Piątek 19 Kwietnia 2024r. - 109 dz. roku,  Imieniny: Alfa, Leonii, Tytusa

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 17.09.14 - 10:00     Czytano: [1953]

Dział: Zakamarki historii

Niech Sowieci wreszcie uderzą

Kto i kiedy wywołał II wojnę światową? Wiadomo: Hitler, 1 września 1939 roku. A przecieĹź kataklizm ten rozpętały dwie potęgi – Niemcy i Sowieci. Czy w podręcznikach nie powinno być jasno napisane, Ĺźe rozpoczął się on od najazdu III Rzeszy i ZSRS na Polskę 1 i 17 września 1939 roku? Sowiecka dyplomacja zręcznie wykorzystała w 1939 roku niemiecką napaść na II Rzeczpospolitą, a Stalin opóźniał swoją inwazję tak długo, jak było to moĹźliwe bez szkody dla ZSRS. A wszystko po to, by wystąpić – w przeciwieństwie do niemieckiego „agresora” – jako „wyzwoliciel”.

Zabieg się powiódł, czego dowodem niech będzie fakt, że ani na Zachodzie, ani nawet w Polsce nie obchodzi się oficjalnie rocznicy sowieckiej inwazji. Nikt na świecie nawet tej daty nie zna. Dobrze, jeżeli ktoś w ogóle słyszał o niemieckim uderzeniu na Polskę 1 września 1939 roku.

Jak za carycy Katarzyny

„Rozpad państwa polskiego” – tym argumentem posłuĹźyły się juĹź w XVIII wieku mocarstwa ościenne, pozbawiając I Rzeczpospolitą suwerenności. Podobnie było w 1939 roku. Polska zawsze przeszkadzała obu potęgom w ekspansji terytorialnej, musiały ją więc unicestwić rozbiorami, a później, w 1939 roku, wymazać ją z mapy, wchodząc ze sobą znĂłw w tymczasowy sojusz.

15 września 1939 roku Niemcy zaproponowały Sowietom wydanie wspĂłlnego komunikatu, z ktĂłrego wyłaniać miał się przeraĹźający obraz Polski – pustki administracyjnej i ekonomicznej rozwierającej się w miejscu „byłej” Rzeczypospolitej. „Wobec widocznego upadku Polski w dotychczasowym kształcie narodowościowym rząd Rzeszy i rząd ZSRS uwaĹźają za konieczne, aby połoĹźyć kres niedającym się utrzymać dotychczasowym stosunkom politycznym i gospodarczym na tych terenach. Uznają one za swoje wspĂłlne zadanie przywrĂłcenie porządku i spokoju w ich naturalnych strefach interesĂłw i doprowadzenie tam do nowej regulacji [stosunkĂłw], mając na względzie ustalenie naturalnych granic i zdolnych do Ĺźycia tworĂłw gospodarczych” – tak brzmiał niemiecki projekt oświadczenia. Sowieci go odrzucili, chcąc uniknąć zarzutu o współdziałanie z hitlerowskim najeĹşdĹşcą. Udało im się dzięki skutecznej propagandzie uprawianej przez 75 lat przekonać świat, Ĺźe II wojnę światową wywołał Hitler.

Ci, ktĂłrym dane jeszcze było uczyć się historii Polski, usłyszą w słowach niedoszłego komunikatu echo dokumentu wydanego ponad półtora wieku wcześniej, gdy imperatorowa Katarzyna i pruski władca Fryderyk Hohenzollern uznali we wrześniu 1772 roku, Ĺźe „wszystko zostało zniszczone, prawo, porządek, handel, a nawet rolnictwo”, i Ĺźe nie mogą „zwlekać dłuĹźej w zajęciu zdecydowanego stanowiska w tych krytycznych okolicznościach”. Ustalili zatem, Ĺźe „naleĹźy działać niezwłocznie, by doprowadzić do pokoju i porządku w Polsce”, by zapobiec „ruinie i rozkładowi tego państwa”. Oba mocarstwa zgłosiły – jak w 1939 roku – „powaĹźne pretensje do niektĂłrych posiadłości Rzeczypospolitej, ktĂłrych nie mogą zaniedbać i zdać na los wydarzeń. Uzgodniły więc i postanowiły między sobą, by ujawnić ich zadawnione pretensje i ich słuszne prawa do tych części Rzeczypospolitej, ktĂłre kaĹźdy z nich gotĂłw jest udowodnić”.

Ramię w ramię

Do dziś nie wiadomo, czy w 1939 roku istniał dokument regulujący militarne współdziałanie Hitlera ze Stalinem. W tajnym protokole z 23 sierpnia nie wymieniono daty dziennej sowieckiej napaści, pozostajemy więc w sferze domysłów i wysnuwamy wnioski z faktów oraz ich kontekstu.

Pewne ślady wskazujące na to, Ĺźe dokonano ustaleń natury wojskowej, mĂłwią same za siebie. JuĹź 1 września 1939 roku szef sztabu Luftwaffe poprosił ludowego komisarza telegrafĂłw i telefonĂłw o udostępnienie do nawigacji lotniczej rozgłośni radiowej w Mińsku. ZaleĹźało mu na tym, by w eter często wysyłane były słowa „Mińsk” oraz – w wolnych chwilach – ciągły sygnał z wplecionym hasłem „Richard Wilhelm 1.0”. Sowieci zgodzili się tego samego dnia na pierwszy postulat, co do drugiego mieli wątpliwości. Wiemy zatem, Ĺźe niemieckie siły zbrojne zgłaszały tego rodzaju oczekiwania, Ĺźe czuły się uprawnione do stawiania swoich żądań. A czyniły to przecieĹź nie za sprawą samodzielnej decyzji szefa Luftwaffe. „Nie moĹźna wykluczyć, Ĺźe wśrĂłd dokumentĂłw jeszcze nieujawnionych są i takie, ktĂłre stanowiły podstawę współdziałania w sferze czysto wojskowej” – pisał Jerzy Łojek (pod pseudonimem Leopold Jerzewski) w książce „Agresja 17 września 1939 roku” z 1990 roku. Nie ma większego znaczenia fakt, Ĺźe Łojek opinię tę wyraził wiele lat temu, bowiem od tamtej pory stan wiedzy w tej kwestii się nie zmienił. Podobne wnioski wysnuwa Andrzej Knorowski: „Na podstawie faktĂłw moĹźna postawić tezę, Ĺźe taki dokument – o charakterze bardzo ogĂłlnym – został sporządzony i podpisany przez obie strony” – pisze w pracy „Paragrafy niezgody” z 2002 roku.

Stalin każe Hitlerowi czekać

Uderzywszy na Polskę, Niemcy nie mogli doczekać się we wrześniu 1939 roku wkroczenia sojuszniczej Armii Czerwonej od wschodu. Stalin, ponaglany nieustannie przez ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima Ribbentropa za pośrednictwem ambasadora w Moskwie Friedricha-Wernera von Schulenburga, odwlekał inwazję na Polskę, wynajdując wciąż nowe wymówki przed wypełnieniem zobowiązań podjętych w tajnym protokole do paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku. Ale rząd Niemiec był uparty i coraz bardziej niespokojny.

Napięcie rosło, monity Berlina stawały się coraz bardziej naglące. Niemcy chcieli za wszelką cenę mieć wspĂłlnika, ktĂłry zdjąłby z nich odium winy za napaść, a jego udział pozwoliłby przedstawić ich agresję jako „ratowanie ludności”.

Osobami dramatu były z jednej strony minister spraw zagranicznych Rzeszy Joachim von Ribbentrop i jego ambasador w Moskwie Friedrich-Werner von Schulenburg, a z drugiej – ludowy komisarz spraw zagranicznych Wiaczesław Mołotow.

JuĹź 3 września Ribbentrop zleca Schulenburgowi, by ten natychmiast dowiedział się od Mołotowa, „kiedy Związek Sowiecki uzna za konieczne, Ĺźeby rosyjskie siły zbrojne zostały uĹźyte do działań przeciwko polskim siłom zbrojnym w rosyjskiej strefie interesĂłw w celu wejścia w posiadanie tego terytorium”. „Dla nas byłoby to nie tylko odciążenie, lecz takĹźe działanie w duchu moskiewskich porozumień leżące w sowieckim interesie” – kaĹźe podkreślić w rozmowach.

„Zbytni pośpiech moĹźe zaszkodzić sprawie”

PoniewaĹź Mołotow odpowiada 9 września, Ĺźe „moment ten jeszcze nie nadszedł”, i podkreśla: „Wydaje się nam, Ĺźe zbytni pośpiech moĹźe zaszkodzić sprawie i przyczynić się do zjednoczenia przeciwnikĂłw”, Niemcy przypuszczają szturm dyplomatyczny na Moskwę. „Musimy i będziemy bić armię polską tam, gdzie ją spotkamy – pisze Ribbentrop tego samego dnia do swego ambasadora w Moskwie – Operacje wojskowe czynią szybsze postępy, niĹź oczekiwaliśmy. Armia polska – według wszelkich oznak – znajduje się w stanie rozkładu. Ze względu na te okoliczności zalecam pośpiech w podjęciu przez Pana ponownie rozmĂłw z Mołotowem o wojskowych zamierzeniach rządu sowieckiego. MoĹźliwe, Ĺźe wezwanie sowieckiego attachĂŠ wojskowego do Moskwy wskazuje na to, Ĺźe przygotowuje się tam decyzje. Dlatego proszę, aby Pan […] zagadnął Mołotowa na ten temat i o wynikach rozmowy powiadomił telefonicznie”.

Mowa tu o wezwaniu 7 września do Moskwy generała lejtnanta Maksima Purkajewa, ktĂłry pojawił się w Berlinie juĹź 2 września rano. Przybył tam przez Szwecję wraz z całą misją wojskową, a fakt ten przemawia za hipotezą, Ĺźe jakieś ustalenia dotyczące współpracy wojskowej w rozbiorze Polski poczyniono – wszak misje wojskowe nie przybywają ni stąd, ni zowąd, bez wcześniejszych uzgodnień. O samym Purkajewie pisał ambasador von Schulenburg do MSZ w Berlinie 4 września: „W kwestii kompetencji oficerĂłw sowieckich przybyłych do Berlina Mołotow oświadczył, Ĺźe attachĂŠ wojskowy Purkajew jest człowiekiem znaczącym i bardzo doświadczonym pod względem wojskowym. Został on […] wprowadzony w ogĂłlne zagadnienia dotyczące ustaleń niemiecko-sowieckich”. Schulenburg zaznacza przy tym, Ĺźe Mołotow prosi, aby „wszystkie waĹźniejsze sprawy – podobnie jak dotąd – załatwiać tylko z nim”.

Uwaga ta, świadcząca, Ĺźe delikatne kwestie pozostawiano do rozstrzygnięcia na najwyĹźszym szczeblu, moĹźe stanowić jeszcze jedną przesłankę wyjaśniającą brak dokumentĂłw, ktĂłre – jeĹźeli powstawały na poziomie przywĂłdcĂłw obu państw lub szefĂłw MSZ – mogą znajdować się w Moskwie pod kluczem. Rosjanie nie chwalą się swoją współpracą z Hitlerem, zgodnie z obowiązującą wciąż wykładnią Stalina, Ĺźe II wojna światowa to „wielikaja otieczestwiennaja wojna”, rozpoczęta uderzeniem Rzeszy na Sowiety w 1941 roku.

„My tylko pomagamy”

Owego gorącego 9 września niemiecki ambasador przekazuje do Berlina dobre wieści: Mołotow oświadczył mu o godz. 15.00, Ĺźe „sowieckie działania wojskowe rozpoczną się jeszcze w tych dniach”. Wreszcie późnym wieczorem donosi Ribbentropowi: „Na podstawie danych [pochodzących z kręgĂłw] Armii Czerwonej mnożą się zewnętrzne oznaki, wskazujące jednoznacznie, Ĺźe zanosi się na sowieckie wystąpienie militarne; powoływanie duĹźej liczby rezerwistĂłw do 45 lat, szczegĂłlnie z wykształceniem technicznym i lekarzy, nagłe zniknięcie środkĂłw Ĺźywności pierwszej potrzeby, przygotowywanie budynkĂłw szkolnych na szpitale, ograniczenie wydawania benzyny i inne”.

Mija niecała doba i oto 10 września Schulenburg słyszy od samego Mołotowa, Ĺźe „rząd sowiecki został całkowicie zaskoczony nieoczekiwanie szybkimi niemieckimi sukcesami wojskowymi. […] Armia Czerwona na podstawie naszych pierwszych komunikatĂłw liczyła na jeszcze kilka tygodni, ktĂłre teraz skurczyły się do niewielu dni. Sowieccy wojskowi znaleĹşli się w związku z tym w ciężkim połoĹźeniu, poniewaĹź w tutejszych warunkach potrzebowaliby jeszcze około 2-3 tygodni”. „Nacisnąłem Mołotowa – donosi swojemu szefowi – aby […] określił, w jakim stopniu rozstrzygnięta będzie szybkość działania Armii Czerwonej”.

I w tym momencie Sowieci ujawniają swoje intencje: „Mołotow oznajmił, Ĺźe rząd sowiecki zamierzał dalsze posuwanie się wojsk niemieckich przyjąć jako powĂłd do oświadczenia, Ĺźe Polska rozpadła się, w następstwie czego Związek Sowiecki zmuszony został przyjść z pomocą Ukraińcom i Białorusinom ’zagroĹźonym przez NiemcĂłw’. Te argumenty pozwolą uzasadnić interwencję Związku Sowieckiego, jednocześnie umoĹźliwią uniknięcie zarzutu, Ĺźe Związek Sowiecki występuje jako agresor”.

Takie postawienie sprawy uraziło NiemcĂłw – sojusznik najwyraĹşniej zamierza odĹźegnać się od niemieckiej operacji militarnej, a to uniemoĹźliwi Berlinowi prowadzenie kłamliwej propagandy, według ktĂłrej Polskę naleĹźało podzielić – propagandy wykorzystującej argumenty te same co podczas I rozbioru Polski.

„Najpierw zajmijcie Warszawę”

W kolejnych dniach wydarzenia nabierają tempa. 13 września Ribbentrop nakazuje swojemu ambasadorowi, by powiadomił stronę sowiecką, Ĺźe „gdy tylko ustali się dokładny wynik zbliĹźającej się teraz do swego kresu wielkiej bitwy o Polskę, będziemy w stanie udzielić Armii Czerwonej informacji, o ktĂłrą prosiła, dotyczącą licznych jednostek armii polskiej”.

Pobrzmiewa w tej obietnicy szantaĹź: „Powiemy wam, co wiemy, jeĹźeli wreszcie uderzycie”. Sowieci rozumieją ten język – następnego dnia Schulenburg otrzymuje odpowiedĹş od Mołotowa: „Gotowość Armii Czerwonej została osiągnięta wcześniej, niĹź oczekiwano. Dlatego akcja sowiecka moĹźe nastąpić wcześniej, niĹź przyjmował podczas ostatniego spotkania [10 sierpnia]”. Zarazem jednak pojawia się powtĂłrnie sygnał o zamiarach zdystansowania się ZSRS od NiemcĂłw: „Dla politycznej podbudowy sowieckiego wkroczenia najwyĹźszą wartość miałoby wejście do akcji dopiero wtedy, gdyby stolica Polski – Warszawa – padła”. Dlatego Mołotow prosi, aby „w najbliĹźszym terminie zakomunikować, kiedy moĹźna liczyć na zajęcie Warszawy”.

15 września strona niemiecka znĂłw naciska na Mołotowa, by wyznaczył „dzień i godzinę, kiedy jego wojska podejmą ofensywę”. Ale Ribbentrop wciąż upiera się przy wspĂłlnym komunikacie, podkreślającym rĂłwnoległe działanie obu stron. I uzasadnia, Ĺźe treść komunikatu planowanego przez Sowiety „byłaby niezgodna z wzajemnie wyraĹźonym Ĺźyczeniem ustalenia przyjacielskich stosunkĂłw między oboma państwami, ktĂłre przed światem wystąpiłyby jako przeciwnicy”.

Gdy następnego dnia Schulenburg informuje Ribbentropa, Ĺźe „wojskowa interwencja Związku Sowieckiego nastąpi lada dzień, moĹźe nawet jutro lub pojutrze”, musi dołoĹźyć łyĹźkę dziegciu: „Mołotow dodał, Ĺźe wspĂłlny komunikat nie będzie konieczny. Rząd sowiecki zamierza swoje wkroczenie uzasadnić następująco: Państwo polskie rozpadło się i przestało istnieć […]. Wszelkie zawarte z Polską układy są niewaĹźne […]. Związek Sowiecki poczuwa się do obowiązku, aby wkroczyć w imię ochrony swych ukraińskich i białoruskich braci oraz zapewnić tej nieszczęsnej ludności moĹźliwość spokojnej pracy. Mołotow prosił […] aby ze względu na ciężkie połoĹźenie rządu sowieckiego […] nie czynić przeszkĂłd. Związek Sowiecki nie widzi, niestety, innego pretekstu, poniewaĹź dotychczas Związek Sowiecki nie troszczył się o połoĹźenie swoich mniejszości w Polsce i musi w jakiś sposĂłb usprawiedliwić wobec zagranicy swoją interwencję”.

Sowiecka wersja historii wygrywa

I wreszcie nadchodzi 17 września, a Schulenburg słyszy o godzinie 2.00 w nocy od Stalina, Ĺźe „Armia Czerwona dziś rano o godzinie 6.00 przekroczy granicę sowiecką na całej długości od Połocka do Kamieńca Podolskiego”.

Uzgodniony wreszcie wspĂłlny komunikat, opublikowany 18 września, nie zdołał zatrzeć wymowy sowieckiego, opublikowanego 17 września – chociaĹź w tym wspĂłlnym była mowa i o tym, Ĺźe „działania wojsk nie zakładają jakiegokolwiek celu sprzecznego z interesami Niemiec czy Związku Sowieckiego”, i o tym, Ĺźe „zadanie tych wojsk polega na tym, aby przywrĂłcić w Polsce porządek i pokĂłj, naruszone przez rozpad państwa polskiego i pomĂłc ludności Polski w przebudowie warunkĂłw jej bytu państwowego”.

Moskiewska machina propagandowa pracowała dalej na pełnych obrotach, ziemie zajęte na mocy „wolnych wyborĂłw” zostały włączone do ZSRS – a świat ogłuchł. I słuchu do dzisiaj nie odzyskał.

Dość wspomnieć „misję pokojową” Federacji Rosyjskiej, ktĂłra właśnie „zaprowadza porządek” na wschodniej Ukrainie przy Ĺźałosnych i bezradnych protestach mocarstw oraz milczącej zgodzie Niemiec. ChociaĹź Berlin doskonale rozumie, co oznaczają zapewnienia Rosjan, Ĺźe na zajętym przez nich terytorium „nikt nie zostanie rozstrzelany bezpodstawnie”…

Anna Zechenter, IPN KrakĂłw
Nasz Dziennik

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt