Dodano: 19.11.06 - 13:04 | Dział: Zakamarki historii

Na usługach polityki

Instytut Pamięci Narodowej opublikował książkę Polacy i Ukraińcy pomiędzy dwoma systemami totalitarnymi 1942-1945 (Warszawa – KijĂłw 2005). Książka jest dwujęzyczna – polska i ukraińska, stanowi ona zbiĂłr 194 dokumentĂłw. Ze strony polskiej redaktorem naukowym jest Grzegorz Motyka. Pod adresem omawianego opracowania naleĹźy sformułować zarzut, Ĺźe, chociaĹź wydane zostało przez instytucję naukową, to nie jest ono opracowaniem naukowym w ścisłym tego słowa znaczeniu. Trudno nie zauwaĹźyć, Ĺźe na jego konstrukcję, dobĂłr dokumentĂłw i komentarze miały wpływ względy natury politycznej. Wstęp do zbioru, pod tytułem Od Komitetu Redakcyjnego, nie odzwierciedla treści dokumentĂłw. Analiza tej publikacji skłania do konstatacji, Ĺźe do wykonywania przez naukę zadania politycznego wykorzystuje się ludzi z tytułami naukowymi bez naleĹźytego przygotowania naukowego. Niskiego poziomu opracowania nie moĹźna usprawiedliwiać tylko niskim poziomem naukowym jego autorĂłw. Przypomnieć naleĹźy, Ĺźe nauka nie cierpi laikĂłw. Za dobĂłr autorĂłw zbioru dokumentĂłw w konkretnym przypadku odpowiedzialnym jest kierownictwo IPN. Istnieją podstawy by twierdzić, Ĺźe główną cechą ujemną publikacji jest to, Ĺźe ma ona spełniać zadanie polityczne. A przecieĹź nauka przestaje być nauką, gdy na nią wpływa polityka. Nauka jest poznawaniem prawdy, a nie słuĹźeniem polityce, zaś recenzowana książka tę prawdę wypacza.

Treścią książki jest publikacja dokumentów archiwalnych, którą poprzedza wstęp Od Komitetu Redakcyjnego, za którego treść jest odpowiedzialny redaktor naukowy publikacji, Grzegorz Motyka.

Z opublikowanych dokumentĂłw wynika, Ĺźe dotyczą one wydarzeń na pograniczu etnicznym polsko-ukraińskim w latach 1942-1945. W tym stanie konstatować naleĹźy, Ĺźe tytuł książki nie jest adekwatny do zawartych w niej treści. Co bowiem oznacza „Polacy i Ukraińcy”, nawet tylko ci z polsko-ukraińskiego etnicznego pogranicza, to znaczy Wołynia i Halicji? (Halicja z ukr. Galicja - przyp. red.). JeĹźeli o ludności polskiej tego obszaru moĹźna mĂłwić jako o całości, to tego nie moĹźna powiedzieć o Ukraińcach, bowiem tylko niecały 1 procent ludności ukraińskiej był wmieszany w będące przedmiotem publikacji wydarzenia. Ukraińcy z pogranicza polsko-ukraińskiego nie byli politycznie jednolici, na przykład około 65 procent operującej na Wołyniu partyzantki sowieckiej stanowili właśnie Ukraińcy.

Interes czyjego państwa?
O co więc chodzi w tytule publikacji? Nie będzie pomyłką twierdzenie, Ĺźe intencją jej autorĂłw było „złagodzenie” problemu tragedii, jaka miała miejsce na Wołyniu i w Halicji w latach 1943-1944, intencją jest rozcieńczenie, a nie uściślenie, wyjaśnienie problemu. Dla autorĂłw publikacji nie do przyjęcia byłby adekwatny do problemu tytuł: „Czystki etniczne na ludności polskiej dokonywane przez formacje OUN”, bo on obciążałby ruch ideologiczno-polityczny, ktĂłry w rzeczy samej jest dziś pod ochroną polityki polskiej – lewicowej i prawicowej, nie mĂłwiąc o polityce ukraińskiej z prezydentem Wiktorem Juszczenką na czele, ktĂłry jest wyraĹşnym sympatykiem OUN i UPA.
Pora na sformułowanie kierunkĂłw polityki, o ktĂłrej tutaj mowa, w kontekście nauki. Co prawda, prezes IPN dr hab. Janusz Kurtyka oświadcza, Ĺźe „w swoich pracach IPN kieruje się zasadą wolności badań naukowych”, to jednak przy innej okazji, odpierając zarzut kierowania się przez pracownikĂłw tej instytucji „poprawnością polityczną”, odpowiedział: „Nie chodzi o poprawność polityczną, chodzi o interes państwa.” O co w omawianej sprawie chodzi? O jaki konkretnie interes państwa? Omawiana publikacja w rzeczy samej dotyczy problemu zbrodni ludobĂłjstwa na ludności polskiej, dokonanego przez formacje OUN Bandery, co wynika z publikowanych dokumentĂłw. Inspiratorzy tego ludobĂłjstwa, często organizatorzy, a nawet jego wykonawcy, po wojnie znaleĹşli się na Zachodzie. Tam okazali się pomocni w realizacji propagandowego odcinka „zimnej wojny” Zachodu przeciwko ZSRR. Tą samą funkcję działacze wszystkich frakcji OUN pełnią dziś w realizacji polityki Zachodu, sprowadzającej się do izolacji Ukrainy od Rosji celem osłabienia tej ostatniej, co jest rĂłwnieĹź celem ukraińskiego ruchu nacjonalistycznego. W tym układzie nacjonaliści ukraińscy stali się sprzymierzeńcami Zachodu, a sprzymierzeńca nie wypada obarczać odpowiedzialnością za zbrodnię ludobĂłjstwa, a Ĺźe było ono ewidentne, to w historiografii polskiej obarcza się nią z reguły cały narĂłd ukraiński. Oto jest wytłumaczenie tytułu omawianej książki, owego wstępu Od Komitetu Redakcyjnego, jak teĹź sformułowań w odsyłaczach.

AK nie istniała w okresie rzezi!
Trochę innemu celowi słuĹźy układ publikowanych dokumentĂłw: na pierwszym miejscu są publikowane dokumenty określone jako Relacje AK – UPA na tle polityki okupantĂłw. Gdy się weĹşmie pod uwagę fakt, Ĺźe AK na Wołyniu powstała na przełomie 1943/1944 roku, a masowe mordowanie przez formacje OUN Bandery ludności polskiej tego obszaru zostało do tego czasu zakończone, to uznać naleĹźy, Ĺźe taki układ publikowanych dokumentĂłw jest zabiegiem, zmierzającym do zrĂłwnania nieporĂłwnywalnych podmiotĂłw: zbrodniczej OUN-UPA, nie mającej legitymacji do działania od narodu ukraińskiego, z legalnie działającą Armią Krajową. Ten zabieg jest czytelny, „relacje AK – OUN” nie miały Ĺźadnego znaczenia dla toku wydarzeń, tym bardziej „na tle polityki okupantĂłw”. Przy okazji warto zwrĂłcić uwagę na to, Ĺźe „okupantem” były tylko Niemcy, natomiast ZSRR w 1939 roku nie okupował omawianych terenĂłw, tylko je anektował. Ludzie nauki z zakresu historii powinni znać róşnicę między okupacją i aneksją.
Ze względu na ograniczoną ilość miejsca na recenzję, tylko słów kilka o wstępie Od Komitetu Redakcyjnego. Wspomina się w nim istniejące róşnice w stosowaniu terminologii: inna jest stosowana przez polskich autorĂłw i odmienna stosowana jest przez „ukraińskich” historykĂłw. Ustosunkowania się do tego problemu brak. To wskazuje na nienaukowość opracowania. Poza tym: co to znaczy „ukraińskich autorĂłw”? Dlaczego G. Motyka uogĂłlnia, podczas gdy nauka wymaga ścisłości? Dlaczego nie mĂłwi on o „ukraińskich nacjonalistycznych autorach”, w szczegĂłlności historykach? Nawet pobieĹźna znajomość ukraińskiej historiografii przedmiotu pozwala na konstatację róşnego podejścia jej autorĂłw do problemu „mordĂłw wołyńskich”, przy czym nie wszyscy oponenci ukraińskich nacjonalistĂłw kierują się sowieckim patrzeniem na wydarzenia. W nauce rzeczy trzeba nazywać po imieniu: jeĹźeli mordy masowe na ludności polskiej miały charakter wyrzynania, to trzeba je nazywać wyrzynaniem (pierwsze w literaturze takie określenie pochodzi z meldunku sowieckiej partyzantki, rĂłwnieĹź w opisach wydarzeń uĹźywa się terminu „wyrzynanie”), a nie zajmować się wyszukiwaniem eufemizmĂłw do takich wydarzeń.
Na polityczny charakter publikacji wyraźnie wskazuje powołanie się w niej na wypowiedź papieża Jana Pawła II, który wzywał do przebaczenia. Ale problem przebaczenia ma charakter moralny post factum i nie należy do naukowego poznawania prawdy o wydarzeniach.

Tylko nacjonalistyczni ukraińscy autorzy
„Wstęp” do publikacji zawiera odwołanie się do polskiej i ukraińskiej historiografii przedmiotu, jest ono teĹź upolitycznione, gdy chodzi o ukraińską historiografię, bowiem ogranicza się ona do ukraińskich autorĂłw nacjonalistycznych, pomija wszystkich innych, zaś przy polskiej historiografii pomija prace autora niniejszej recenzji, chociaĹź o nim tak pisze profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego dr hab. Bogumił Grott: „Dr hab. Wiktor Poliszczuk jest jedynym, jak dotychczas, autorem, ktĂłry dokonał dogłębnej analizy ideologii i działalności nacjonalizmu ukraińskiego”. Świadome i zamierzone jest przez G. Motykę przemilczanie prac niĹźej podpisanego, między ktĂłrymi są: ĹšrĂłdła zbrodni OUN-UPA, Dowody zbrodni OUN i UPA oraz trzy tomy Nacjonalizm ukraiński w dokumentach, gdzie opublikowałem 548 dokumentĂłw (w recenzowanym zbiorze jest ich 194). Przytoczenie tych prac bez obalenia ich tez (do tego nie jest zdolny ani G. Motyka, ani Ĺźaden historyk z IPN) rĂłwnałoby się przyjęciu oceny, zgodnie z ktĂłrą ukraiński ruch nacjonalistyczny (jego forma zorganizowana w OUN) jest ukraińską odmianą faszyzmu, a taka konkluzja wydaje się nie być zgodna z polityką państwa i z jego rzekomym „interesem”, to jest z zadaniami stawianymi przed IPN. Wskazać przy tym naleĹźy, Ĺźe dotychczas Ĺźaden polski autor nie zajął się problemem ideologii nacjonalizmu ukraińskiego. Autorzy zajmujący się stosunkami polsko-ukraińskimi jej nie rozumieją, w szczegĂłlności Ryszard Torzecki, nie rozumie jej teĹź G. Motyka. Poza tym, dla G. Motyki nie istnieje fakt członkostwa OUN w okresie międzywojennym w międzynarodĂłwce faszystowskiej, on ten fakt ignoruje, tak zresztą, jak i inni historycy z IPN. Dlaczego? Nie względy naukowe stoją na przeszkodzie powiązania tego faktu z działalnością OUN, tylko względy polityczne, co, między innymi, uzasadnia tytuł niniejszej recenzji i jej twierdzenia.

UPA nie była ochotnicza
Osobnym problemem publikacji jest wspomniany rozdĹşwięk między jej tytułem i wstępem, a publikowanymi dokumentami. Z dokumentĂłw wyraĹşnie wynika, Ĺźe inspiratorem mordĂłw i ich organizatorem była Organizacja Ukraińskich NacjonalistĂłw frakcji Bandery, a więc struktura ideologiczna, kierująca się podjętymi uchwałami w zakresie kierunkĂłw działania. Wykonawcą zbrodni ludobĂłjstwa na ludności polskiej (co najmniej 120.000 ofiar), ale teĹź na ludności ukraińskiej (co najmniej 80.000 ofiar) były znane literaturze, opisane w publikowanych dokumentach, powołane do Ĺźycia przez OUN Bandery formacje – tzw. Ukraińska Powstańcza Armia, „SłuĹźba Bezpeky”, Wojskowa Polowa Ĺťandarmeria i inne. Nadzwyczaj waĹźną, lecz dotychczas nie zauwaĹźoną przez G. Motykę rzeczą jest, Ĺźe tzw. UPA w zasadzie nie była formacją ochotniczą, w maju 1943 r. w 50 procentach składała się ona z bezprawnie, w drodze terroru, „mobilizowanych” UkraińcĂłw, z reguły chłopĂłw, a na przełomie lat 1943/1944 „zmobilizowanych” w UPA było co najmniej 90 procent; Ĺźe głównym wykonawcą zbrodni była właśnie „SłuĹźba Bezpeky”, co wynika rĂłwnieĹź z publikowanych dokumentĂłw.
Przyczyny niedoskonałości tej i innych publikacji G. Motyki należy dopatrywać się w jego nieprzygotowaniu do pracy naukowej, co potwierdza recenzowana książka. Każda zbrodnia dokonywana jest z jakichś przyczyn, co powoduje konieczność doszukiwania się ich. Skoro inspiratorem i organizatorem zbrodni ludobójstwa była OUN, a więc formacja ideologiczno-polityczna, to niezbędnym warunkiem poznania przyczyn omawianej zbrodni jest poznanie jej zasad ideologicznych i założeń programowych. Tymczasem ten problem nigdy nie został podjęty przez G. Motykę, przez co jego opracowania są dotknięte wadą główną: brakiem naukowego podejścia do problemu, błędem z zakresu metodologii badań. Zarzut ten dotyczy też innych historyków, zajmujących się stosunkami polsko-ukraińskimi.

Skandaliczne braki metodyczne
Na niedostateczne przygotowanie G. Motyki do pracy naukowej, a więc i do bycia redaktorem naukowym omawianego wydania, wskazuje jego nieumiejętność rozróżniania istotnego od przypadkowego; planowanej, masowej, doktrynalnej zbrodni, od działań incydentalnych, nie mających za sobą zaplecza politycznego; nie bierze on pod uwagę czynnika emocjonalnego działania społeczności napadanych, pomija prawo międzynarodowe itp.
Na nienaukowość (moĹźe nawet na wyraĹşne zamierzenie) publikacji wskazuje, przykładowo wzięte, uĹźywanie w opisach dokumentĂłw takich informacji, jak „protokoły ukraińskiego podziemia” (wielokrotnie), zamiast „ounowskiego podziemia”. Niestety, G. Motyka tych subtelności naukowych nie rozumie, potwierdzeniem czego jest jego (we współautorstwie z R. Wnukiem) książka „Pany i rezuny”, to znaczy „Polacy i Ukraińcy” – „pany” - mordowani, „rezuny” - mordujący, to znaczy Ukraińcy, wszyscy Ukraińcy, co jest wypaczeniem faktĂłw i potwarzą rzuconą na narĂłd ukraiński.
Publikacja zawiera wiele wprowadzających w błąd twierdzeń, z braku miejsca wskażemy na jedno: G. Motyka w przypisach kilkakrotnie mówi o tym, że w kwietniu-maju 1945 roku w Niemczech powstała Ukraińska Narodowa Armia (UNA), z Pawłem Szandrukiem na czele, i że jej pierwszą dywizją stała się SS-Galizien. To propagandowe twierdzenie OUN Melnyka zostało bezkrytycznie przyjęte nie tylko przez G. Motykę, ale też przez innych polskich historyków. Trzeba więc z całą mocą powiedzieć: żadna Ukraińska Narodowa Armia nie powstała, a SS-Galizien do ostatniego dnia wojny była niemiecką dywizją, jej żyjący jeszcze żołnierze otrzymują od rządu Niemiec rentę wojskową za czas służby w dywizji i za czas jej pobytu w obozie jenieckim w Rimmini we Włoszech.
Zbiór dokumentów, mimo zamieszczonego w nim poznawczego materiału, nie zawiera bardzo istotnych dla oceny wydarzeń dokumentów, niewątpliwie będących w zbiorach Archiwum Państwowego Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, jak Listy otwarte Tarasa Bulby-Borowca do Prowodu OUN Bandery, co jest dowodem tendencyjności doboru dokumentów, a wspomniane Listy ... stanowią jaskrawy, niezaprzeczalny dowód zbrodniczości OUN Bandery.

Nieznajomość języka
Wskazać teĹź naleĹźy na niedostateczną znajomość języka ukraińskiego zespołu redakcyjnego omawianej książki, w jej polskojęzycznej części mają miejsce rażące błędy z zakresu językowego, jak, na przykład, niespotykane nawet w ukraińskich dialektach, tłumaczenia w dopełniaczu - „Prowidu”, „Jawira”, „Sokiła” itp., ale nie to jest najsłabszą stroną omawianej publikacji, chociaĹź świadczy to o nieznajomości języka ukraińskiego nie tylko u tłumaczy, ale i u G. Motyki.
Wymienione wyżej braki i manipulacje dyskwalifikują recenzowaną pracę jako naukową bez względu na to, że opublikowane w niej dokumenty mają ogromną wartość poznawczą. Jest to publikacja, której celem nie jest ustalenie stanu faktycznego, ale doraźny interes polityczny. Nie tylko ta publikacja ma taki charakter, tą wadą są dotknięte organizowane przez IPN na temat stosunków polsko-ukraińskich seminaria i opracowywane na ich podstawie publikacje. Inaczej mówiąc, IPN prowadzi badania z zakresu tych stosunków, kierując się wymogami politycznymi, a nie ściśle naukowymi.

Wiktor Poliszczuk
Toronto, sierpień 2006 r.
Polskie Jutro