Dodano: 28.08.11 - 0:12 | Dział: Ciekawe miejsca - Pamięć, Historia

Bornholm

Bornholm to duńska wyspa w południowo-zachodniej części Bałtyku. Jest najbardziej na wschód położonym okręgiem administracyjnym Danii.
Wyspa zamieszkana jest juĹź od czasĂłw prehistorycznych (najstarsze dowody osadnictwa ludzi są datowane na lata 9000-8000 p.n.e. – z czasĂłw tzw. kultury maglemoskiej). W tym czasie Bornholm miał połączenie lądowe z terenami dzisiejszej Polski i Niemiec, od ktĂłrych oddzielił się między latami 6800-4500 p.n.e. Ludność zamieszkująca Bornholm ok. roku 4500 p.n.e. polowała na dziki, sarny i foki (badania zawartości jam na odpadki z okolic Grisby na wsch. wybrzeĹźu). Ok. 3500 r. p.n.e. istniał w pobliĹźu dzisiejszego Aakirkeby obĂłz warowny, śladem ktĂłrego są umocnienia i wały ziemne, ktĂłre dotrwały do czasĂłw współczesnych. Z tych czasĂłw datują się takĹźe pierwsze ślady rolnictwa na wyspie. Z XIII – IX w. p.n.e. pochodzą liczne ryty naskalne – helleristninger oraz liczne kamienie kultowe bautastene, czyli menhiry.

Bornholm jest wypiętrzeniem na styku dwóch płyt tektonicznych o odmiennej budowie geologicznej. Ok. 2/3 północnej i środkowej części wyspy jest utworzone z twardych skał granitowych i gnejsu datowanych na ok. 1.4 mld lat (jedne z najstarszych w Europie), pozostałe 1/3 wyspy na południu zbudowane jest z piaskowca (w mniejszej ilości łupków i wapieni), które łatwo ulegają erozji. Teren wyspy uległ wypiętrzeniu ponad poziom morza ok. 0.4 mld lat temu w okolicach równika, a następnie przesuwał się on na północ. W 2000 r. na wyspie znaleziono skamieniały ząb długości 21 mm sprzed 130 mln lat, należący do trzymetrowego drapieżnego dinozaura, nazwanego Dromaeosauroides bornholmensis, a w 2004 r. znaleziono ślady dług. 70 cm sprzed 170 mln lat należące do dwudziestometrowego, roślinożernego zauropoda należącego do ankylosaurów.

Obecny wygląd powierzchni wyspa zawdzięcza oddziaływaniu lodowca, ktĂłry dwukrotnie nasuwał się na wyspę przed 15 i 12 tys. lat. Charakterystycznym skutkiem oddziaływania lodowca są tzw. doliny szczelinowe (największe Ekkodalen i Døndal) powstałe w okresie trzeciorzędu wskutek pęknięć tektonicznych. Rozpadliny te zostały pogłębione przez nasuwający się lodowiec, a ich gĂłrne krawędzie wygładzone przez morenę denną. Skutkiem erozji lodowcowej są takĹźe liczne wygładzone granitowe pagĂłrki zwane mutonami spotykane w północnej części wyspy oraz liczne głazy narzutowe i otoczaki. ZłoĹźoność budowy geologicznej wyspy powoduje, Ĺźe jest ona silnie zróşnicowana krajobrazowo oraz posiada liczne surowce mineralne, będące podstawą tutejszego przemysłu i rękodzieła. Wyspa jest znana z licznych kamieniołomĂłw granitu, wydobywano tu takĹźe piaskowiec. Z kolei bardzo drobny i czysty piasek południowych plaĹź wyspy jest uĹźywany w przemyśle szklarskim i był wykorzystywany do napełniania klepsydr. Glinka kaolinowa (wydobywana w okolicach Hasle i Rønne) uĹźywana jest obecnie w licznych pracowniach artystycznych do wyrobu przedmiotĂłw terakotowych. Do 1946 r. eksploatowano takĹźe niewielkie złoĹźa węgla brunatnego.

Większość terenĂłw wyspy stanowią wielkoobszarowe uĹźytki rolne. Dzięki korzystnemu klimatowi na wyspie rosną orchidee i anemony, aklimatyzowano z sukcesem kilkanaście gatunkĂłw roślin śrĂłdziemnomorskich, w tym figowce, brzoskwinie, morwy, morele i inne. Bornholm jest nazywany „zieloną wyspą” (w porĂłwnaniu z innymi obszarami Danii) – z tego powodu flagą Bornholmu jest modyfikacja flagi narodowej, w ktĂłrej krzyĹź ma zielony kolor.

Rybołówstwo jest tradycyjnym zajęciem mieszkańcĂłw Bornholmu. Wyspa leĹźy w pobliĹźu zasobnych łowisk zwłaszcza dorszy i śledzi, ktĂłre jednak w ostatnich latach uległy znacznemu zuboĹźeniu. Od połowy XIX w. Bornholm stał się eksporterem na dużą skalę wędzonych śledzi bornholmskich (duń. bornholmer), wędzonych wg specjalnej technologii w przydomowych i przemysłowych wędzarniach o charakterystycznej budowie i wyglądzie (duń. røgeri). W okresie międzywojennym funkcjonowało tu 140 wędzarni, obecnie jest ich ok. 60, w tym kilka duĹźych przemysłowych przetwĂłrni ryb.

Rolnictwo charakteryzuje się wysoką kulturą rolną oraz stopniem mechanizacji i nasyceniem nowoczesnymi maszynami rolniczymi. Uprawy są prowadzone na wielkoobszarowych, wyspecjalizowanych farmach rolnych, głównie o kierunku produkcji mlecznej, drobiarskiej i zbożowej, choć trafiają się i bardziej egzotyczne gospodarstwa, np. farmy strusi. Przetwórstwo mleczne jest prowadzone w jednym dużym zakładzie mleczarskim w Klemensker, słynnego zwłaszcza z produkcji doskonałych serów pleśniowych, z których zwłaszcza jeden gatunek St. Clemens Danablu[1] jest dobrze znany smakoszom na całym świecie.

Bornholm był znany także z produkcji charakterystycznych pokojowych zegarów wahadłowych, zwanych bornholmskimi. Zegary te zaczęto wytwarzać na Bornholmie od 1774 r. kiedy w okolicach wyspy rozbił się statek z ładunkiem angielskich stojących zegarów pokojowych. Bornholmscy rzemieślnicy, z których najzdolniejszymi okazali się bracia Otto i Peter Arboe, w oparciu o angielski wzorzec rozpoczęli produkcję podobnych zegarów. Założyli oni wraz innymi zegarmistrzami "Spółkę Zegarmistrzowską Ronne", która zrzeszała liczne ich warsztaty (pod koniec XIX w. było ich 240) i eksportowała je do innych rejonów Danii i Europy. Obecnie tradycja ta jest kontynuowana tylko przez jeden warsztat rzemieślniczy, wytwarzający zegary według tradycyjnych wzorów (zwanych "mąż", "żona" i "panna") dla amatorów tego typu sprzętów.

Tekst: Wikipedia
Foto: KWORUM