Dodano: 15.08.16 - 14:17 | Dział: Zakamarki historii

Wojna o wszystko

Nad Wisłą stał się cud, bo niemożliwe po ludzku zwycięstwo stało się faktem

Wojska polskie 96 lat temu zatrzymały na przedpolach Warszawy pochĂłd bolszewikĂłw. Na szalach losĂłw waĹźyła się w sierpniu 1920 roku nie tylko niepodległość Polski, ale takĹźe oblicze całej Europy. Po raz drugi w dziejach – po wiktorii wiedeńskiej – Polacy uratowali Stary Kontynent. Dlatego Bitwę Warszawską brytyjski obserwator wojenny lord Edgar Vincent d’Abernon nazywał juĹź wtedy 18. decydującą bitwą w dziejach świata, a historycy zgodnie przyznają, iĹź cała wojna polsko-bolszewicka była w istocie cywilizacyjnym starciem „dwĂłch światĂłw”.

Czy ta wojna musiała wybuchnąć?

Historiografia komunistyczna przedstawiała wojnę z bolszewikami jako następstwo „awanturniczej polityki Piłsudskiego” wymierzonej w „pokojowo nastawione do Polski i świata młode państwo radzieckie”. Taka była narracja wszechobecna w podręcznikach historii i opracowaniach naukowych. Tymczasem wybuch konfliktu zbrojnego między Rosją sowiecką a Polską był naturalną konsekwencją planĂłw, jakie Sowieci prezentowali od przewrotu bolszewickiego z 1917 r. Plan ten sprowadzał się do hasła ekspansji komunizmu na całą Europę i tym samym zniszczenia cywilizacji łacińskiej. Na kongresie III MiędzynarodĂłwki, ktĂłry odbył się w Moskwie w marcu 1919 r., Trocki grzmiał: „Po rozgromieniu kontrrewolucji w Rosji nastąpi pochĂłd na kraje kapitalistyczne Europy”. A Lenin dodawał: „Wszyscy zobaczą, jak powstaje OgĂłlnoświatowa Federacyjna Republika Rad”. Nie były to pozbawione realizmu marzenia. Bolszewickie hasła znajdowały niestety poparcie wśrĂłd środowisk robotniczych w Niemczech, we Francji, Wielkiej Brytanii, a takĹźe częściowo w Hiszpanii. Stwarzało to realne zagroĹźenie, iĹź „ogień rewolucji” wraz z maszerującą na ZachĂłd Armią Czerwoną przeniesie się poza obszar Rosji. I Ĺźe dotrze aĹź po Gibraltar. Na przeszkodzie tym planom stawała Polska, w ktĂłrej hasła bolszewickie nie trafiały szerzej na podatny grunt. Nawet ugrupowania polskiej lewicy (wyłączając komunistĂłw, ale ci stanowili absolutny margines), miały oblicze niepodległościowe, a nie internacjonalistyczne. Dlatego – jak określał to marszałek Michaił Tuchaczewski – dopiero „ponad martwym ciałem Polski jaśnieje droga ku ogĂłlnoświatowej poĹźodze”.

Plan Piłsudskiego

Intencje bolszewikĂłw doskonale odczytywał Naczelnik Państwa JĂłzef Piłsudski. Znał on Rosję jako zesłaniec Sybiru i więzień carski. Znał poglądy i wizje świata głoszone przez przywĂłdcĂłw sowieckich, bo jako działacz PPS miał okazję się z nimi zapoznawać jeszcze w końcu XIX wieku. Wiedział, Ĺźe wpojone w rosyjską duszę w czasach carskich uczucia imperialistyczne paradoksalnie odnajdują się w nowej „internacjonalistycznej” rzeczywistości. W wywiadzie dla „Le Petit Parisien” z 16 marca 1919 r. Piłsudski oceniał: „Bez względu na to, jaki będzie jej rząd, Rosja jest zaciekle imperialistyczna. Jest to nawet zasadniczy rys jej charakteru politycznego. Mieliśmy imperializm carski; widzimy dziś imperializm czerwony – sowiecki. Polska stanowi zaporę przeciw imperializmowi słowiańskiemu, bez względu na to, czy jest carski, czy bolszewicki”. Piłsudski marzył, Ĺźe uda mu się stworzyć w Europie Środkowo-Wschodniej blok niepodległych państw, ktĂłre połączone sojuszem z Polską odsuną moĹźliwie jak najdalej od wschodnich granic Ĺźywioł bolszewicki. „Przyniesienie wolności ludom z nami sąsiadującym będzie punktem honoru mojego Ĺźycia jako męża stanu i Ĺźołnierza” – mĂłwił. To leĹźało u podstaw prowadzonej aktywnie na róşnych polach od wiosny 1919 r. polityki federacyjnej.

Pierwsze boje

JuĹź w grudniu 1918 r. oddziały Armii Czerwonej ruszyły na zachĂłd, zajmując Mińsk Litewski i Wilno. Wraz z ich ofensywą instalował się bezlitosny aparat represji. Gwałty, rabunki, płonące domostwa, kościoły, masowe mordy przypominały najazdy tatarskie z XIII wieku, o ktĂłrych ludzie ze zgrozą wspominali w opowiadaniach rodzinnych przenoszonych z pokolenia na pokolenie. Dla mieszkańcĂłw polskich KresĂłw okrzyk: „Idą bolszewicy!” brzmiał jak dzwon na trwogę. OpĂłr stawiały początkowo ochotnicze formacje polskiej samoobrony. W lutym 1919 r. ruszyła polska ofensywa. Wielkanocne dzwony roku Pańskiego 1919 radośnie obwieściły wyzwolenie Wilna. Pod Ostrą Bramą przedefilowały oddziały polskiej kawalerii dowodzone przez legendarnego płk. Władysława Belinę-PraĹźmowskiego. A dumny syn wileńskiej ziemi – JĂłzef Piłsudski stał przed obrazem Matki BoĹźej Ostrobramskiej i – jak zgodnie twierdzą uczestnicy wydarzeń – po policzkach i wąsach spływały mu łzy wzruszenia. Do dziś pozostało niezwykłe świadectwo tego radosnego dla Wilna kwietnia 1919 r. – wotum od Naczelnika Państwa złoĹźone w kaplicy Cudownego Obrazu. A na nim krĂłtki napis „Dzięki Ci, Matko, za Wilno”… W geopolityce istnieje niepisana zasada: „Kto rządzi Kijowem, ten ma klucz do Rosji”. Dlatego teĹź wiosną 1920 r. Wojsko Polskie rozpoczęło kolejną ofensywę, wybierając za teatr działań wojennych Ukrainę, co stawało się waĹźnym elementem polityki federacyjnej Piłsudskiego. W maju 1920 r. wojska polskie wspierane przez oddziały ukraińskie atamana Symona Petlury zajęły KijĂłw. Pułkownik Adam Ludwik Korwin-Sokołowski zanotował we wspomnieniach: „Nigdy nie zapomnę ogromnego wraĹźenia, gdy zostaliśmy powitani przez ogromne wprost tłumy róşnojęzycznej ludności. Niestety, entuzjazm ludności ukraińskiej nie przełoĹźył się na zaciąg do armii Petlury, a jej rozbudowa, będąca jednym z warunkĂłw powodzenia realizacji celĂłw politycznych i militarnych, nie spełniała oczekiwanych rezultatĂłw. Mimo to Piłsudski wracał z frontu do stolicy w glorii zwycięstwa. Po radosnym „Te Deum” zaintonowanym w kościele św. Aleksandra przez biskupa polowego Stanisława Galla młodzieĹź akademicka wyprzęgła konie z powozu Naczelnika Państwa i osobiście odwiozła go do Belwederu.

Na Wilno, Mińsk, Warszawę -– marsz!

Na sukcesy polskiego oręża Lenin odpowiedział odezwą, w ktĂłrej wezwał cały narĂłd rosyjski do walki z Polską – „naszym największym wrogiem”. Propaganda bolszewicka zgrabnie rozbudzała ducha imperializmu rosyjskiego, ktĂłry Piłsudski tak celnie diagnozował w cytowanym wcześniej wywiadzie. Do Armii Czerwonej zaczęli masowo zgłaszać się nawet ci, ktĂłrzy szczerze nie znosili bolszewizmu. Przykładowo, w Moskwie powołano Radę RzeczoznawcĂłw Wojskowych, na czele ktĂłrej stanął gen. Aleksiej Brusiłow, były naczelny wĂłdz armii rosyjskiej. Wydał on specjalną odezwę do oficerĂłw byłej armii rosyjskiej, w ktĂłrej wzywał, aby „zapomnieli o doznanych krzywdach […] i ze wszystkich sił bronili drogiej nam Rosji i nie dopuścili do jej uszczuplenia”. Na front południowy ściągnięto Armię Konną Siemiona Budionnego, ktĂłrą nawet sami bolszewicy określali jako następczynię zagonĂłw Czyngis-chana. Wraz z tą armią, liczącą ponad 20 tysięcy krasnoarmiejcĂłw, wspieranych przez trzy eskadry lotnicze, cztery pociągi pancerne i niezwykle silną artylerię, szła śmierć! W lipcu 1920 r. wojska sowieckiego frontu północnego przełamały polską obronę na linii Bugu i Narwi. Marszałek Michaił Tuchaczewski wydał osławiony rozkaz, w ktĂłrym pisał: „Armia spod Czerwonego Sztandaru i armia Białego Orła stają twarzą w twarz, w śmiertelnym pojedynku. Na naszych bagnetach poniesiemy szczęście i pokĂłj ludzkości pełnej mozołu. […] Nim minie lato, a przemkniemy ze stukotem kopyt ulicami ParyĹźa”.

Laliśmy krew osamotnieni

Ofensywa sowiecka nabrała niezwykłego tempa. Polska niepodległość była coraz bardziej zagroĹźona. A wraz z nią zagroĹźona była Europa, ktĂłra jakby nie chciała tego niebezpieczeństwa dostrzegać. We Francji i Anglii juĹź od początkĂłw maja 1920 r. nasiliły się fale strajkĂłw, ktĂłrych uczestnicy solidaryzowali się z Sowietami. Robotnicy zachodni wznosili hasło: „Ręce precz od Rosji”. Dokerzy londyńscy zatrzymywali statki załadowane wojskowym zaopatrzeniem zakupionym w Anglii przez polski rząd. Z pomocą ruszyli Węgrzy, dając Polakom 100 milionĂłw sztuk amunicji. Transport ten w większości do Polski nie dotarł, gdyĹź na przeszkodzie stanęli Czesi, ktĂłrzy nie dopuścili do tranzytu tej pomocy dla krwawiącej Polski! Bolszewicy od początku prowadzenia działań wojennych mogli teĹź liczyć na wsparcie wojskowych kół niemieckich z gen. Hansem von Seectem na czele. Niemcy przerzucali na front oficerĂłw do obsługi sprzętu wojskowego, udzielali pomocy technicznej, a takĹźe, jak ustalił polski wywiad, znaczącej pomocy finansowej. Wyrazili takĹźe zgodę na utworzenie biur werbunkowych Armii Czerwonej w TylĹźy i KrĂłlewcu. Nie lepiej zachowywali się przywĂłdcy zachodniego świata, a zwłaszcza Wielkiej Brytanii. Premier Lloyd George w zamian za deklarację pomocy mediacyjnej między Polską a Sowietami starał się na konferencji w Spa 10 lipca 1920 r. wymusić na rządzie polskim przyjęcie tzw. linii Curzona (biegnącej mniej więcej na linii Bugu) jako wschodniej granicy. Co więcej, żądał od Polski natychmiastowego przerwania działań wojennych, demobilizacji w ciągu miesiąca Wojska Polskiego, a następnie zredukowania armii polskiej do 50 tysięcy, likwidacji polskiego przemysłu zbrojeniowego oraz przekazania zapasĂłw broni przekraczających potrzeby zredukowanej armii polskiej na potrzeby… Armii Czerwonej.

Wielka mobilizacja Narodu

Polacy potrafią w chwilach trudnych dokonać pełnej konsolidacji i solidarnie walczyć o wolność. 1 lipca 1920 r. Sejm powołał Radę Obrony Państwa, w ktĂłrej pod przewodnictwem JĂłzefa Piłsudskiego zasiedli przedstawiciele wszystkich, często niezwykle zwaśnionych sił politycznych. Dwa dni później Rada wydała odezwę, w ktĂłrej wzywała PolakĂłw do zgłaszania się do wojska. Społeczeństwo polskie dało w tym czasie jeden z najbardziej Ĺźywiołowych w historii przykładĂłw patriotyzmu. Do armii zgłaszali się masowo ochotnicy ze wszystkich grup społecznych. Ogromną w tym rolę odegrał nowy rząd polski, na ktĂłrego czele stanął jako premier przywĂłdca włościan Wincenty Witos i jako wicepremier przywĂłdca robotnikĂłw Ignacy Daszyński. Do ostatecznej rozprawy z bolszewikami stanąć miał blisko milion polskich Ĺźołnierzy. NarĂłd wspierał ich modlitwą. W końcu lipca 1920 r. na Jasnej GĂłrze biskupi dokonali aktu zawierzenia Najświętszej Maryi Pannie, a w warszawskich kościołach odprawiano od początku sierpnia nowennę, ktĂłrej towarzyszyły procesje z relikwiami św. Andrzeja Boboli. Na duchu podtrzymywał PolakĂłw nuncjusz papieski, późniejszy PapieĹź Pius XI, Achilles Ratti, ktĂłry jako jedyny dyplomata zagraniczny nie opuścił Warszawy. O dobrych kapelanĂłw dla walczących oddziałów prosił ks. kard. Aleksandra Kakowskiego sam Piłsudski… Jak waĹźna była ich rola, świadczy postać ks. Ignacego Skorupki, ktĂłry jako duszpasterz oddziałów ochotniczych poderwał pod Ossowem przeraĹźone szturmem bolszewickim oddziały polskie, stając się wielkim symbolem „niewzruszonej wiary w niepodległość”.

Bóg dał zwycięstwo!

Decydująca okazała się dla losĂłw wojny Bitwa Warszawska rozegrana w połowie sierpnia 1920 r. ZłoĹźyły się na nią zarĂłwno obrona stolicy pod Radzyminem przez 1. Armię gen. Franciszka Latinika i Armię Ochotniczą gen. JĂłzefa Hallera, działania obronne pod Modlinem i nad Wkrą prowadzone przez 5. Armię gen. Władysława Sikorskiego, jak przede wszystkim kontrofensywa wojsk polskich znad Wieprza rozpoczęta 16 sierpnia 1920 r. i dowodzona osobiście przez JĂłzefa Piłsudskiego. Plan kontrofensywy, wytyczony i zatwierdzony przez Piłsudskiego, a opracowany w szczegółach przez szefa jego sztabu gen. Tadeusza Rozwadowskiego, zakładał uderzenie na bolszewikĂłw w miejscu, gdzie powstała luka między frontem północnym Michaiła Tuchaczewskiego a południowym Aleksandra Jegorowa. Ogromną rolę przy opracowaniu szczegółów operacji odegrali polscy kryptolodzy, ktĂłrym udało się złamać szyfry bolszewickie. Znajomość słabych punktĂłw przeciwnika dawała ogromną przewagę. NajwaĹźniejsza jednak dla powodzenia całej operacji była jej błyskawiczność. Oznaczało to dla Ĺźołnierza polskiego podjęcie nadludzkiego niemal wysiłku. Umiłowanie niepodległości wzięło gĂłrę nad zmęczeniem i ofiarą. Generał Maxime Weygand zapisał, Ĺźe w ciągu trzech dni poprzedzających polski szturm Marszałek Piłsudski „przelał z własnej duszy w duszę walczących ufność i wolę pokonania wielkich przeszkĂłd”. Wiedzieli, Ĺźe muszą zwyciężyć! I zwyciężyli! Bolszewicy w panice rzucili się do odwrotu. Zaczęto mĂłwić, Ĺźe nad Wisłą stał się cud, bo niemoĹźliwe po ludzku zwycięstwo stało się faktem. Celnie zdefiniował ten cud Ojciec Święty Jan Paweł II, gdy podczas pielgrzymki do Polski w 1991 r., modląc się przy trumnie Marszałka na Wawelu, powiedział, Ĺźe „narzędziem tego cudu w znaczeniu militarnym był niewątpliwie Marszałek JĂłzef Piłsudski i cała polska armia”. Dopełnieniem wiktorii była sierpniowa bitwa pod Komarowem, w ktĂłrej polska kawaleria starła w pył Armię Budionnego, oraz wrześniowa bitwa nad Niemnem. TuĹź po niej Lenin stwierdził z wściekłością: „Polska wojna 1920 r. była najwaĹźniejszym punktem zwrotnym nie tylko w polityce Rosji sowieckiej, ale takĹźe w polityce światowej. Tam wszystko było do wzięcia. Lecz Piłsudski i jego Polacy spowodowali gigantyczną, niesłychaną klęskę sprawy światowej rewolucji”. Nie mylił się. Polska ocaliła Europę przed inwazją komunizmu. I to Europie przypominać musimy, gdy z róşnych powodĂłw jej przywĂłdcy prĂłbują traktować Polskę jako kraj drugiej kategorii. Bez sukcesu PolakĂłw w 1920 r. nie byłoby dzisiejszej Europy!

Jan JĂłzef Kasprzyk
Autor jest historykiem, szefem Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Nasz Dziennik