Dodano: 21.03.18 - 21:49 | Dział: Co w prasie piszczy

W niemieckich mediach odwilĹź?

Reakcje mediów niemieckich na wizytę kanclerz Merkel w Polsce

W poniedziałek (19.03.2018) kanclerz Angela Merkel odwiedziła Polskę. Niemiecka kanclerz przybyła do Warszawy zaledwie trzy dni po spotkaniu z prezydentem Francji Emmanuelem Macronem i pięć dni po powołaniu nowego rządu. Do spotkania z polskim prezydentem i premierem doszło ponad miesiąc po oficjalnej wizycie premiera Mateusza Morawieckiego w Berlinie. W niemieckich mediach widać pewną zmianę tonu komentarzy. Wydaje się, że powoli zaczyna dominować bardziej pragmatyczne podejście do relacji z Polską. Ocenia się, że niemiecka kanclerz szuka dialogu z Polską.

Stopniowa zmiana tonu
JuĹź w okresie poprzedzającym wizytę moĹźna było zauwaĹźyć w niemieckich mediach nowe akcenty. W artykule „Ślepe podążanie za Macronem nie leĹźy w interesie Niemiec” (16.03.2017) Klaus Geiger, publicysta Die Welt, stawia tezę, iĹź propagowana przez prezydenta Francji koncepcja Europy dwĂłch prędkości nie jest dla Berlina korzystna.
„Nareszcie po najdłuĹźszych w historii Republiki Federalnej rozmowach koalicyjnych powraca normalność. Nadchodzące miesiące będą miały dla Niemiec decydujące znaczenie. Niemcy muszą zdefiniować swoje cele w Europie.” – pisze Geiger. Dlaczego Niemcy mają kroczyć za znaną ze swoich etatystycznych tradycji Francją? – pyta publicysta Die Welt.

Jest sceptycznie nastawiony do lansowanej przez Macrona koncepcji wspĂłlnego budĹźetu strefy euro i zauwaĹźa, Ĺźe w Europie – nawet po Brexicie – sporo jest państw, ktĂłre są zwolennikami „wolności gospodarczej, konkurencyjności i odpowiedzialności za budĹźety swoich krajĂłw.” W opinii Geigera do takich państw należą: Holandia, Austria, kraje skandynawskie, a takĹźe kraje Europy Środkowowschodniej – na czele z Polską. „Klucz do przyszłości Europy znajduje się nie tylko w ParyĹźu lecz takĹźe w Warszawie” – pisze Geiger. Zwraca teĹź uwagę na fakt niezauwaĹźanych w Niemczech zmian nad Wisłą.

„Nowy rząd Mateusza Morawickiego prezentuje się bardziej ugodowo. W jego własnym interesie jest konstruktywny udział w tworzeniu Unii Europejskiej XXI wieku” – zauwaĹźa Geiger. Jednocześnie dodaje w typowym dla niemieckich mediĂłw tonie: „Będzie to moĹźliwe tylko wtedy, gdy wreszcie przestrzegane będą demokratyczne wartości Unii Europejskiej.” Zdaniem Geigera nadszedł odpowiedni moment dla Polski, Ĺźeby „wyrwała się ze swojej izolacji i nie stała się zbyteczną w Unii Macrona i Merkel”. Zdaniem Geigera ani Polska ani Niemcy nie powinny być zainteresowane przemianą UE w unikających konkurencji członkĂłw klubu euro.

Znaczenie Polski
RĂłwnieĹź wydawany w Berlinie liberalny dziennik Der Tagesspiegel, niedawno jeszcze nawołujący do nałoĹźenia sankcji na Polskę i stawiający ją czasami w jednym szeregu z Turcją Erdogana, dopuszcza dziś bardziej zróşnicowane opinie. Na łamach Tagesspiegl ukazał się obszerny artykuł Janusza Reitera pod znamiennym tytułem „Polska jest zbyt duĹźa, by być izolowaną” (19.03.2018). Były polski ambasador w Berlinie i Waszyngtonie podkreśla w nim konieczność niemiecko-polskiej współpracy w celu stabilizacji Unii Europejskiej i wzmocnienia więzi transatlantyckich. „Trudno nie dosłyszeć apelĂłw o izolowanie Polski na arenie międzynarodowej ze względu na kontrowersyjne praktyki polityczne. RĂłwnie głośno formułowane są wezwania do ukarania Wielkiej Brytanii za Brexit. Obie reakcje moĹźna wytłumaczyć zarĂłwno emocjonalnie, jak i przy pomocy rzeczowych argumentĂłw. Obie są błędne”. (…) „Polska nie jest dla Unii Europejskiej stracona. Polexit nie nastąpi zarĂłwno w krĂłtkiej jak i średniej perspektywie czasowej. MoĹźna jednak zauwaĹźyć wyobcowanie Polski w Unii Europejskiej”. Reiter przybliĹźa argumenty obu stron sporu i zwraca uwagę na jego głębsze podłoĹźe. „NaleĹźało by się cieszyć, gdyby Merkel i Maas przekonali polskie władze, iĹź rĂłwnieĹź one powinny być zainteresowane UE jako wspĂłlnotą wartości. Z róşnych względĂłw Warszawa nie będzie do tego skłonna. Konfrontacyjny kurs polski jest błędem, ale ten błąd ma swoje przyczyny. Nazbyt długo Zachodnia Europa obstawała wyłącznie przy swojej interpretacji wspĂłlnoty wartości i nie traktowała powaĹźnie krajĂłw członkowskich ze Wschodniej Europy.”

Reiter uważa, że kryzys związany z napływem uchodźców nie spowodował podziałów, lecz jedynie uwidocznił już istniejące różnice. Zdaniem Reitera trudność polega na tym, że Polska, która chętnie krytykuje Zachód, nie przedstawia własnych konstruktywnych propozycji i doprowadza do rozchwiania państwa prawa.

Odnośnie relacji polsko-amerykańskich Reiter stawia tezę, Ĺźe w Warszawie nastąpiło ich przewartościowanie. „Koncepcja ekskluzywnego bilateralnego sojuszu z Ameryką okazała się iluzją.” Zdaniem byłego ambasadora, Polska jest jednym z tych krajĂłw, ktĂłre swoje relacje z innymi, a szczegĂłlnie silniejszymi partnerami, muszą realizować w ramach struktur międzynarodowych. ZauwaĹźa teĹź, Ĺźe Ameryka miałaby wystarczający potencjał, aby doprowadzić do podziałów w Europie, jeśliby tego chciała. „Polska moĹźe odegrać pozytywną rolę podczas odnawiania relacji transatlantyckich. Prezydent Trump nie jest juĹź w Warszawie idealizowany, ale teĹź nie jest tam demonizowany”. Warunkiem odegrania tej pozytywnej roli, jest większe niĹź dotychczas stawianie na Europę i rozwiązanie „fatalnych sporĂłw z Komisją Europejską”.

Artykuł kończy się swoistym apelem o zaĹźeganie sporĂłw z Polską i podkreśleniem niemieckiego przywĂłdztwa w Unii Europejskiej. „Jako jedyny kraj w Europie Niemcy budują od lat strategiczne partnerstwo z Polską.” Strategiczne znaczenie tych relacji widać w „cierpliwości i wytrwałości”, z jaką są realizowane. „Rola Niemiec w Europie polega na scalaniu Unii Europejskiej. Aby osiągnąć ten cel, naleĹźy sprĂłbować włączyć do tej koncepcji Polskę, bez upiększania sytuacji panującej w kraju. Jeśli ktoś potrafi tego dokonać w Europie, to są to Niemcy.” – konkluduje Reiter.

Do tańca trzeba dwojga
Wizyta kanclerz Angeli Merkel w Warszawie moĹźe zapowiadać zmianę w polsko-niemieckich stosunkach, ale nie będzie to proces łatwy – twierdzi w swoim komentarzu „Historia zmarnowanych szans” publicysta dziennika Der Tagesspiegel Christoph von Marschall.

„Niemcy i Polska znajdują się w punkcie zwrotnym i jest to zarazem punkt zwrotny dla Europy. Jeśli spory ostatnich lat będą się utrzymywać, dla NiemcĂłw wzrośnie pokusa, by dążyć do stworzenia wraz z Francją europejskiego rdzenia, do ktĂłrego Polska nie będzie naleĹźeć. Odnoszone od 1989 roku sukcesy w sąsiedztwie bliskim pod względem ludzkim, gospodarczym i politycznym stanęłyby wĂłwczas pod znakiem zapytania” – zauwaĹźa znany z krytycznych komentarzy pod adresem PiS publicysta.

Zdaniem Marschalla powstanie rządu Mateusza Morawieckiego i utworzenie nowego rządu koalicyjnego w Berlinie, daje nadzieję na nowe otwarcie, chociaĹź nie naleĹźy oczekiwać szybkich sukcesĂłw. ”W obozie narodowo-populistycznej partii PiS (…) wiele osĂłb posiada przesadne wyobraĹźenia na temat siły Polski w Europie. Zachowują się one tak, jakby mogły utrzymać strategię „bez nas się nie da” i sprawić, by procedura wszczęta przez UE z powodu wątpliwości co do praworządności w Polsce zakończyła się bez konsekwencji. Wielu wmawia sobie, Ĺźe Komisja Europejska i Parlament Europejski porzucą swe obiekcje, gdy tylko reforma sądownictwa zostanie im wyjaśniona.”
Berliński publicysta zawraca jednak uwagę, Ĺźe rĂłwnieĹź wielu NiemcĂłw ma dalekie od rzeczywistości wyobraĹźenia, ktĂłre w ich błędnym przekonaniu podzielają mieszkańcy pozostałych państw UE. „Niemcy uwaĹźają prezydenta USA Donalda Trumpa za zagroĹźenie, podczas gdy polski rząd nie ma mu wiele do zarzucenia, a pozostali Europejczycy reagują z o wiele mniejszym niĹź Niemcy oburzeniem. We Francji prezydenta Emmanuela Macrona Berlin upatruje partnera do rozwijania Europy, natomiast PiS uwaĹźa go za zagroĹźenie. Polska nie jest zainteresowana unią fiskalną, do ktĂłrej nie naleĹźy (…)” – przypomina berliński komentator. Jego zdaniem Europa dwĂłch prędkości, z niemiecko-francuskim rdzeniem, utworzona kosztem pozostawienia Polski w strefie „mniejszej prędkości” nie leĹźy w interesie Niemiec.

Na zakończenie Marschall stwierdza, Ĺźe podwĂłjna polityka polskiego rządu – „w kraju antyniemiecka i anty-unijna retoryka, a za granicą nadzieja, iĹź Niemcy utrzymają Polskę w najściślejszym klubie UE” – jest nie do przyjęcia. Nowy początek będzie łatwiejszy, jeśli takĹźe Merkel się przyzna, Ĺźe rĂłwnieĹź Niemcy występowały przeciw europejskim i polskim interesom, np. w sprawie gazociągu Nord Stream, i chce te błędy naprawić. „W przeciwnym razie zamiast nowego otwarcia będziemy mieli kolejną zmarnowaną szansę” — podsumowuje Marschall.

Umiarkowane oceny
Przebieg wizyty kanclerz Merkel w Warszawie relacjonuje również liberalno-lewicowy dziennik Süddeutsche Zeitung, znany z wcześniejszych krytycznych opinii na temat konserwatywnych rządów w Polsce.
„Kanclerz Angela Merkel podczas swojej wizyty w Warszawie (…) podkreśliła znaczenie współpracy z Polską. Przy kwestiach spornych, takich jak reforma polskiego sądownictwa, wskazała na Komisję Europejską. „Polska jest ‘partnerem i przyjacielem’, nawet wtedy, gdy ‘nasze rozmowy nie zawsze są łatwe’ – stwierdziła kanclerz po spotkaniu z premierem Mateuszem Morawieckim. Nowy rząd federalny chce kontynuować i wzmacniać współpracę z polskim rządem. Kanclerz Angela Merkel podkreśliła znaczenie rozwijających się pozytywnie relacji handlowych – w 2017 roku wymiana handlowa osiągnęła poziom 110 miliardĂłw Euro” – pisze z Warszawy korespondent SZ Florian Hassel.

Podczas konferencji prasowej dziennikarz SĂźddeutsche Zeitung zadał kanclerz Merkel pytanie, jak zareaguje niemiecki rząd, gdy Polska nie zgodzi się na wycofanie sprzecznych z prawem europejskim ustaw dotyczących reformy sądownictwa i nie przywrĂłci niezawisłości Trybunału Konstytucyjnego. „(…) Kanclerz Merkel odpowiedziała wymijająco. Rząd federalny ma nadzieję, Ĺźe Polska porozumie się z Komisją Europejską: ‘Przyjęlibyśmy to z zadowoleniem, gdyby Komisja Europejska poinformowała nas, Ĺźe rozmowy przebiegły pomyślnie’. Premier Morawicki potwierdził stanowisko Warszawy, zgodnie z ktĂłrym reforma sądownictwa w uchwalonej formie ‘jest koniecznością’ ”.

Reakcje telewizyjne
Od raczej zniuansowanych relacji i komentarzy prasowych wyraźnie odbiegał ton przekazów telewizyjnych. Drugi kanał niemieckiej telewizji publicznej ZDF w swoim wieczornym głównym programie publicystycznym Heute Journal poświecił wizycie nieco ponad pół minuty. Stwierdzono, że chociaż różnice zdań dotyczące kontrowersyjnej reformy sądownictwa nie zostały zażegnane, to doszło do zbliżenia stanowisk w kwestii uchodźców. Kanclerz Merkel uznała, że Polska przyjęła uchodźców z Ukrainy i wypełnia swoje zobowiązania.
Głównym tematem tego wydania Heute Journal była ochrona danych osobowych oraz konflikt pomiędzy prezydentem Trumpem a amerykańską FBI.

Zdecydowanie najbardziej negatywny komentarz pojawił się w Tagesthemen – flagowym programie publicystycznym niemieckiej telewizji publicznej ARD (oglądalność 2,62 miliona widzĂłw). Dziennikarka prowadząca Tagesthemen rozpoczęła materiał od przypomnienia domniemanych antyniemieckich ekscesĂłw, mających miejsce podczas demonstracji we Wrocławiu. Ilustracją jej wypowiedzi był wyświetlany w tle przez pół minuty nadpalony plakat, przedstawiający fotomontaĹź kanclerz Merkel w mundurze. Sama relacja z Warszawy była juĹź zdecydowanie bardziej stonowana. ZwrĂłcono uwagę, Ĺźe dla Polski Niemcy są głównym partnerem gospodarczym, nie uwypuklano natomiast korzyści gospodarczych, jakie handel z Polską przynosi niemieckim firmom. Podano, Ĺźe ogĂłlna wymiana handlowa przekroczyła 100 miliardĂłw. Pojawiła się teĹź informacja, Ĺźe od wybuchu walk na Ukrainie w 2014 roku do Polski przybyło 1,5 miliona UkraińcĂłw. Przytoczone zostały teĹź przeprowadzone w Polsce sondaĹźe, wedle ktĂłrych zaledwie 30% respondentĂłw uwaĹźało NiemcĂłw za sympatycznych (spadek o 16 punktĂłw procentowych). Spadek sympatii przypisano „narodowym tonom” obecnym w retoryce PiS.

We wprowadzeniu do kolejnego materiału wideo dziennikarka wystąpiła na tle muralu przedstawiającego Jarosława Kaczyńskiego stylizowanego na Juliusza Cezara. W komentarzu wprowadzającym stwierdziła, że Polska zgodnie z konstytucją nadal jest demokracją, ale niektóre, wywalczone swobody podlegają coraz większej kontroli państwa.
W drugim poświęconym Polsce reportaĹźu zilustrowano powody wysokiego poparcia, jakim cieszy się PiS. Jako główną przyczynę wysokich notowań partii rządzącej podano program prorodzinny 500+. Główny bohater reportaĹźu – trzydziestoparoletni informatyk z rodziną – wypowiadał się pozytywnie o rosnącym znaczeniu Polski i polityce rządu. W materiale zwrĂłcono takĹźe uwagę na prezentowany przez PiS domniemany antyelitaryzm, wsłuchiwanie się w głos wyborcĂłw, nieprzyjmowanie imigrantĂłw oraz konsekwentne realizowanie celĂłw politycznych. Jako główną przyczynę słabości opozycji podano jej skłócenie. Na koniec poświęconego Polsce bloku wyemitowany został komentarz publicystki Ellen Ehni. Komentarz ten warto przytoczyć prawie w całości:

„Co dzieje się z tą Polską? Od dawna nasi sąsiedzi ze wschodu nie byli nam tak obcy. (…) Wraz z reformą sądownictwa likwidowany jest trĂłjpodział władzy. Polska nie zgadza się na przyjmowanie uchodĹşcĂłw, chociaĹź będąc największym odbiorcą netto funduszy unijnych, sama korzysta z europejskiej solidarności. Podejmowany jest temat reparacji wojennych, w celu podsycania nastojĂłw antyniemieckich. (…)
Za wszystko to odpowiedzialna jest partia rządząca. PiS budzi dumę narodową Polaków, prezentuje się agresywnie w polityce zagranicznej i autorytatywnie u siebie w kraju. Można byłoby powiedzieć, z takim krajem nie chcemy mieć w Europie nic wspólnego. Ale nie możemy podejść do tego tak łatwo.
Polska jest głęboko podzielona. Podziały przebiegają przez rodziny, instytucje i media. KaĹźdy jest za rządem albo przeciw niemu. Nie ma niczego pomiędzy. Jedni zadowoleni są ze swojej sytuacji finansowej i dumni z wzmacniającej się Polski. Inni uwaĹźają, Ĺźe podąża ona w stronę państwa autorytarnego i odwraca się od Europy. Tak, Warszawa depcze państwo prawa i Unia Europejska musi na to zareagować: poprzez krytykę, sankcje, a nawet bolesne kary finansowe. Ale jednocześnie musimy prowadzić z tym krajem dialog. SpĂłr z Niemcami budzi u wielu PolakĂłw historyczne lęki, na czym korzysta PiS. Ponadto Polska obawia się zostania na uboczu, gdy Niemcy i Francja kroczą wspĂłlnie naprzĂłd. Te obawy muszą zostać potraktowane powaĹźnie. Dialog miedzy wschodem i zachodem jest konieczny, aby Unia mogła stanowić jedność. Niemcom przypada (w tym procesie) kluczowa rola.”

Podsumowanie
Znaczenie stosunków z Polską podkreślone zostało w umowie koalicyjnej zawartej pomiędzy CDU i SPD. Wizytę kanclerz Angeli Merkel można odczytywać jako chęć ich dalszego rozwijania. Wydaje się, że w obliczu konfliktów handlowych z USA i sceptycznego podejścia niemieckiej opinii publicznej do proponowanej przez Francję unii fiskalnej wygaszenie wewnątrzunijnych sporów zyskuje na znaczeniu. Znamienne jest podkreślanie przez polskich i niemieckich polityków wagi wzajemnych stosunków gospodarczych. Poziom wymiany handlowej przekroczył w 2017 roku 100 miliardów euro i był dwukrotnie wyższy od wymiany rosyjsko-niemieckiej. Dla porównania wymiana handlowa Niemiec z USA to około 160 miliardów euro. Dla Niemiec Polska jest ósmym partnerem gospodarczym (Rosja w 2016 znajdowała się na 13 miejscu). Niemcy są też głównym odbiorcą polskiego eksportu (około 25%).

W czasie wspĂłlnej konferencji premier Mateusz Morawicki skrytykował działania protekcjonistyczne niektĂłrych krajĂłw – miał zapewne na myśli USA. To wspĂłlne stanowisko z pewnością jest istotnym wsparciem dla Niemiec, ktĂłre znajdują się w ostrym sporze handlowym z administracją prezydenta Trumpa. Konflikt dotyczy przede wszystkim zapowiedzianego przez USA wprowadzenia ceł – między innymi na produkowaną w Niemczech stal i aluminium. Rocznie niemiecki przemysł eksportuje do USA milion ton stali. W przemyśle stalowym w Unii Europejskiej zatrudnionych jest 20 tysięcy osĂłb. Jak widać, wewnątrzeuropejskie rynki zbytu, szczegĂłlnie w obliczu pogarszających się relacji handlowych z USA i widmo ponownego zaostrzenia konfliktu politycznego z putinowską Rosją – a co za tym idzie przedłuĹźenia sankcji – nabierają dla Niemiec kluczowego znaczenia. MoĹźna odnieść wraĹźenie, Ĺźe w polityce Niemiec przewaĹźy nastawienie pragmatyczne, co przełoĹźy się na wyciszenie sporĂłw z Brukselą.

W niemieckich mediach zmiana nastawienia następuje powoli, chociaż i tu dostrzega się pewną zmianę tonu i otwieranie się na polską argumentację. Niestety wyraźnie też widać, choćby na przykładzie komentarza wygłoszonego w telewizji ARD, jak głęboko zakorzenione jest protekcjonalne i nacechowane ideologią podejście niektórych przedstawicieli niemieckich mediów do Polski. Mając tego świadomość, dialog z niemieckimi politykami i środowiskami opiniotwórczymi musi być kontynuowany. Kontakty powinny być intensyfikowane również przez konserwatywne organizacje i stowarzyszenia. Należy szukać możliwości prezentacji swoich racji i idei na wszelkich płaszczyznach: politycznej, gospodarczej, naukowej i medialnej. Konieczne wydaje się też stworzenie polskiej platformy medialnej docierającej ze swoimi treściami bezpośrednio do zachodnich społeczeństw, kształtującej wizerunek naszego kraju i prezentującej polski punkt widzenia.

Reduta Dobrego Imienia