Dodano: 09.12.17 - 12:35 | Dział: Media od kuchni

Fejk newsy

Producenci „fejk newsĂłw” liczą na owczy pęd i ignorancję z wyboru odbiorcĂłw

Co najmniej kilkanaście liczących się portali zamieściło rewelację, że lubiana przez dzieci Świnka Peppa jest niesłychanie niebezpieczna i oglądanie bajek z jej udziałem może powodować autyzm.

Internet pełen fałszu

Od wieków wiadomo, że plotki rozchodzą się szybko i szeroko, zwłaszcza te negatywne o kimś znanym. To, że Kowalska NIE puściła się z listonoszem, nikogo nie interesuje i we wsi się o tym nie mówi. Internet uczynił świat wielką wioską, w której plotki rozchodzą się z błyskawiczną szybkością we wszystkie strony.
Ilość tak zwanych „fejkĂłw”, czyli kompletnie nieprawdziwych wiadomości ukazujących się w sieci, rośnie wręcz lawinowo. Na liście najpopularniejszych fałszywek sporządzonej przez agencję prasową Associated Press znalazły się między takie sensacje:
Ostrzeżenie psychologów Uniwersytetu Harvarda, że lubiana przez dzieci Świnka Peppa jest niesłychanie niebezpieczna i oglądanie bajek z jej udziałem może powodować u dzieci autyzm. Co najmniej kilkanaście liczących się portali zamieściło tę rewelację.

RĂłwnieĹź polskie portale, w tym kobietaxl.pl, dompelenpomyslow.pl, mamasy.pl. Tymczasem okazało się, Ĺźe na Harvardzie nie prowadzono badań nad Peppą, a cytowany „ekspert” Marc Wildemberg nigdy nie pracował na tym uniwersytecie i jego nazwisko nie widnieje w internetowej bibliotece JSTOR – archiwum ponad 2400 czasopism naukowych.

Sensacją na skalę amerykańską była wiadomość, że na parkingach supermarketów Aldi grasują oszuści, którzy oferują kobietom perfumy po okazyjnych cenach. Następnie tryskają na nie chmurą eteru, usypiają, a potem molestują lub okradają. Ostrzeżenie rozeszło się jak burza, a tymczasem ani dyrekcja Aldi, ani policja nie odnotowały takich przypadków.

RĂłwnie fałszywa była informacja, Ĺźe Burger King przyznał się do „wzbogacania” swoich hamburgerĂłw koniną. Popularna hamburgerownia z miejsca zaprzeczyła, ale wiadomość poszła w sieć i się rozeszła. Tym szerzej, Ĺźe była „odgrzaną” wersją skandalu z 2013 roku, kiedy w mielonym mięsie jednego z irlandzkich producentĂłw wykryto koninę pełniącą obowiązki wołowiny. WĂłwczas Burger King przeprowadził badania DNA mięsa od swoich dostawcĂłw i okazało się, Ĺźe wszyscy są solidni.

Pal diabli, jeśli „fejki” są sensacyjne, ale mało szkodliwe. Bardziej niebezpieczne są te z arsenału wojny informacyjnej, ktĂłrych celem jest destabilizacja atakowanego państwa lub sparaliĹźowanie konkretnej inicjatywy politycznej.

W końcu listopada w Brukseli odbyło się spotkanie na szczycie Partnerstwa Wschodniego z udziałem liderów krajów Unii Europejskiej oraz Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Mołdowy i Ukrainy, czyli byłych republik Związku Sowieckiego. Spotkanie poprzedziła fala rosyjskiej dezinformacji, której ewidentnym celem była opinia publiczna wschodnich uczestników Partnerstwa, a zadaniem sianie chaosu i pobudzanie wzajemnej nieufności.

Do mieszkańców Armenii adresowano narrację, że porozumienie z Unią Europejską nie przynosi krajowi żadnych korzyści ekonomicznych. Taką tezę usiłował nawet narzucić redaktor naczelny rosyjskiego radia i portalu Business FM, Ilia Kopielewicz, w trakcie wywiadu z prezydentem Armenii Serżem Sarkisjanem. W tym przypadku forsowana narracja nie ma marginesowego znaczenia, bowiem Unia Europejska stanowi największy rynek zbytu dla armeńskiego eksportu i prawie jedną czwartą wolumenu wymiany handlowej.

Z kolei Gruzinom usiłowano wmówić, że Unia Europejska ogranicza import z tego kraju tylko do towarów, których nie może dostarczyć Ukraina. Tymczasem w dwustronnych stosunkach handlowych towary gruzińskie, z wyjątkiem czosnku, nie są objęte żadnym unijnym cłem.

SpośrĂłd uczestnikĂłw szczytu Partnerstwa Wschodniego największą porcją dezinformacji „obdarzono” Ukrainę, przy czym kraj ten prezentowano w roli pionka interesĂłw StanĂłw Zjednoczonych, w nadziei na wywołanie niechęci w zachodnioeuropejskiej opinii publicznej. Dominowały dwie narracje: Stany Zjednoczone zbroją wojska ukraińskie i płacą Ukrainie, aby podsycała konflikt na wschodzie kraju, oraz: USA sprowokowały konflikt ukraiński, Ĺźeby sparaliĹźować tworzenie „Jedwabnego Szlaku” prowadzącego z Chin do Europy Zachodniej.

W obie narracje wpisała się nawet państwowa telewizja Pierwszy Kanał i jej publicystyczny program „Czas pokaĹźe”. W obu przypadkach prezentowane insynuacje nie zostały poparte Ĺźadnymi konkretnymi faktami.

Uzupełnieniem tych narracji była zwykła „dieta” fałszywek adresowanych do ukraińskich odbiorcĂłw, czyli opowieści, Ĺźe wojska ukraińskie prowadzą czystki etniczne w Donbasie, z wariantem, Ĺźe wojska ukraińskie wspĂłlnie ze słuĹźbami amerykańskimi planują wielką czystkę etniczną na wschodzie Ukrainy. I znĂłw zarzuty i Ĺźadnych faktĂłw na ich poparcie. Faktograficznego fundamentu pozbawiona jest takĹźe kolejna narracja o tym, Ĺźe pod kierownictwem sekretarza ukraińskiej Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony działają tajne „szwadrony śmierci”.

W kontekście Partnerstwa Wschodniego dostało się rĂłwnieĹź Polsce, ktĂłra według rosyjskiego portalu politnavigator.net, „w odwet za Banderę” blokuje przejazd ukraińskich ciężarĂłwek przez Polskę do Europy Zachodniej. Korespondent portalu powoływał się na wypowiedĹş byłego ministra transportu i łączności, a obecnie biznesmena, Jewgienija Czerwonienki, w telewizji ZIK. Czerwonienko miał narzekać, Ĺźe na granicy z RP stoją tysiące ukraińskich ciężarĂłwek, bowiem Polacy zamknęli Ukraińcom drogę do Europy. On sam wraz z urzędującym ministrem transportu Wołodymyrem Omelianem interweniował ponoć we Lwowie, aby rozładować blokadę. Tymczasem sam Omelian twierdzi, Ĺźe tranzyt przez Polskę przebiega bez zakłóceń. RĂłwnieĹź rzecznik ukraińskiej straĹźy granicznej Oleg Słobodian zdementował doniesienia mediĂłw rosyjskich, zapewniając, Ĺźe ruch graniczny ciężarĂłwek przebiega normalnie.

Swoistą wisienką na rosyjskim torcie propagandowym było w listopadzie wideo piosenki „Wujku Wowa, jesteśmy z Tobą” w wykonaniu małych policyjnych kadetĂłw ze szkoły nr 44 w Wołgogradzie. Towarzyszy im deputowana do Dumy Państwowej, Anna Kuwyczko. Umieszczone w sieci wideo obejrzało w dwa tygodnie ponad pół miliona internautĂłw. Dla przypomnienia: Wowa to zdrobnienie od imienia Władimir, a o wychowawczym duchu dziecięcej piosenki moĹźe świadczyć solenna obietnica: „odzyskamy Alaskę dla ojczyĹşnianej macierzy” (https://www.youtube.com/watch?v=-AViL_Q7t5k).

Na co liczą producenci „fejkĂłw”? Przede wszystkim na swoistą ignorancję z wyboru, na ktĂłrą decydują się często dezinformowane społeczności. Dotarcie do informacji prawdziwej ma bowiem wysoką cenę w wymiarze czasu, wysiłku, pieniędzy, a nawet najwyĹźszą cenę Ĺźycia. DołoĹźyć naleĹźy do niej cenę interpretacji uzyskanych informacji. W sumie koszt uzyskania informacji prawdziwej moĹźe być zniechęcająco wyĹźszy od spodziewanych profitĂłw.

Model ignorancji z wyboru składa się z 4 elementów:

1. odbiorcy uzyskali niedoskonałą informację,
2. odbiorcy są świadomi, że dysponują informacją niedoskonałą,
3. wiedzą również, że wysoki jest koszt:
a. uzyskania prowadzących do prawdy informacji dodatkowych,
b. analizy i oceny informacji dodatkowych,
4. spodziewane korzyści będą zapewne niższe niż koszty uzyskania informacji prawdziwych.

Oszukując odbiorców, autorzy manipulacji wykorzystują jeden lub więcej elementów powyższego modelu, licząc na wywołanie efektu ignorancji z wyboru. Stosują przy tym cztery podstawowe rodzaje taktyki:
•
• dezinformację, czyli rozpowszechnianie informacji kłamliwych,
• cenzurę, czyli świadome ograniczanie dostępu do informacji,
• propagandę „białą”, czyli forsowne sponsorowanie informacji prawdziwych, ale dobranych pod kątem interesĂłw manipulującego,
• przesyt informacji, to znaczy przekazywanie informacji w ilościach zwiększających znacznie koszt analizy, co sprawia, Ĺźe odbiorcy rezygnują z samodzielnej oceny na rzecz interpretacji podsuniętej przez manipulującego.

W sieci internetu dodatkowym elementem sprzyjającym „fejkom” jest szybkość i łatwość rozpowszechniania wiadomości oraz przemoĹźna chęć zaimponowania innym uĹźytkownikom mediĂłw społecznościowych. Jednym kliknięciem moĹźna rozkolportować fałszywkę dalej, a komputer juĹź ją prześle całej liście korespondencyjnej. Idąc owczym pędem za baranem przewodnikiem, nie sprawdza się ĹşrĂłdła przed wysłaniem, nie kontroluje wiarygodności, nie zastanawia się, czy przypadkiem ktoś nie wprowadza w błąd. WaĹźne, Ĺźe wiadomość jest ciekawa, atrakcyjna, barwna, tworzy nimb wtajemniczonego i jest warta jak najszybszego przekazania innym, bo moĹźe jeszcze nie wiedzą. Tak jak z plotką w maglu, tylko szybciej. Klik – i poszło. Czasem dopiero później przychodzi zastanowienie, czy przypadkiem przewrotni autorzy „fejku” nie uĹźyli mnie w charakterze pudła rezonansowego. WĂłwczas jednak zaczyna działać odruchowa niechęć do samokrytyki. Przekonanie, Ĺźe „u mnie coś takiego się nie zdarza”, ułatwia niepomiernie Ĺźycie dezinformatorom.

Artykuł Rafała Brzeskiego pt. „Internet pełen fałszu” znajduje się na s. 5 grudniowego „Kuriera WNET” nr 42/2017, wnet.webbook.pl.