Dodano: 04.06.17 - 11:28 | Dział: Zakamarki historii

Nocna zmiana

To była rozstrzygająca noc dla dalszych losów Polski. 4 czerwca 1992 roku, w tzw. noc teczek, upadł rząd Jana Olszewskiego. Bezpośrednią przyczyną oporu większości Sejmu była obawa przed kompromitacją, jakiej musieliby doświadczyć politycy po ujawnieniu przez szefa MSW Antoniego Macierewicza archiwaliów SB - listy polityków figurujących w archiwach MSW jako konfidenci komunistycznych służb specjalnych. Na liście tej znajdował się m.in. Lech Wałęsa, który 4 czerwca wnioskował o odwołanie premiera.

Jak doszło do obalenia rządu, ktĂłry chciał dekomunizacji Polski? Najdobitniej o kulisach „nocy teczek” opowiada film „Nocna zmiana”.

Nocą, 4 czerwca 1992 roku, premier Jan Olszewski wygłosił dramatyczne przemówienie, które publikujemy w całości.

Gdybym przemawiał dzisiaj rano, to przemĂłwienie byłoby inne. Byłoby pewnie dłuĹźsze, do innych odwołałoby się argumentĂłw, pewnie bym mĂłwił o tym, jaki był start tego rządu, jakie napotykaliśmy trudności, aby choćby ocenić zastany stan rzeczy; ile trudności kosztowało zdyscyplinowanie finansĂłw publicznych na elementarnym choćby poziomie. Ile włoĹźyliśmy wysiłku w przywrĂłcenie normalnych funkcji podstawowym gałęziom tego aparatu. Jaka była linia polityczna rządu i co robiliśmy, aby przygotować całościową reformę – reformę administracji ogĂłlnej i gospodarczej. Jakie zostały przygotowane akty i dlaczego one nie zostały wniesione przed budĹźetem.

Mówiłbym pewno o tym, że ten rząd, o którym tu tyle mówiono, że żadnego programu nie ma, jeden tylko potrafił sformułować wieloletnie założenia polityki społeczno-gospodarczej, przez ten Sejm nie przyjęte, ale i jedyne, jakie zostały sformułowane i jakie są realizowane, i na których oparty jest budżet, który wy, państwo, jutro przyjmiecie, bo żadnego innego budżetu, opartego o inne założenia, pod groźbą katastrofy tego państwa i gospodarki nie można skonstruować. I chociaż tego rządu nie będzie, to będzie jego budżet. I przez wiele miesięcy będziecie musieli testament tego rządu wykonywać, bo nie ma innej możliwości. I przekonacie się o tym.

Ale to wszystko powiedziałbym dzisiaj rano. Teraz mĂłwić o tym nie warto, bo nie o to teraz tu chodzi. Bo nie dlatego debatuje się nad tym, aby odwołać rząd natychmiast, zaraz, zanim jeszcze rozpocznie się następny dzień, Ĺźeby juĹź go nie było – nie dlatego, Ĺźe był zły, bo nie dawał sobie rady z gospodarką, nie dlatego, Ĺźe miał złą linię polityczną, nie dlatego, Ĺźe nie miał polityki informacyjnej – o czym bardzo duĹźo mĂłwiono, w czym moĹźe i ĹşdĹşbło prawdy jest. I nie dla stu innych powodĂłw, ktĂłre tutaj moĹźna by było i pewnie byłyby przytaczane, gdyby dyskusja toczyła się w normalnym trybie i w normalny sposĂłb. Tylko dla zupełnie innej przyczyny, przyczyny leżącej w istocie poza rządem.

Kiedy obejmowałem moją funkcję i wcześniej, po wielekroć wcześniej, wiele miesięcy, może lat, wiedziałem, że przyjdzie nam budować nowy system władzy demokratycznej w Polsce, nowy ustrój, nową III naszą Polską Rzeczpospolitą.

W sytuacji, kiedy będziemy obciążeni potwornym spadkiem pozostawionym przez tę dziedzinę, ten sektor komunistycznego reĹźimu, ktĂłry był jego istotą. A jego istotą był aparat przemocy, był aparat policyjnej przemocy, był aparat policji politycznej. Jak ten aparat pracował, jakie były jego zasady działania – mało kto wie na tej sali tak dobrze jak ja. Latami mogłem na to patrzeć, występując w obronie ludzi przez ten aparat ściganych. Wielu z nich jest tu dziś na tej sali.

Wiedziałem, jak tragiczne bywają przypadki, losy, fakty. Nikt nie wie tego lepiej ode mnie. Ale teĹź nikt lepiej ode mnie nie wie, jak straszliwy jest ten spadek, jak rozległy, jak wielki, jak straszne moĹźe pociągać skutki dla losĂłw jednostek w niego wplątanych, wtedy, kiedy te jednostki biorą udział w kierowaniu Ĺźyciem politycznym. W warunkach, w ktĂłrych my działamy – jak tragiczne moĹźe mieć to skutki dla interesu juĹź nie publicznego, dla interesu narodowego.

MĂłwiłem to po wielekroć. Wtedy, kiedy mĂłwiłem w roku dziewięćdziesiątym, dziewięćdziesiątym pierwszym, w ruchu obywatelskim, kandydując do Sejmu. Kiedy mĂłwiłem o dekomunizacji, kiedy polemizowałem z teorią »grubej kreski«, miałem zawsze w pamięci ten problem. I kiedy objąłem funkcję premiera, wiedziałem, Ĺźe mĂłj rząd musi się z nim zmierzyć. Przyjąłem pewne załoĹźenia, wiedząc, jak bardzo jest to problem waĹźny, jak zarazem trudny, jak ogromnie tragiczny dla wielu ludzi. Więc szukałem, starałem się szukać najlepszego z tego wyjścia. W takich sprawach, w moim przekonaniu, spieszyć się nie naleĹźy. Ale byłem w błędzie. Są sytuacje, kiedy trzeba się spieszyć.

Wydałem instrukcje, polecenia kierownictwu resortu spraw wewnętrznych, aby przygotowało akt, który będzie pozwalał bez zakreślenia pewnego czasu, bezboleśnie, możliwie jak najbardziej humanitarnie wycofać się z życia publicznego ludziom obciążonym tym tragicznym spadkiem przeszłości, bez wystawiania kogokolwiek pod pręgierz opinii publicznej, z zachowaniem wszystkich zasad humanitaryzmu. I z zachowaniem jednocześnie i w tych przypadkach, gdzie sama osobista własna wola czy własna decyzja zainteresowanych by nie nastąpiła lub była niewystarczająca, stworzenia rzeczywistego, gwarantującego obiektywne rozpoznanie sprawy organu i procedur, które by takie ostateczne rozliczenie zamykające tamten trudny czas i otwierające możliwości normalnego działania w życiu publicznym III Rzeczypospolitej zakończyły.

Nie doszło do tego, chociaĹź prace nad tym były – jak mnie informowano – zaawansowane. I ja sam muszę się przyznać tu przed Wysoką Izbą, Ĺźe w natłoku zajęć, ktĂłrych premierowi tego rządu, Ĺźadnego zresztą rządu w Polsce, na pewno nie brakuje i nie będzie brakowało, uwaĹźałem, Ĺźe nie warto tracić czasu na czytanie akt zgromadzonych przez dawne słuĹźby bezpieczeństwa. I po niczyje akta ani własne, ani moich ministrĂłw nie sięgałem. JeĹźeli byłaby sprawa – wychodziłem z takiego załoĹźenia – ktĂłra wymagałaby ostatecznego rozliczenia i zakończenia, odkładałem to do momentu stworzenia takiego właśnie racjonalnego mechanizmu.

To tu, na tej sali padł wniosek zobowiązujący do zobowiązania resortu spraw wewnętrznych do przedstawienia – jak ujmował ten wniosek – listy agentĂłw. To tutaj, na tej sali został on uchwalony. I jego wykonanie, wolą tego Sejmu, obciążyło ministra spraw wewnętrznych. MĂłgłbym pozostać poza tym. Mnie tam nie fatygowano. UwaĹźałem jednak, Ĺźe w tej trudnej, prawie beznadziejnej sytuacji nie mogę uchylić się od współodpowiedzialności. Prosiłem min. Macierewicza o to, aby zostało dokonane nie zestawienie agentĂłw – bo takiego zrobić nikt w resorcie spraw wewnętrznych nie jest władny – tylko zestawienie informacji. Takich, jakie w archiwach moĹźna znaleźć.

Wszystko jest zawsze wybiĂłrcze i wszystko moĹźe być pomĂłwieniem. Ja o tym doskonale wiem. Dlatego, dlatego podkreślam: po pierwsze – uwaĹźałem, Ĺźe do momentu, dopĂłki sam Sejm nie zdecyduje, co z tym zrobić, nie moĹźna uchylić tajemnicy tych faktĂłw. A po drugie – teraz ja rozumiem ten wesoły śmiech, bo są przecieĹź ludzie, dla ktĂłrych fakt, Ĺźe coś jest tajemnicą, jest w ogĂłle niezrozumiały. Ale ja zakładam – zakładałem, miałem prawo zakładać, Ĺźe w tej Izbie, ktĂłra gromadzi najwyĹźsze przedstawicielstwo narodowe, takich ludzi nie ma.

I ponadto, starałem się o stworzenie pewnych procedur kontrolnych, w imię czego zwróciłem się do pierwszego prezesa Sądu Najwyższego prof. Adama Strzembosza o podjęcie się funkcji osoby powołującej, tak się mogło wydawać, najbliższy tym sprawom organ, który mógłby dokonać choćby wstępnej pewnego rodzaju weryfikacji. Nic więcej bez woli Sejmu, we własnym zakresie, rząd ani premier zrobić nie mogli. Tylko tyle.

Dzisiaj, tutaj, na tej sali, dotarł do mnie dokument, ktĂłry został doręczony klubom poselskim i udostępniony posłom i senatorom. Dotarł do mnie rĂłwnocześnie, a raczej o godzinę później niĹź do was. Z przyczyn, jak zwykle u nas, pewnych niedowładĂłw technicznych. Przeczytałem go po zakończeniu rannej sesji. Tak, to jest lektura poraĹźająca. Teraz wiem, dlaczego temu wszystkiemu, co się tutaj dzieje nie mam prawa się dziwić – poniewaĹź ta lektura była poraĹźająca, jak sądzę, nie tylko dla mnie.

Myślę, że czas, który nadchodzi, da odpowiedź na wiele pytań. Rzekłbym, że w tym, co przeczytałem, jest ogromny ładunek ludzkich nieszczęść. Wiem także, że jest w tym ogromny ładunek niebezpieczeństwa dla Polski. Trzeba te dwie sprawy, dwie wartości bilansować, w bardzo trudnym wyważeniu stawiać.

Sądzę, Ĺźe nie warto tutaj mĂłwić o tym, w jakich warunkach ten rząd działał. Sądzę, Ĺźe nie warto tutaj mĂłwić o tym, ile jego premier i ministrowie spokojnie znosili potwarzy, pomĂłwień, pogardliwych aluzji – nie ze zwykłej tam prasy brukowej w rodzaju tygodnika „Nie”, tylko z takich pozycji i od takich osĂłb, od ktĂłrych naprawdę było to ciężko znieść, a trudno było takie wypowiedzi zlekcewaĹźyć.

Ale słuĹźba publiczna to nie jest przyjemność. JeĹźeli ktoś się jej podejmuje, musi być na wiele gotowy. I nie moĹźe to mnie wyprowadzić z rĂłwnowagi. JeĹźeli dzisiaj mĂłwię, Ĺźe nie składam w tym momencie rezygnacji – mimo Ĺźe mam tych doświadczeń w ciągu ostatnich miesięcy, a zwłaszcza tygodni, serdecznie dosyć – to oświadczam, Ĺźe nie składam rezygnacji. I z pełną świadomością stawiam przed wami, posłowie, to zadanie, abyście według własnego sumienia głosowali za lub przeciw odwołaniu tego rządu. Czynię tak w przekonaniu, Ĺźe od dzisiaj stawką w tej grze jest coś innego niĹź tylko kwestia, jaki rząd będzie w Polsce wykonywał ten budĹźet do końca roku.

Ĺťe w grze jest coś więcej, Ĺźe w grze jest pewien obraz Polski, jaka ona ma być. MoĹźe inaczej – czyja ona ma być. Jest Polska, była Polska przez czterdzieści parę lat – bo to jednak była Polska – własnością pewnej grupy. Własnością z dzierĹźawy, moĹźe nawet raczej przez kogoś nadanej. Po tym myśmy w imię racji, własnych racji politycznych, zgodzili się na pewien stan przejściowy. Na kompromis, na to, Ĺźe ta Polska jeszcze przez jakiś czas będzie i nasza, i nie całkiem nasza.

I zdawało się, Ĺźe ten czas się skończył. Skończył się wtedy, powinien się skończyć, kiedy uzyskaliśmy władzę pochodzącą z demokratycznego, prawdziwie demokratycznego wyboru. A dzisiaj widzę, Ĺźe nie wszystko się skończyło, Ĺźe jednak wiele jeszcze trwa i Ĺźe to, czyja będzie Polska, to się dopiero musi rozstrzygnąć. To się będzie rozstrzygało takĹźe w jakiejś mierze, w jakiejś cząstce dziś – tutaj, na tej sali.

Ja chciałbym stąd wyjść tylko z jednym osiągnięciem. I jak do tej chwili mam przekonanie, Ĺźe z nim wychodzę. Chciałbym mianowicie, wtedy kiedy ten gmach opuszczę, kiedy skończy się dla mnie ten – nie ukrywam – strasznie dolegliwy czas, kiedy po ulicach mojego miasta mogę się poruszać tylko samochodem albo w towarzystwie torującej mi drogę i chroniącej mnie od kontaktu z ludĹşmi eskorty, Ĺźe wtedy, kiedy się to wreszcie skończy – będę mĂłgł wyjść na ulice tego miasta, wyjść i popatrzeć ludziom w oczy.
I tego wam – Panie Posłanki i Panowie Posłowie – Ĺźyczę po tym głosowaniu.

wPolityce