Dodano: 15.02.16 - 10:43 | Dział: Zakamarki historii

Heda Antoni ps. "Szary"

Antoni Heda urodził się 11 X 1916 roku w miejscowości Małomierzyce koło Iłży. W 1931 roku ukończył szkołę powszechną w Rzeczniowie. W tym samym roku rozpoczął naukę w Państwowej Średniej Szkole Technicznej w Radomiu. W ramach praktyk zawodowych pracował w parowozowni w SkarĹźysku – Kamiennej, oraz w fabryce zbrojeniowej w Warszawie. W 1936 roku ukończył szkołę i rozpoczął pracę w zakładach zbrojeniowych w Starachowicach. Rok później został powołany do odbycia słuĹźby wojskowej w Kielcach w 4 Pułku Piechoty LegionĂłw. W dowĂłd uznania skierowano go do szkoły podchorążych 2 dywizji piechoty w Sandomierzu. Otrzymał przydział do plutonu działek przeciwpancernych. SłuĹźbę wojskową ukończył we wrześniu 1938 roku w stopniu kaprala podchorążego. Antoni Heda powrĂłcił do pracy w Starachowicach, gdzie pracował w biurze konstrukcyjnym, min: konstruował głowice do przeciągania gwintĂłw w lufach.

W dniu wybuchu wojny nie został zmobilizowany, poniewaĹź miał za zadanie wraz z innymi pracownikami zabezpieczyć zakłady na wypadek ataku NiemcĂłw. W dniu 6 IX 1939 roku dowodził skuteczną obroną przed niemieckim atakiem, zdobywając wĂłz pancerny. Jednak ze względu na przewagę NiemcĂłw musiał się wycofać w podstarachowickie lasy, gdzie dołączył do 51 pułku piechoty dowodzonego przez ppłk. Emila Fieldorfa. Oddział został jednak rozformowany, a Antoni Heda po samotnym marszu przyłączył się do grupy Ĺźołnierzy, ktĂłra następnie weszła w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie” gen. Franciszka Kleeberga i walczyła pod jego dowĂłdztwem. W rodzinne strony wrĂłcił około 20 paĹşdziernika 1939 roku. Utworzył grupę ktĂłra poszukiwała broni w okolicznych lasach. Udało mu się zgromadzić trzy ciężkie karabiny maszynowe, dziesięć ręcznych karabinĂłw, czterdzieści zwykłych oraz granaty i amunicję. Broń została złoĹźona w bunkrze w lasach małomierzyckich.

W styczniu 1940 roku Antoni Heda wstąpił do Organizacji Orła Białego, jednak ta organizacja została szybko rozbita przez NiemcĂłw. W lutym 1940 roku wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, został wybrany na komendanta obwodu ZWZ Iłża i przyjął pseudonim ,,Ząb”. Jednym z jego pierwszych posunięć było rozpoczęcie akcji werbunkowej, dzięki temu lokalne struktury ZWZ liczyły co najmniej 80 osĂłb. JednakĹźe Niemcy dokonywali licznych aresztowań, ktĂłre niszczyły organizację, sam Heda w obawie przed aresztowaniem musiał opuścić miejsce zamieszkania i ukrywać się w Radomiu a następnie w Pionkach. Skontaktował się ze swoim przyjacielem Antonim Dziurą ps. ,,Sen” z ktĂłrym chciał przekroczyć granicę Niemiecko – Sowiecką w celu wywiezienia stamtąd jego rodziny. Niestety przy prĂłbie przekroczenia granicy zostali aresztowani przez sowieckich pogranicznikĂłw. Zostali skazani na 7 lat zesłania, jednak wykorzystując to Ĺźe wśrĂłd zesłańcĂłw znajdował się konfident postanowili nie dopuścić do wywĂłzki. Zaczęli się przy nim przechwalać, Ĺźe oszukali NKWD, a ich prawdziwym celem było rozpracowanie twierdzy brzeskiej. Zostali cofnięci z powrotem do Brześcia tam przyznali się Ĺźe kłamali, za ten czyn kara została podniesiona im do 12 lat.

Od zsyłki uratował ich wybuch wojny niemiecko – sowieckiej w czerwcu 1941 roku. Zostali jednak przez NiemcĂłw wzięci za sowieckich wojskowych i z tego powodu umieszczeni w obozie jenieckim. Udało im się jednak uciec w połowie grudnia 1941 roku. Heda wrĂłcił w rodzinne strony i włączył się w działalność nowopowstałej Armii Krajowej. Zaczął nosić pseudonimy ,,Szczupak” a później ,,Szary”. Został mianowany komendantem podobwodu Iłża, sam stanął na czele referatu organizacyjnego. W sumie wszystkie siły mu podległe wynosiły około 600 ludzi, zorganizował takĹźe kursy na ktĂłrych wyszkolono 12 podchorążych i 18 oficerĂłw. Prowadzono rĂłwnieĹź działania wywiadowcze w celu rozpoznania sił jednostek nieprzyjacielskich, oraz typowano osoby kolaborujące z okupantem.

W czerwcu 1943 roku uczestniczył we wprowadzeniu oddziałów mjr. Jana Piwnika ,,Ponurego” w lasy starachowickie. Dokonał takĹźe w dniu 6 VIII 1943 roku rozbicia starachowickiego więzienia i uwolnienia przetrzymywanych w nim Ĺźołnierzy AK i 60 więzionych tam PolakĂłw. W Pakosławiu 15 IX 1943 roku jego oddział rozbił silną jednostkę niemiecką a kilka dni później Ĺźołnierze z jego oddziału rozbroili niemieckich kolonistĂłw w Gozdawie. W nocy z 30 na 31 X 1943 roku dokonał wraz z grupą swoich Ĺźołnierzy konfiskaty 2,5 mln zł z kasy zakładowej ZakładĂłw Starachowickich. W dniu 24 III 1944 roku jego oddział zaatakował zakłady ,,Herman Goring Werke” w Starachowicach, a tydzień później opanował miejscowość Sienno. W dniu 5 VI 1944 roku rozbił niemiecki areszt w Końskich, uwalniając 70 ludzi w tym 3 Ĺźołnierzy ze swojego oddziału. W dniu 19 VII 1944 roku oddział Hedy zatrzymał na stacji WĂłlka Plebańska pociąg wojskowy i zdobył 500 tysięcy sztuk amunicji. Amunicja ta stała się główną rezerwą dla sił Okręgu Radomsko – Kieleckiego AK. Wraz z rozpoczęciem akcji ,,Burza” na terenie Okręgu Radomsko – Kieleckiego utworzono 2 Dywizję Piechoty LegionĂłw, Antoni Heda został mianowany kapitanem, a jego oddział przemianowano na 2 batalion 3 pułku. W dniu 2 IX 1944 roku pod Radoszycami rozbił niemiecką ekspedycję karną, ktĂłra straciła 28 ludzi, natomiast pod wsią Szewce koło Chęcin rozbił niemiecki oddział, ktĂłry stracił około 100 poległych. Zwyciężył takĹźe w bitwie koło GajĂłwki Piecyki w lasach przysuskich, choć skierowano przeciwko niemu około 1000 Ĺźołnierzy Wermachtu. Antoni Heda ps. ,,Szary” został 8 X 1944 roku mianowany dowĂłdcą 3 Pułku Piechoty LegionĂłw AK.

Ostatnim starciem z Niemcami jakie stoczył Heda, była bitwa pod Piekłem Niekłanskim w rejonie Piotrkowa. Miała ona miejsce 5 XI 1944 roku, zakończyła się ona poraĹźką w wyniku ktĂłrej odział stracił 12 zabitych, 20 rannych i 28 wziętych do niewoli. Kilka dni później Heda ,,Szary” podjął decyzję o demobilizacji oddziału. Po wkroczeniu sowietĂłw w styczniu 1945 roku i rozwiązaniu AK Antoni Heda postanowił się ujawnić, jednak pod wpływem swojego przełoĹźonego mjr. Stefana Gądzio ps. ,,Kos” zaniechał tego. Wyjechał do Wolborza rodziny swojej narzeczonej Wacławy Kotlickiej. Przebywając tam pobrali się 7 IV 1945 roku. Antoni Heda jako doświadczony partyzant został wytypowany do przeprowadzenia akcji rozbicia więzienia kieleckiego. Akcja ta była spowodowana chęcią uwolnienia dowĂłdztwa 2 Dywizji LegionĂłw AK Okręgu Radomsko – Kieleckiego. W szczegĂłlności płk Antoniego Żółkiewskiego ps. ,,Lin", dowĂłdcy dywizji. Same aresztowania były spowodowane przez kpt. AK Bolesława Czerwińskiego ps. ,,Wir”, ktĂłry poszedł na współpracę z UB. Antoniemu Hedzie UB aresztowało trzech braci i szwagra z ktĂłrych dwĂłch braci i szwagier zostało zabitych. Warunkiem powodzenia akcji było wyjście stacjonujących w Kielcach jednostek LWP, KBW, MO i armii sowieckiej. Antoni Heda rozkazał aby w lasach pod Szydłowcem poumieszczać miny, ktĂłre następnie detonowano, przeprowadzono takĹźe pozorowany atak na Szydłowiec. Wszystko to miało doprowadzić do wyjścia głównych sił z Kielc, przez co oddziały partyzanckie miałyby ułatwione zadanie w opanowaniu więzienia. Heda stanął na czele 200 osobowego oddziału złoĹźonego z poszczegĂłlnych grup Ĺźołnierzy podziemia niepodległościowego. Zostali oni podzieleni na dwie grupy szturmową i osłonową. Koncentracja oddziałów partyzanckich odbyła się w pobliĹźu gajĂłwki Podgorzałe nieopodal SkarĹźyska – Kamiennej. Aby zdobyć samochody na akcję postanowiono zatrzymywać samochody wojskowe, ktĂłre z Kielc przewoziły Ĺźołnierzy. W ten sposĂłb udało się zdobyć 14 samochodĂłw, zatrzymano rĂłwnieĹź auto osobowe w ktĂłrym jechało 4 funkcjonariuszy WUBP z Kielc. Zostali oni wyrokiem sądu polowego skazani na śmierć za zbrodnie na Polakach. Sama akcja uwalniania więźniĂłw rozpoczęła się 4 VIII 1945 roku około godziny 23.30 a zakończyła o 2.30 dnia następnego. Ĺťołnierzom Hedy udało się otworzyć 52 z 56 cel kieleckiego więzienia, uwolniono około 400 przetrzymywanych. Część więźniĂłw kryminalnych wrĂłciła jednak następnego dnia do cel. W czasie akcji oddział ,,Hedy" nie poniĂłsł strat w ludziach. Jednak płk. Antoni Żółkiewski ps. ,,Lin”, zaraz po uwolnieniu zmarł na zawał serca. Straty personelu więziennego wynosiły 7 rannych i 2 zabitych. Antoni Heda w czasie walki z ochroną więzienia został niegroĹşnie ranny w nogę. Rekonwalescencję przeszedł w miejscowości Sorbin koło BliĹźyna, następnie został przewieziony do Piły koło Końskich, przebywał tam do końca sierpnia.

Za tą akcję został mianowany przez płk. Jana Zientarskiego ,,Mieczysława” majorem. W związku z powstaniem organizacji WIN rozpuścił podległe mu odziały i wyjechał wraz z Ĺźoną do Włocławka. Tam pod fałszywym nazwiskiem Antoni Wiśniewski otrzymał posadę kierownika w zakładach samochodowych w Solcu Kujawskim. Następnie w czerwcu 1947 roku objął stanowisko kierownikach w zakładach ceramicznych Emilianowie koło OstrĂłdy. Jednak z powodu dekonspiracji musiał uciekać z rodziną. Zamieszkał w wiosce rybackiej Smarzew koło Gdyni, wspĂłlnie z Ĺźoną postanowili uciec za granicę. Został jednak aresztowany 27 VII 1948 roku na stacji kolejowej Gdynia – Chylonia. Został następnie przewieziony do Końskich, stamtąd przetransportowano go do Warszawy i 6 VIII 1948 roku osadzono go w areszcie śledczym Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Dnia 16 VIII 1948 roku przewieziono go do więzienia mokotowskiego, przebywał tam do wiosny roku następnego, skąd 11 IV 1949 roku przewieziono go do Kielc. Był przetrzymywany w budynku WUBP w Kielcach na ul. Focha dnia 6 IX 1949 roku został przeniesiony do kieleckiego więzienia.

Proces rozpoczął się przed wojskowym sądem rejonowym 19 XII 1949 roku. Heda został oskarĹźony min: o rozbicie więzienia w Kielcach, wydanie wyroku śmierci na 4 funkcjonariuszy UB, i mordowanie działaczy komunistycznych w czasie wojny. Dnia 4 I 1950 roku sąd wydał wyrok śmierci, NajwyĹźszy Sąd Wojskowy w Warszawie wyrok podtrzymał. Jednak decyzją prezydenta Bolesława Bieruta wyrok śmierci został zamieniony na doĹźywotnie więzienie. We wrześniu 1950 roku przetransportowano go do więzienia w Rawiczu, następnie przebywał w więzieniu na Mokotowie w Warszawie i we Wronkach. Został zwolniony po tzw. ,,OdwilĹźy” 16 XI 1956 roku. Zamieszkał w Warszawie gdzie otworzył prywatny warsztat. W kwietniu 1958 roku rozpoczął się jego proces rehabilitacyjny zakończony pełnym oczyszczeniem z zarzutĂłw.

W latach 70 – tych rozpoczął z współpracę z nielegalnymi organizacjami patriotycznymi takimi jak ,,Ruch”. Utrzymywał takĹźe kontakty z Leszkiem Moczulskim i Andrzejem Czumą, działaczami Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. W 1980 roku wstąpił do NSZZ ,,Solidarność” RolnikĂłw Indywidualnych. AngaĹźował się w tworzenie ruchu kombatanckiego Ĺźołnierzy podziemia niepodległościowego przy ,,Solidarności”. W dniu 12 XII 1981 roku został wybrany przewodniczącym Krajowego Koła KombatantĂłw przy NSZZ ,,Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego został internowany i przewieziony do ośrodka odosobnienia na warszawskiej Białołęce. Przebywał tam do 17 VI 1982 roku, po wyjściu nadal angaĹźował się w działalność patriotyczną i niepodległościową. Po upadku komunizmu stworzył Światową Federację Polskich KombatantĂłw, został honorowym obywatelem Iłży, SkarĹźyska Kamiennej, Starachowic, Końskich i Stąporkowa. W dniu 3 V 2006 roku został przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego awansowany na stopień generała brygady WP. Antoni Heda ps. ,,Szary” zmarł 21 II 2008 roku, sejm RP minutą ciszy uczcił jego pamięć. Pośmiertnie prezydent Lech Kaczyński przyznał mu KrzyĹź Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Został pochowany na cmentarzu w Podkowie Leśnej.

dr Szymon Szarek
źródło: S. Piątkowski, M. Sołtysiak, Antoni Heda "Szary", Kielce 2011

OMPiO