB należeli: Marian Bohusz-Szyszko (malarz ekspresjonista, krytyk sztuki i publicysta, organizator, profesor i kierownik Studium Malarstwa Sztalugowego Społeczności Akademickiej Uniwersytetu Stefana Batorego w Londynie), Helena Bukowska-Szlekys (artystka plastyczka, projektantka tkanin, pedagog, uzyskała złoty medal na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu w 1937 r.), Jan Hawryłkiewicz (malarz, dekorator teatralny w Wilnie, Warszawie, Grodnie i w Bydgoszczy 1933-39, projektował wielką wystawę Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy), Halina Hermanowicz (znana malarka radomska), Jerzy Hoppen (malarz, grafik, pedagog, historyk sztuki i konserwator, docent USB w Wilnie i profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu), Ildefons Houwalt (malarz, laureat Nagrody Miasta Poznania i Województwa Poznańskiego 1971, nagrodzony na I Ogólnopolskim Konkursie Malarskim im. J. Spychalskiego 1973), Kazimierz Kwiatkowski (malarz, autor m.in. oficjalnego – zamówionego przez rząd polski portretu marsz. Józefa Piłsudskiego i cyklu portretów historycznych dla wileńskiej Uniwersyteckiej Biblioteki Publicznej), Alfons Łosowski (znany rzeźbiarz i konserwator sztuki w Gdańsku), Stanisław Michałowski (malarz, profesor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Sopocie), Rajmund Pietkiewicz (malarz, grafik, pedagog, profesor i 1965-69 rektor gdańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych), Bolesław Rogiński (znany plastyk i grafik gdański), Aldona Romanowicz (malarka, zasłużony konserwator sztuki, kierownik Pracowni Konserwacji Sztuki Średniowiecznej Muzeum Narodowego w Warszawie), Walenty Romanowicz (malarz, rzeźbiarz, grafik, wykładowca USB w Wilnie, twórca tzw. „cyklu trockiego” – 32 ryciny wysokiej jakości artystycznej), Michał Rouba (wybitny malarz wileński, obrazy w muzeach Warszawy, Poznania, Lwowa, Katowic i w zbiorach Funduszu Kultury Narodowej), Sławomir Szpakowski (znany grafik i karykaturzysta warszawski), Bronisław Tomecki (znany malarz warszawski), Aleksander Trojkowicz (znany malarz, grafik i scenograf krakowski), Krystyna Wróblewska (graficzka krakowska, zasłynęła ekslibrisami wystawianymi na całym świecie, profesor Politechniki Krakowskiej, matka Andrzeja Wróblewskiego, jednego z wybitniejszych malarzy powojennego pokolenia), Stanisław Żukowski (artysta plastyk wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdańsku, twórca Gdańskiej Doświadczalnej Pracowni Graficznej ZPAP “Oficyna”), Piotr Żyngiel (malarz, konserwator dzieł sztuki, wykładowca Politechniki Gdańskiej). Rodem z Wilna Leonard Torwirt (1912-1967), artysta malarz, konserwator zabytków, scenograf, absolwent Uniwersytetu Stefana Batorego, a po wojnie docent Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, zasłynął jako doskonały kopista obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. W 1957 roku na zlecenie prymasa Polski, kard. Stefana Wyszyńskiego wykonał dwie technologiczne repliki cudownego obrazu - jedną przeznaczoną dla papieża Piusa XII i drugą - tzw. Obraz Nawiedzenia, który 26 sierpnia tego samego roku, mimo sprzeciwów władz PRL, rozpoczął peregrynację po polskich parafiach w ramach przygotowania duchowego polskiego Kościoła do Jubileuszu Tysiąclecia Chrztu Polski 966 -1966. Leonard Torwirt wykonał również kopię obrazu MB Częstochowskiej dla Narodowego Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej – „Amerykańskiej Częstochowy” w mieście Doylestown w stanie Pensylwania. - Halina Sukiennicka, absolwentka wydziału prawa na USB w Wilnie, następnie adwokat i radna Rady Miejskiej w Wilnie, po wojnie znalazła się w Anglii, gdzie w latach 1954–8 uczęszczała do Studium Malarstwa Sztalugowego, prowadzonego w Londynie przy Społeczności Akademickiej USB przez Mariana Bohusza-Szyszko i została potem znaną malarką w Anglii, członkiem International Association of Art. - odznaczona Złotą Odznaką Akademii.

Katarzyna Dormus tak podsumowuje 20-lecie Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie: „Dzieje Wydziału Sztuk Pięknych (WSP) USB obejmują zaledwie lat dwadzieścia. Nie dane było Wydziałowi w pełni rozwinąć się i spełnić wszystkie zamierzenia i projekty, o których marzył Ferdynand Ruszczyc. Jednak rola WSP USB w dziejach polskiego szkolnictwa artystycznego jest ogromna i warto jeszcze raz podkreślić te cechy, które składały się na wyjątkowość tej szkoły artystycznej. Przede wszystkim nigdzie tak jak tutaj, sztuka i nauka nie zostały tak blisko ze sobą zespolone pod względem organizacyjnym, co osiągnięto poprzez włączenie szkoły artystycznej w struktury uniwersyteckie. Wynikało to w dużej mierze z chęci kontynuacji tradycji Uniwersytetu Wileńskiego. Po drugie była to uczelnia artystyczna o bardzo szerokim i wszechstronnym programie nauczania, ponieważ — jak nigdzie indziej — starano się tutaj doprowadzić do bliskiego powiązania sztuki i nauki. Z tymi zamierzeniami wiązało się rozbudowanie programu przedmiotów teoretycznych. Próbowano połączyć w optymalny sposób zajęcia typowe dla szkół artystycznych i dla uniwersytetów, co często wymagało od grona profesorskiego dużego wysiłku i pomysłowości w zakresie metodyki. Organizatorzy WSP pragnęli, by kształcił on nie tylko artystów plastyków różnych specjalności, ale też ludzi w różny sposób związanych ze sztuką: architektów, inwentaryzatorów i konserwatorów sztuki, wreszcie nauczycieli rysunków, a nowością stało się m.in. „stopniowe specjalizowanie słuchaczy bardziej przygotowanych w naukach pomocniczych”51. Założenie to w dużej mierze udało się zrealizować” ( „Odrodzenie Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939)” Rocznik Komisji Nauk Pedagogicznych 2011 Nr LXIV).

Artystów wileńskich skupiały dwie organizacje: Wileńskie Towarzystwo Artystów Plastyków i Wileńskie Towarzystwo Niezależnych Artystów Malarzy (później Artystów Sztuk Pięknych).

Wileńskie Towarzystwo Artystów Plastyków (WTAP) zostało założone 28 maja 1920 roku przez Ludomira Ślendzińskiego (był jego prezesem), Wacława Czechowicza, Piotra Hermanowicza, Bronisława Jamontta, Michała Rouba i Stanisława Woźnickiego. Odgrywało wielką rolę w życiu artystycznym Wilna i wywierało silny wpływ na prawie wszystkich wileńskich artystów. W 1930 roku Stowarzyszenie liczyło 25 członków rzeczywistych i 8 korespondencyjnych. Członkami byli: Kazimiera Adamska-Rouba, Halina Dąbrowska, Stefan Dauksza, Wacław Dawidowski, Piotr Hermanowicz, Jerzy Hoppen, Rafał Jachimowicz, Bronisław Jamontt, Edward Karniej, Eugeniusz Kazimierowski, Marian Kulesza, Kazimierz Kwiatkowski, Adam Międzybłocki, Tymon Niesiołowski, Gustaw Pilecki (mimo, że mieszkał w Warszawie należał od 1921 do WTAP i z ugrupowaniem tym wystawiał swoje prace m.in. w Warszawie, Poznaniu i Krakowie), Michał Rouba, Julian Skangiel, Ludomir Ślendziński, Leona Szczepanowiczowa, Helena Teodorowicz-Karpowska, Czesław Wierusz-Kowalski, Maria Woźnicka i architekci: Teodor Bursze, Stefan Narębski i Józef Rouba. W skład zarządu wchodzili: prezes Ludomir Ślendziński, wiceprezes Jerzy Hoppen, sekretarz Michał Rouba, członkowie Bronisław Jamontt, Piotr Hermanowicz.

Towarzystwo grupowało artystów malarzy i rzeźbiarzy o rozmaitych kierunkach artystycznych, w łonie jednak jego wytworzyła się odrębna w sztuce polskiej, posiadająca określony kierunek i cel artystyczny grupa, przez fachową krytykę nazywana Szkołą Wileńską i pod tą nazwą przeszła do historii sztuki polskiej (Tadeusz Dobrowolski „Sztuka polska” Kraków 1974). Jej członkowie za Ślendzińskim byli zafascynowani sztuką muzealną, używali często deski jako podobrazia i gipsowego reliefu, wzorowali się na mistrzach renesansu i posługiwali się dokładnym, szczegółowym rysunkiem. Stosowali wypukły modelunek i ostro zarysowaną sylwetę. Pejzażyści tej szkoły, przede wszystkim Michał Rouba i Bronisław Jamontt próbowali godzić wczesny kubizm z romantycznym tekstem obrazowym, z motywem drzew, chmur, młynów, ruin i miejskich zaułków. Wileńskie Towarzystwo Artystów Plastyków odgrywało wielką rolę w życiu artystycznym Wilna i wywierało silny wpływ na większość wileńskich artystów.

Wileńskie Towarzystwo Artystów Plastyków prowadziło działalność również w dziedzinie pedagogiki artystycznej, zakładając w 1921 roku Szkołę Rysunkową (od 1928 r. Szkoła Rzemiosł Artystycznych), której dyrektorem został Ludomir Ślendziński, a po nim w latach 1925-26 roku Marian Kulesza i w latach 1926-32 Tymon Niesiołowski. Absolwentami tej szkoły byli m.in. Edward Karniej i Julian Skangiel, późniejsi członkowie Towarzystwa.

W latach 1922-1934 Wileńskie Towarzystwo Artystów Plastyków zorganizowało dwadzieścia jeden wystaw, które miały charakter dorocznych pokazów osiągnięć jego członków. Były prezentowane poza Wilnem: w Warszawie, Poznaniu, Lwowie i Krakowie. W Wilnie organizowane były wystawy z udziałem artystów malarzy i rzeźbiarzy z innych polskich ośrodków artystycznych, jak np. krakowskiego Towarzystwa Artystów Plastyków „Sztuka”, skupiającego najlepszych polskich malarzy epoki; w 1933 roku złoty medal na wystawie w Wilnie otrzymał wybijający się młody rzeźbiarz Bolesław Barcz.

W 1921 roku powstało z inicjatywy Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków, a za przykładem Warszawy Międzyzwiązkowa Komisja Kulturalno-Artystyczna, której zadaniem było szerzenie kultury artystycznej wśród jak najszerszych mas społeczeństwa wileńskiego oraz koordynowanie pracy wszystkich instytucji kulturalnych. Komisja ta już w 1921 roku zorganizowała w Wilnie pierwszą od czasów przedwojennych wystawę obrazów artystów warszawskich i krakowskich oraz założyła w Wilnie pierwszą Szkołę Dramatyczną. Artyści malarze z Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków (Jerzy Hoppen, Wacław Czechowicz, Edward Karniej, Eugeniusz Kazimierowski i Kazimierz Kwiatkowski) pracowali intensywnie nad podniesieniem poziomu kulturalnego teatrów wileńskich jako kierownicy artystyczni i scenografowie. W 1921 roku Wileńskie Towarzystwo Artystów Plastyków przystąpiło do wydawania miesięcznika (później kwartalnika) „Południe”, poświęconego sztuce i krytyce artystycznej, którego redaktorem został architekt i krytyk artystyczny Stanisław Woźnicki.

W 1931 roku nastąpił rozłam w Wileńskim Towarzystwie Artystów Plastyków. Marian Kulesza z grupą artystów, którzy poparli jego idee związane ze sztuką założyła Wileńskie Towarzystwo Niezależnych Artystów Malarzy (później Artystów Sztuk Pięknych), którego został pierwszym prezesem. Artyści malarze związani z tym Towarzystwem wystawiali swe prace w Wilnie (1931-35) i w Warszawie (1933-34). Swoje prace Kulesza często prezentował również na pokazach organizowanych przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, którego był członkiem rzeczywistym (w 1928 roku otrzymał zaszczytne wyróżnienie za „Wnętrze kościoła w Zakopanem”). Marian Kulesza w latach 1933-39 był nauczycielem rysunków w Gimnazjum Żeńskim imienia Elizy Orzeszkowej.

W międzywojennym Wilnie ukazywały się następujące czasopisma polskie poświęcone sztuce: „Południe. Miesięcznik Poświęcony Sztuce i Krytyce Artystycznej” 1921-22 i 1924-25, „Prace i Materiały Sprawozdawcze Sekcji Historji Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie” 1935-39, dwutygodnik „Przegląd Artystyczny” 1925-29 i 1935-39, „Sztuka i Film. Pismo Tygodniowe Poświęcone Sztuce we Wszystkich Jej Przejawach” 1924, „Tygodnik Wileński. Wielki Przegląd Ilustrowany Poświęcony Sztuce i Literaturze” 1925, „W Młodych Oczach” 1938-39 – poświęcony sztuce młodego Wilna.

W okresie międzywojennym (1918-39) najczynniejszymi ośrodkami fotograficznymi w Polsce były: na pierwszym miejscu Wilno (!), potem Lwów, Poznań, Warszawa i Kraków. To w ówczesnym Wilnie m.in. narodziło się polskie słowo "fotografika" oznaczające fotografię artystyczną. W okolicach Wilna wykonano dagerotypy dające początek fotografii na ziemiach Rzeczpospolitej. Polscy zawodowcy i amatorzy fotografiki uwieczniali na kliszach tak bardzo polskie Wilno i jego mieszkańców. Ich obrazy prowadzą w podróż do miasta przełomu XIX i XX w. oraz 20-lecia międzywojennego.

Efektem działań fotografików wileńskich w okresie międzywojennym były interesujące prace fotograficzne, publikacje teoretyczne i krytyczne.

Już w 1919 roku powstał tam Zakład Fotografii Artystycznej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego. Jego długoletnim kierownikiem był Jan Bułhak, który w 1927 roku został współzałożycielem Wileńskiego Towarzystwa Miłośników Fotografii, którego prezesem od 1929 do 1939 roku był Wojciech Buyko. W 1928 roku powołano do życia Fotoklub Wileński, a w 1929 roku Fotoklub Polski, zrzeszający elitę fotografików z całej Polski. W 1930 roku podczas IV Zjazdu Związku Polskich Towarzystw Fotograficznych w Wilnie usankcjonowano Fotoklub Polski, przyjmując ostateczny statut. Jego powstanie było spełnieniem marzeń polskich artystów traktujących fotografię jako niezależną sztukę, zabiegających o uznanie jej za środek wypowiedzi artystycznej równy malarstwu czy rzeźbie. Członkostwo w Fotoklubie Polskim nobilitowało. Dlatego w ciągu niespełna 10 lat swego istnienia na członkostwo w Fotoklubie zasłużyło zaledwie 44 najlepszych fotografów. Z Wilna znaleźli się w nim: Jan Bułhak (1876-1950), Wojciech Buyko (1882- po 1941), Jan Kruszyński (1903-1944), Jan Kurusz Worobjew (1879-1940), ks. Piotr Śledziewski (1884-1950), Stanisław Turski (1904-1989), Bolesława Zdanowska (1908-1981), Edmund Zdanowski (1905-1981). W 1936 roku odbyła się w Wilnie 4 Międzynarodowa Wystawa Fotografii. Było to wielkie wyróżnienie dla Polski i polskiej fotografiki wileńskiej.

Stanisław Turski w 1928 roku został członkiem Fotoklubu Wileńskiego, powstałego na bazie Wileńskiego Towarzystwa Miłośników Fotografii z inicjatywy Jana Bułhaka. Oprócz artystycznej działalności fotograficznej zajmował się publicystyką. Prowadził w Wilnie własną drukarnię o nazwie Grafika i był wydawcą ówczesnej polskiej specjalistycznej prasy fotograficznej – „Almanachu Fotografiki Wileńskiej” (1931), „Almanachu Fotografiki Polskiej” (1934-37), wydawanego przez Fotoklub Wileński, Lwowskie Towarzystwo Fotograficzne i Polskie Towarzystwo Fotograficzne w Warszawie „Przeglądu Fotograficznego” (1935-39) i „Fotografa Polskiego” (1938-39). W 1935 roku otrzymał tytuł Seniora Honorowego - tytuł przyznany przez Polskie Towarzystwo Fotograficzne.

Dobrym fotografikiem wileńskim i ogólnie polskim był Jerzy Władysław Lande, prawnik, w latach 1925-29 profesor i kierownik Katedry Teorii i Filozofii Prawa na Uniwersytecie Stefana Batorego. Zajmował się fotografią od 1903 roku. Jego pasja wyrosła z krajoznawstwa, dlatego znany jest przede wszystkim z fotografii krajobrazu. Zajmował go również portret oraz fotografia architektury. Jak pisał wybitny fotografik polski, posiadacz najwyższego, międzynarodowego tytułu w fotografii artystycznej: Honoraire Excellence FIAP Jan Sunderland: „Jego zdjęcia wykazują duży zmysł kompozycyjny, zarówno linearny jako też – głównie – walorowy”.

W Wilnie urodziło się również wielu artystów, którzy odegrali znaczącą rolę w polskich dziejach sztuki okresu międzywojennego i w powojennej Polsce. Do grona tego należą m.in.: Ignacy Bogdanowicz (1920-1989), malarz abstrakcjonista związany ze środowiskiem geometrystów, w Słupsku współtwórca galerii Nowa Brama i Pracowni Sztuk Plastycznych oraz Domu Pracy Twórczej w Ustce, współzałożyciel i działacz oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków w Koszalinie; Bolesław Buyko (1876-1940), malarz, po studiach w Paryżu mieszkał we Francji, swoje obrazy wystawiał w Wilnie (1904-23), Paryżu, Londynie, Warszawie i Lwowie; Konstanty Danko (1911-2007), artysta plastyk; architekt, m.in.: współautor projektów kościołów w Nowej Hucie (1957, nagroda) i Bielanach (1958, nagroda); projekty wnętrz pawilonów polskich na Wystawach Światowych w Paryżu w 1937 (nagroda Grand Prix na Wystawie) i Nowym Jorku w 1939 (współautor; nagroda na Wystawie) oraz Dworca Głównego w Warszawie 1939, teatru w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie 1954, pałacu w Jabłonnej 1954, współautor projektu pomnika Adama Mickiewicza w Poznaniu (1948, I nagroda w konkursie) i Pomnika Bohaterów Warszawy (1959, nagroda w konkursie); Maria Fietkiewicz (1934-2015), malarka i złotniczka, wspólnie z mężem z mężem Pawłem zajmowała się złotnictwem: należeli do prekursorów istniejącej od lat 60. XX w. tzw. polskiej szkoły bursztynu i srebra, brali udział w licznych wystawach krajowych i zagranicznych, wyroby jej znajdują się w szeregu muzeach; Tadeusz Gajl (ur. 1940), artysta grafik, twórca światowej sławy przedstawień historycznych herbów szlachty polskiej, herby jego autorstwa zyskały powszechną akceptację heraldyków - nazywane w nomenklaturze herbami Gajkowskimi (ang. Gajlesque Coat of Arms), projektant m.in. „Herbarza polskiego. Od średniowiecza do XX wieku” (2007) – wspaniałego zbioru około 4500 herbów wraz z indeksem, podaniem źródeł i zawierającym 37 000 nazwisk; Jan Hawryłkiewicz (1902-po 1 IX 1939), malarz, scenarzysta teatrów w Wilnie, Warszawie, Grodnie i Bydgoszczy (1933-39); Halina Hermanowicz (1905-1983), malarka i pedagog, pracująca w Wilnie do 1945 roku, a po wypędzeniu w Radomiu jako pedagog w studium nauczycielskim i wzięty malarz (m.in. wykonała wiele obrazów dla kościołów w diecezji sandomierskiej); Barbara Houwald-Kostecka (ur. 1935), malarka tworząca pod wpływem Piotra Potworowskiego, wystawiała obrazy w kraju i za granicą, m.in. w Brnie, Sofii, Groningen; Rafał Jachimowicz (1893-1961 Wilno), rzeźbiarz, wykonał m.in. pomnik Jana Godwoda na cmentarzu na Rossie i nagrodzone projekty pomnika powstańców śląskich (1924) i Adama Mickiewicza w Wilnie; Witold Gracjan Kawalec (1922-2003), rzeźbiarz, tworzący po wojnie w Anglii; Andrzej Lachowicz (1939-2015), wybitny artysta grafik, fotografik, długoletni komisarz galerii „Permafo” we Wrocławiu, rzeczoznawca Ministerstwa Kultury i Sztuki w dziedzinie grafiki, pracownik naukowy Muzeum Narodowego w Kuwejcie, uczestnik wystaw i zdobywca nagród, autor książek; Maria (Mary) Litauer-Schneiderowa (1904- po 1.9.1939), malarka, graficzka działająca w Warszawie, 1929-39 jej obrazy były wystawiane na wystawach w Warszawie, Lwowie, Krakowie, Łodzi i innych miastach polskich, a także w Brukseli, Paryżu, Genewie, Rapperswilu (w Muzeum Polskim), Nowym Jorku, Chicago i in. miastach; Albin Łubniewicz (1910-1986), malarz, artysta współczesny, prace jego były prezentowane na licznych wystawach zbiorowych i indywidualnych w kraju i za granicą, w 1957 otrzymał Nagrodę Miasta Łodzi za całokształt pracy twórczej w dziedzinie malarstwa sztalugowego i ściennego; Stanisław Michałowski (1915-1980), malarz, uczeń Tymona Niesiołowskiego i Kazimierza Kwiatkowskiego, profesor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Sopocie; Dorota Niesiołowska (ur. 1934), konserwator dzieł sztuki, konserwator w Muzeum Narodowym w Warszawie (obrazy wielkich twórców) i XV wiecznych malowideł we Florencji; Andrzej Nowacki (ur. 1938), wybitny artysta plastyk: malarstwo, grafika, plakat, udział w licznych wystawach w kraju i za granicą (w 29 państwach), zdobywca nagród; Jerzy Ostrogórski (ur. 1944), malarz, profesor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku i Uniwersytetu Bilkent w Ankarze (Turcja) 1992-93 i 1998-2000, udział w ok. 100 wystawach w kraju i za granicą; Rajmund Pietkiewicz (1920-2013), malarz, grafik, profesor i 1965-69 rektor Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku; Jerzy Władysław Puciata (1933-2014), malarz, udział w licznych wystawach w kraju i za granicą, 1980-83 prezes Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków; Mieczysław Romańczuk (ur. 1933), malarz, rzeczoznawca Ministerstwa Kultury i Sztuki, prezes Okręgu Olsztyńskiego Związku Polskich Artystów Plastyków, jego prace znajdują się w kilku muzeach oraz w prywatnych kolekcjach w kraju i za granicą; Olgierd Karol Rutkowski (ur. 1930), artysta plastyk, projektant wzorów przemysłowych (ponad 300 projektów), członek Rady Wzornictwa Przemysłowego, rzeczoznawca dzieł sztuki współczesnej; Leonard Siemaszko (1893-1975), artysta fotografik, do 1939 prezes Cechu Fotografów Chrześcijańskich w Wilnie, brał udział w licznych wystawach fotograficznych, wykonał liczne i dobre zdjęcia z pobytów w Wilnie marsz. Józefa Piłsudskiego oraz mieszkającego w Wilnie byłego kapelana Legionów Polskich, biskupa Władysława Bandurskiego; Zbyszko Siemaszko (1925-2015), artysta fotografik, długoletni fotoreporter tygodnika „Stolica”, autor fotografii dokumentujących odbudowę Warszawy; Daniela Stankiewicz (ur. 1928), artysta plastyk, konserwator zabytków, główny konserwator Muzeum Narodowego we Wrocławiu, 1971-73 i 1974-80 prowadziła prace konserwatorskie w kościołach Wilna; Andrzej Strumiłło (ur. 1927), malarz, grafik, rzeźbiarz, fotograf, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, kierownik pracowni graficznej Sekretariatu Generalnego ONZ w Nowym Jorku, jego prace znajdują się w wielu muzeach w Polsce i za granicą; Henryk Strumiłło (ur. 1934), artysta plastyk, docent Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Łodzi, brał udział w licznych wystawach w kraju i za granicą; Ludomir Ślendziński (1889-1980), wybitny malarz i rzeźbiarz, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 1925-39 i Politechniki Krakowskiej 1945-60 – w latach 1948-56 prorektor i rektor, w 1920 założyciel i prezes Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków, w 1929 zorganizował dział wieleński na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu; Andrzej Urbanowicz (1939-2011), artysta malarz, współorganizator „Galerii Katowice”, brał udział w licznych wystawach w kraju i za granicą, jego obrazy są w zbiorach polskich i zagranicznych; Zofia Wendorf-Serafinowicz (1905-po 1 IX 1939), uzdolniona malarska wileńska, pedagog; Andrzej Wróblewski (1927-1957), jeden z wybitniejszych malarzy polskich powojennego pokolenia; Janina Żemojtel (1931-2004), artysta malarz, wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych we Wrocławiu, brała udział w licznych wystawach w kraju i za granicą, zdobywczyni nagród, m.in. złotego medalu na Ogólnopolskiej Wystawie „Sport w sztuce” w Katowicach w 1976, ponad 40 jej obrazów znajduje się w muzeach polskich i zagranicznych; Stanisław Żukowski (1911-1983), artysta plastyk, 1960-70 pracownik Muzeum Zamkowego w Malborku, 1970-77 wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdańsku, laureat licznych nagród i wyróżnień, jego prace znajdują się obecnie w zbiorach wielu muzeów.

W Muzeum Narodowym w Warszawie znajduje się duża kolekcja prac malarzy wileńskich z okresu międzywojennego. Powstała ona dzięki staraniom Stanisława Lorentza, który w latach 1936-82 (z przerwą w czasie II wojny światowej) pełnił funkcję dyrektora tego muzeum, a który przed wojną związany był z Wilnem: w latach 1929-35 był konserwatorem zabytków województwa wileńskiego i nowogródzkiego oraz wykładowcą Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Stąd w Muzeum Narodowym w Warszawie starał się stworzyć po 1945 roku ośrodek, który by jak najlepiej dokumentował polską wileńską kulturę artystyczną tego okresu. Muzeum posiada dziś sporą kolekcję obrazów przedwojennych malarzy wileńskich, jak np. Ferdynanda Ruszczyca, liczne i to najlepsze obrazy Ludomira Ślendzińskiego, Michała Rouby, Aleksandra Szturmana, prawie pełny zbiór prac Jerzego Hoppena, prace Bronisława Jamontta, który zapisał Muzeum wszystko co posiadał (po wojnie) w Toruniu, w tym obrazy z Wilna, obrazy Kazimierza Kwiatkowskiego i Heleny Schrammówny.

Drugi bogaty zbiór sztuki wileńskiej okresu międzywojennego znajduje się w Toruniu, a przede wszystkim w Gabinecie Sztuki Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w tym mieście. Chociaż zbiory te zaczęto gromadzić jeszcze w latach pięćdziesiątych XX w. od artystów wileńskich, którzy w 1945 roku zamieszkali w Toruniu, rodzin zmarłych twórców, osób prywatnych i na aukcjach antykwarycznych, głównym jego twórcą był długoletni kustosz zbiorów sztuki w Bibliotece Uniwersyteckiej Jan Kotłowski, entuzjasta, znawca i promotor sztuki kręgu wileńskiegoi wileńsko-toruńskiego. Zgromadził i uporządkował około tysiąca grafik i rysunków artystów wileńskich i ich uczniów, kontynuujących tradycje wileńskiej szkoły i zainteresowania artystyczne swoich nauczycieli. Są tu prace m.in. Koźmy Czuryły (1908-1951 Toruń), Lwa Dobrzyńskiego (1907-1937), Romany Gintyłłówny (1911-1988), Jerzego Hoppena (1891-1969 Toruń), Romana Jakimowicza (1893-1961 Wilno), Zbigniewa Kaliszczaka (1903-1985), Leona Kosmulskiego (1904-1952), Edwarda Kuczyńskiego (1905-1958), Haliny Łepkowskiej-Giecewicz (1912-1998), Józefa Marcinkowskiego (1909-1978), Edwarda Medekszy (1907-1945), Adolfa Popławskiego (1907 Wilno – 1982), Bolesława Rogińskiego (1907 Wilno -1990), Stanisława Rolicza (1913-1997), Walentego Romanowicza (1911-1945 Wilno), Michała Rouby (1893 Wilno -1941 Wilno), Michała Siewruka (1905-1972), Zofii Stankiewiczówny (1862-1955), Krystyny Wróblewskiej (1904-1994), Stanisława Żukowskiego (1911 Wilno – 1983).

Zbiór toruński malarstwa wileńskiego związany jest ściśle z faktem oderwania od Polski Wilna na konferencji Stalina, Roosevelta i Churchilla w Jałcie w lutym 1945 roku i masowego wypędzania Polaków z tego miasta na teren pojałtańskiej Polski. Wiosną i latem 1945 roku do Torunia przybyło m.in. wielu profesorów i pracowników naukowych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Wraz z ich przybyciem, w sierpniu 1945 roku zapadła decyzja utworzenia w Toruniu nowego uniwersytetu polskiego, który miał się stać kontynuatorem tradycji Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Wśród przybyszów z Wilna znalazło się również liczne grono wykładowców, absolwentów i studentów Wydział Sztuk Pięknych przedwojennego Uniwersytetu Wileńskiego. Podjęli oni starania w celu utworzenia na tym uniwersytecie także Wydziału Sztuk Pięknych. Do najbardziej zaangażowanych w to przedsięwzięcie twórców należeli: Tymon Terlecki, Bronisław Jamontt, Stefan Narębski, Konrad Dargiewicz, Jerzy Remer, Henryk Kuna, Jan Wodyński i Jerzy Hoppen. Najwybitniejszą postacią spośród założycieli był malarz Tymon Niesiołowski.

Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu powstał w grudniu 1945 roku. Na początku powołano Sekcję Sztuk Pięknych, w ramach której działało sześć katedr. W marcu 1946 roku powstała siódma - Katedra Grafiki, a w 1947 roku Katedra Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa, która powstała dzięki staraniom prof. Jerzego Remera. Podlegały one Wydziałowi Humanistycznemu. W chwili powstania Wydziału w Toruniu przybyli z Wilna wykładowcy i studenci stanowili oni prawie 100% jego ówczesnego stanu osobowego. Pierwszym dziekanem wydziału został prof. Bronisław Jamontt, pierwszym prodziekanem - prof. Tymon Niesiołowski. Kierownictwo katedrami przejęli wyżej wymienieni artyści wileńscy: Katedra Malarstwa Sztalugowego (Tymon Niesiołowski), Katedra Malarstwa Pejzażowego (Bronisław Jamontt), Katedra Projektowania Wnętrz (Stefan Narębski), Katedra Witrażownictwa (Konrad Dargiewicz), Katedra Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa (Jerzy Remer), Katedra Rzeźby (Henryk Kuna), Katedra Malarstwa Dekoracyjnego (Jan Wodyński), Katedra Grafiki (Jerzy Hoppen). Ten fakt spowodował, że toruński Wydział Sztuk Pięknych kontynuował tradycje i profil przedwojennego Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Widać to wyraźnie przy samym organizowaniu struktury przyszłego wydziału odwoływano się do przedwojennego Wydziału Sztuk Pięknych w Wilnie. Także za wzorem Wydziału wileńskiego obok działalności praktycznej rozwijano zagadnienia teoretyczne. Była to jedyna w tym czasie placówka w kraju, której założeniem było łączenie teorii wiedzy o sztuce, o ochronie zabytków, prac naukowych z zajęciami praktycznymi. Pod każdym względem konsekwentnie realizowano program znany z przedwojennego Wilna. Pracujący na Wydziale Sztuk Pięknych profesorowie, ukształtowani w latach międzywojennych w Wilnie i kontynuujący tradycje wileńskie, wkrótce zaczęli nadawać ton życiu artystycznemu w Toruniu i kształtowali tutejsze środowisko w pierwszym dziesięcioleciu istnienia uczelni... Wzór wileński zadecydował wreszcie o jednej z najbardziej wyjątkowych cech toruńskiego Wydziału na tle szkolnictwa wyższego w Polsce, a zarazem o jego najistotniejszym atucie, jakim jest włączenie instytucji szkoły plastycznej w strukturę uniwersytetu. Dzięki temu Wydział posiada swoisty profil, bez analogii w innych szkołach wyższych - podobnie jak niegdyś w Wilnie, twórczość artystyczna jest tu połączona z teoretyczną problematyką wiedzy o sztuce i ochronie zabytków. Specyficzny podział kształcenia na dwa kierunki, artystyczno-dydaktyczny oraz konserwatorsko-muzealny, zaczął się krystalizować od lat 50-tych. Powołane wówczas jednostki - Studium Artystyczno-Dydaktyczne oraz Studium Konserwatorstwa i Muzealnictwa, funkcjonują do dziś jako dwa odrębne, choć integralnie związane instytuty: Instytut Artystyczny oraz Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa (Internet: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydział Sztuk Pięknych. Historia Wydziału Sztuk Pięknych Wikipedia, Culture.pl).

Marian Kałuski
(Nr 180)

Wersja do druku

Pod tym artykułem nie ma jeszcze komentarzy... Dodaj własny!

19 Marca 1951 roku
Kraje zachodnie podpisały umowę o powstaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali


19 Marca 1779 roku
Urodził się Józef Dwernicki, polski generał, dowódca kawalerii w powstaniu listopadowym (zm. 1857)


Zobacz więcej