Dodano: 23.02.16 - 11:59 | Dział: Zakamarki historii

Kościół Katolicki na Bukowinie

do 1945 roku



Bukowina to kraina historyczna między Karpatami Wschodnimi a środkowym Dniestrem. Prawie bezludna w wiekach X-XIV była bardzo luźno związana z Rusią Kijowską, od XIV w. należała do Mołdawii, a od XVI w. do Turcji. W 1774 roku przyznana Austrii, w latach 1918-1940 i 1941-1944 należała do Rumunii. Stalin oderwał ją od Rumunii najpierw w 1940 roku i ostatecznie w 1944 roku. Przyłączona do Związku Sowieckiego, została włączona do sowieckiej Republiki Ukraińskiej, do której należy również po upadku Związku Sowieckiego w 1991 roku, stanowiąc obwód czerniowiecki.

W chwili zajmowania przez Austrię Bukowiny w 1775 roku kraj ten był słabo zaludniony, a jego mieszkańcy – Mołdawianie, Huculi i Rusini w zdecydowanej większości wyznawali prawosławie. Zaraz po zajęciu kraju Wiedeń przystąpił do jego kolonizacji. WśrĂłd kolonistĂłw dominowali Austriacy (potocznie nazywani Niemcami) i Ĺťydzi. WśrĂłd AustriakĂłw byli katolicy i protestanci. Bukowina była takĹźe otwarta dla polskiej kolonizacji. Nie była ona masowa, jednak odsetek PolakĂłw wśrĂłd katolikĂłw bukowińskich był duĹźy.

W 1786 roku załoĹźono parafię katolicką w głównym ośrodku administracyjnym Bukowiny – w Czerniowcach i kilka kościołów było juĹź czynnych w innych miejscowościach kraju. W związku z tym Bukowinę wcielono do katolickiej (polskiej) archidiecezji lwowskiej; parafie katolickie na Bukowinie w liczbie 30 (z czego 3 w Czerniowcach) do 1929 roku podlegały arcybiskupowi lwowskiemu (dekanat czerniowiecki). W wielu parafiach Polacy stanowili dużą grupę wiernych, w kilku nawet największą. W parafiach tych w 1914 roku pracowało takĹźe kilkunastu księży polskich. Pod koniec 1918 roku Bukowina została przyłączona do Rumunii i dlatego utworzono dla niej w 1922 roku wikariat generalny, przekształcony w 1926 roku na administraturę apostolską, zarządzaną przez arcybiskupa lwowskiego. W 1927 roku Rumunia zawarła konkordat z Watykanem, ktĂłry został ratyfikowany w 1929 roku i ktĂłry utworzył prowincję rumuńską Kościoła katolickiego. W wyniku reorganizacji administracji kościelnej włączono Bukowinę do diecezji Jassy. Wikariuszem generalnym dla Bukowiny został w 1926 roku i funkcję tę pełnił do śmierci ksiądz infułat Wojciech Grabowski CM (1873 – 19 VII 1939).

Opieka duszpasterska nad polskimi katolikami mieszkającymi na Bukowinie leżała na sercu lwowskiemu biskupowi pomocniczemu Józefowi Weberowi (1895-1906). W 1900 roku zainteresował pracą duszpasterską wśród Polaków na Bukowinie przełożonego prowincji krakowskiej Zgromadzenia Księży Misjonarzy. W 1902 roku rozpoczęli księża Misjonarze pracę w Kaczyce na południowej Bukowinie (dziś Rumunia). W latach 1906-28 superiorem tutejszych księży Misjonarzy był ks. Wojciech Grabowski CM. W 1939 roku Polska Prowincja Zgromadzenia Księży Misjonarzy posiadała 18 domów usytuowanych na terenie Polski, w których pracowało 132 księży i 62 braci, jeden dom z 6 księżmi we Francji, 3 domy z 9 księżmi w Rumunii. Gdy rząd Rumuński w 1928 roku wydał dekret zabraniający kongregacjom i zakonom komunikowania się z przełożonymi prowincjalnymi za granicą, ks. inf. Wojciech Grabowski CM (1873-1939) otrzymał nominację na wicewizytatora polskich misjonarzy w Rumunii. Podlegały mu odtąd placówki duszpasterskie w Czerniowcach, Bojanowie, Kaczyce (gdzie był proboszczem), Solonetul, Chocimiu, Pojana Mikuli i w Jadowej. Polscy księża misjonarze opuścili północną Bukowinę po przyłączeniu jej do Związku Sowieckiego w 1945 roku.

Zachowało się sprawozdanie o Bukowinie oraz Kaczyce pisane ręką ks. M. Gieszczykiewicza ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego á Paulo:

„Z końcem XVIII w. Austria zajęła Bukowinę i wĂłwczas, w 1796 r., dziewięć istniejących tam parafii rzymsko-katolickich oddzielono od diecezji rumuńskiej w Bacau i włączono do archidiecezji lwowskiej. Bukowina w monarchii austriacko-węgierskiej stanowiła osobną jednostkę administracyjną i podobnie jak dawna Galicja, miała teĹź w gabinecie ministerialnym osobnego ministra (bez teki) dla Bukowiny; znajdował się rĂłwnieĹź na Bukowinie namiestnik cesarski. Ale ze względu na stosunkowo niewielki obszar Bukowiny, rĂłwnający się Ăłsmej części Galicji, niektĂłre urzędy państwowe na Bukowinie, jak sądy, władze skarbowe, podlegały wyĹźszym władzom, znajdującym się we Lwowie. Austria, chcąc kraj ten ściślej ze sobą zjednoczyć, a takĹźe chcąc podnieść tam rolnictwo i zyskać robotnikĂłw do budowy kolei, ściągała na Bukowinę kolonistĂłw, przewaĹźnie NiemcĂłw z północnych Czech (Deutsch-Bohmen). Koloniści ci otrzymywali grunt, a prowadząc wzorową gospodarkę podnieśli kulturę rolną i hodowlaną zacofanej miejscowej ludności prawosławnej. Przywędrowało tu teĹź za chlebem do 40 tys. PolakĂłw i 15 tys. WęgrĂłw z Siedmiogrodu. Wszyscy koloniści polscy, podobnie Węgrzy byli naturalnie religii katolickiej, poza małym procentem kalwinĂłw, ktĂłrzy na całej Bukowinie mieli wĂłwczas jedną tylko niewielką parafię. Koloniści niemieccy byli w połowie protestantami, w połowie katolikami ; ściśle mĂłwiąc, było jednak więcej katolikĂłw, niĹź protestantĂłw. Szczupła więc początkowa liczba dziewięciu parafii powiększyła się do 31 parafii rzymsko-kat., a liczba wiernych przekroczyła cyfrę 100 tys. Bukowina, zajmująca 10 tys. km.2, a więc rĂłwnająca się obszarem jednej diecezji polskiej w II Rzeczpospolitej, mogła stanowić odrębną diecezję. Wprawdzie liczba wiernych na Bukowinie nie dorĂłwnywała liczbie wiernych diecezji polskich, ale przy tamtejszych stosunkach, gdzie 2/3 ludności, to prawosławni, a parafie katolickie ciągną się dziesiątkami kilometrĂłw wśrĂłd wiosek prawosławnych, Bukowina co do ilości wiernych przewyĹźszała diecezje rumuńskie w Jassach lub Bukareszcie. Niestety o utworzenie na Bukowinie osobnego biskupstwa nie postarano się za czasĂłw austriackich, a w latach 20. XX w. rokowania w tej sprawie z prawosławnym rządem rumuńskim były jeszcze trudniejsze. Po pierwszej wojnie światowej, Bukowina przypadła Rumuni, bo teĹź większość ludności stanowili tam Rumuni. Podzielono administracyjnie Bukowinę, na sposĂłb rumuński, na 5 prefektur (coś w rodzaju naszych wojewĂłdztw); starostĂłw z rumuńska nazwano pretorami; zatrzymano godność austriacką „ministra dla Bukowiny“. Trzeba było teĹź w jakiś sposĂłb uporządkować stosunki kościelne. Bukowina w dalszym ciągu stanowiła część archidiecezji lwowskiej. PoniewaĹź od reszty archidiecezji dzielił ją kordon graniczny, przeto dla ułatwienia i sprawności w zarządzaniu Bukowiną, ks. Metropolita lwowski mianował jednego z kapłanĂłw bukowińskich swoim wikariuszem generalnym dla Bukowiny. Najpierw godność tę piastował ks. Infułat Schmidt, proboszcz w Czerniowcach, a po jego niedługim, bo trzyletnim urzędowaniu i śmierci, objął rządy wikariusza generalnego jego następca na probostwie Czerniowieckim, ks. Infułat Klemens Swoboda. Ten jednak, po dwu latach, z powodu słabości i podeszłego wieku zrzekł się godności wikariusza generalnego i wĂłwczas ks. Metropolita lwowski urząd ten powierzył ks. prałatowi JĂłzefowi Steinbachowi, proboszczowi w SadagĂłrze, miasteczku pod Czerniowcami, znanym jako miejsce pobytu „cudownego" rabina. Z chwilą jednak, gdy Polska ze Stolicą Apostolską zawarła konkordat w 1925 r., w ktĂłrym pod względem administracji kościelnej podzielono Polskę na 5 metropolii i na poszczegĂłlne diecezje, Bukowina znalazła się poza granicami archidiecezji lwowskiej. Rumunia w tym czasie pozostawała w kontakcie ze Stolicą Apostolską, jednak jakkolwiek od 1920 r. toczyły się rokowania o konkordat, jednak szybko go nie zawarto i widać było, Ĺźe rząd rumuński nie spieszył się jeszcze z zawarciem konkordatu. Wobec tego Stolica Apostolska, czekając na konkordat, nie zajmowała się reorganizacją administracji kościelnej w Rumunii, lecz prowizorycznie układała w niej stosunki kościelne. Z Bukowiny więc utworzono „Administraturę Apostolską", a godność Administratora Apostolskiego powierzono ks. Arcybiskupowi lwowskiemu. Pozostał zatem ten sam stan rzeczy, z tą róşnicą, Ĺźe ks. Arcybiskup lwowski zarządzał Bukowiną, nie jako Metropolita lwowski, lecz jako Administrator Apostolski. Nominacja ta nie była na rękę rządowi rumuńskiemu, z jednej strony niechętnemu zbytnio Kościołowi katolickiemu i nie udzielał mu poparcia, a z drugiej strony ten ze rząd rumuński chciał mieć duĹźy wpływ na sprawy kościelne w myśl zasad bizantynizmu. Załatwienie sprawy Bukowiny, chociaĹź tymczasowe, było upokorzeniem dla rządu, bo zarząd kościelny nad częścią terytorium Rumunii powierzono nie tylko obcemu poddanemu, ale przebywającemu stale poza granicami Rumunii, tj. Metropolicie lwowskiemu. MoĹźe teĹź politykom Watykanu przyświecała myśl skłonienia przez to rządu do posunięcia naprzĂłd rokowań o konkordat. Rząd rumuński nie chciał słyszeć o akceptowaniu tej nominacji, a nawet, gdy ks. Arcybiskup lwowski chciał przyjechać na Bukowinę celem dokonania wizytacji kanonicznej i udzielania sakramentu bierzmowania wiernym, ktĂłrzy juĹź od kilkunastu lat nie mieli do tego sposobności, wĂłwczas rząd rumuński sprzeciwił się temu i robił sztuczne problemy. Arcybiskup nie dostał paszportu i nie mĂłgł odwiedzić wiernych na Bukowinie. Dlatego teĹź ks. arcybiskup lwowski, jako Administrator Apostolski Bukowiny, musiał nadal mieć tam swojego wikariusza generalnego, a nadto wobec takiego stanowiska rządu rumuńskiego uposaĹźył go w nadzwyczajne władze, zastrzegając sobie decyzje tylko w najwaĹźniejszych sprawach. Stanowisko Wikariusza generalnego było wobec tego niełatwym i odpowiedzialnym, zwłaszcza, Ĺźe wobec rządu rumuńskiego uchodził on za właściwego zwierzchnika kościelnego Bukowiny. Urząd ten spełniał nadal ks. Prałat Steinbach. Ale i ten dostojnik kościelny na Bukowinie niedługo wytrwał na tak trudnym i wyczerpującym posterunku, bo skutkiem przeciążenia pracą zmarł 17 paĹşdziernika 1926 r. Zgon ks. Wikariusza generalnego Steinbacha poprzedziła długa i niebezpieczna choroba tak, Ĺźe we Lwowie musiano liczyć się z tym, Ĺźe trzeba będzie tymczasowo mianować Prowikariusza generalnego i upatrzyć jego następcę. Niespodziewanie przyszedł do ks. superiora Grabowskiego C.M. list ze Lwowa, w ktĂłrym J. E. ks. Arcybiskup, po porozumieniu się z PrzełoĹźonymi Zgromadzenia Misji św. Wincentego ĂĄ Paulo, wyjawił zamiar mianowania ks. superiora Wikariuszem generalnym dla Bukowiny. Było to tym większą niespodzianką, Ĺźe Kodeks Prawa kanonicznego z 1917 r. wyraĹşnie zalecał, by urząd Wikariusza generalnego piastował kapłan z kleru świeckiego. Nie trzeba powtarzać, Ĺźe stanowisko zwierzchnika katolickiego w Rumunii, wobec tak przewaĹźającego w kraju i w rządzie prawosławia, było niełatwym; nadto ks. Superior ks. Misjonarzy był GĂłrnoślązakiem i szczerym patriotą polskim, a na Bukowinie większość katolikĂłw, bo blisko 2/s stanowili Niemcy, niechętnie patrzący na to, Ĺźe na Wikariusza generalnego powołano kapłana ze Zgromadzenia zakonnego, i to Polaka !. A odpowiedzialność przed Bogiem na tak waĹźnym posterunku !... Niewiele więc namyślając się, napisał ks. Superior list do ks. Arcybiskupa, w ktĂłrym serdecznie podziękował za tak wielkie zaufanie, ale rĂłwnocześnie wymawiając się od ofiarowanej mu godności, obiecał w najbliĹźszych dniach udać się do Lwowa, by szczegółowo wyłuszczyć powody, skłaniające go do odmowy. WkrĂłtce teĹź ks. Superior wyjechał do Polski, a tymczasem zmarł ks. Prałat Steinbach. Nie pomogło wymawianie się i Ks. Superior został mianowany na Bukowinie nowym Wikariuszem generalnym. Wbrew obawom i najgorszym przewidywaniom, wiadomość tę duchowieństwo bukowińskie przyjęło z ulgą i zadowoleniem, gdyĹź ks. Superior infułat Wojciech Grabowski CM [1873-19 VII 1030 r.]. Był to szczery patriota, przede wszystkim misjonarz i duszpasterz. Chętnie więc Misjonarze Kaczyccy jeĹşdzili teĹź do parafii niemieckich z kazaniami i rekolekcjami niemieckimi. Nadto znane było tutejszemu duchowieństwu zainteresowanie i energia, jaką okazywał w Radzie Wikariusza generalnego (jakby kapitule katedralnej), do ktĂłrej jeszcze za pierwszego Wikariusza generalnego stale naleĹźał, znane wszystkim serce, jakie kapłanom bukowińskim okazywał, pracując wśrĂłd nich juĹź z gĂłrą 20 lat. SzczegĂłlnie jednak wiadomość ta ucieszyła Kaczykan, bo Wikariusz generalny w oczach ludu bukowińskiego był jakby Biskupem samym, bo wiedzą, Ĺźe do niego pisze się o dyspensy, do niego udaje się w innych waĹźniejszych sprawach kościelnych. Opowiadali więc sobie z radością, Ĺźe: „nasz Proboszcz został Biskupem na Bukowinie”. Trzeba było teraz pomyśleć o jakimś uroczystym przyjęciu Czcigodnego Dostojnika kościelnego w Kaczyce, gdzie przez długoletnią gorliwą pracę duszpasterską zyskał sobie ks. Superior Grabowski ogĂłlny szacunek i przywiązanie parafian. Wszystkim w Kaszyce spodobała się ta myśl, ale naprawdę wszystkim, bo trzeba wiedzieć, Ĺźe jak na całej Bukowinie, tak w Kaszyce jest prawdziwa wieĹźa Babel: są tu Polacy, Niemcy, Rumuni, Rusini, nawet przedstawicieli CzechĂłw, WęgrĂłw i CyganĂłw nie brak; są tu katolicy obu obrządkĂłw, są prawosławni Rumuni i prawosławni Rusini, są Ĺťydzi i protestanci. Przedstawiciele więc wszystkich tych narodowości i religii zawiązali wspĂłlny komitet dla urządzenia przyjęcia ks. Sup. Grabowskiego, nowego Wikariusza generalnego Bukowiny. Pospiesznie robiono przygotowania, więc budowano bramę triumfalną, miejscowy wierszokleta męczył się nad stworzeniem jakiegoś wierszyka powitalnego dla dzieci szkolnych, dziewczęta wiły wianki dla przyozdobienia bramy triumfalnej, kościoła i plebani. Nie brakło przy tym i momentĂłw wesołych, np. krowa, i to w dodatku misjonarska, nie przejmując się powagą chwili, dzień przed uroczystym przyjęciem objadła wianek, z takim mozołem uwity z liści. Nadszedł wreszcie oczekiwany dzień przyjazdu Najprzewielebniejszego ks. Wikariusza generalnego. PoniewaĹź stacja kolejowa znajduje się w odległości trzech kilometrĂłw na terenie innej gminy, wyjechali na stację tylko przedstawiciele Komitetu. Po krĂłtkim powitaniu na stacji, otoczony banderią 20 dziarskich parobczakĂłw, w umajonym powozie wjechał Najprzewielebniejszy Ksiądz Superior i Wikariusz generalny do Kaczyki. Wszędzie po drodze katolicy i prawosławni, zwłaszcza ci ostatni, oddawali mu głębokie pokłony. Ale największa niespodzianka była przy łuku triumfalnym; czekały tam juĹź dwie procesje: jedna nasza, druga z cerkwi grecko-katolickiej. Jeden z księży polskich z sąsiedztwa w pięknem przemĂłwienia przywitał ks. Wikariusza generalnego, rĂłwnie serdecznie przemĂłwił ksiądz grecko-katolicki po rusku. Niespodzianką było zjawienie się przy bramie triumfalnej miejscowego prawosławnego popa rumuńskiego, naturalnie nie w szatach liturgicznych, ktĂłry teĹź wygłosił przemĂłwienie powitalne. Z szeregu mĂłwcĂłw wysunął się teraz pretor, t. j. starosta, ktĂłry z odległej o dwie mile Solki przybył umyślnie, by w imieniu prefekta (t. j. wojewody) i miejscowych urzędĂłw państwowych wygłosić dłuĹźsze przemĂłwienie powitalne po rumuńsku i wypowiedzieć wyrazy hołdu dla nowego Dostojnika Kościoła katol. Następnie przedstawiciel gminy witał ks. Wikariusza generalnego i wręczył mu chleb z solą. Teraz przyszła kolej na parafian, w ktĂłrych imieniu sędziwy gĂłrnik-emeryt z Saliny Kaczyckiej, ojciec naszego konfratra, p. Hładki wygłosił rzewne powitanie, prosząc w imieniu parafian, Ĺźeby Najprzewielebniejszy Ksiądz Wikariusz generalny pozostał nadal w Kaczyce i obiecując, Ĺźe do krzyşów tak odpowiedzialnego urzędu nie będą parafianie swym postępowaniem dodawać nowych krzyşów. Nie brakło teĹź i delegacji z niemieckiej wsi Ilischestie, należącej do naszej parafii. Ks. Grabowski podziękował serdecznie za niespodziewane przyjęcie, a zaczynając swe przemĂłwienie po polsku i niemiecku, zakończył paru zdaniami w języku rumuńskim i ruskim. Rozkołysały się dzwony na wieĹźy świątyni Kaczyckiej, w niejednym oku zabłysły łzy wzruszenia i w podniosłym, niezapomnianym nastroju, wśrĂłd pieśni „Kto się w opiekę” weszliśmy do kościoła. Tutaj odprawiono błogosławieństwo Najśw. Sakramentem i uroczyste Te Deum. NaboĹźeństwo zakończono pieśnią „Serdeczna Matko”, ktĂłrą całym sercem o swej KrĂłlowej śpiewali Polacy na wychodĹşstwie, prawdziwi wygnańcy; lecz nuta radosna brzmiała w tej pieśni, bo cieszyli się, Ĺźe ich kochany Duszpasterz, Ĺźe swĂłj, Ĺźe rodak jest najwyĹźszym zwierzchnikiem kościelnym na Bukowinie”.

Paweł Glugla

Bibliografia:
1. Ks. M. Gieszczykiewicz, C. M., Bukowina-Kaczyka, „ROZ”, R. 29:1927, s. 1, s. 62-69.
2. M. Kałuski, Polacy-katolicy na ukraińskiej Bukowinie, [w:] Dział: Kresy w Ĺźyciu Polski i narodu polskiego, „Polsko-Polonijna gazeta internetowa KWORUM”.