Dodano: 14.07.18 - 20:54 | Dział: Śladami naszych przodków

Historia garncarstwa

Nie świeci garnki lepią


Garncarstwo od zawsze stanowiło jeden z największych przełomĂłw cywilizacyjnych. Pozwoliło ono ludziom z praktycznie wszędzie dostępnej gliny, wytwarzać potrzebne naczynia gospodarskie o najróşniejszych kształtach. Najstarsze odkryte naczynia powstały w Japonii około roku 10000 p.n.e. W SkarĹźysku - Kamiennej, Stowarzyszenie Praosada „Rydno” w parku przy pozostałościach Huty RejĂłw ( obok Muzeum im. Orła Białego) zaprosiło w dniu 4 lipca mieszkańcĂłw miasta na pokaz wypalania naczyń z gliny, jak to czyniono w zamierzchłych czasach.

Dwa sposoby wytwarzania garnkĂłw

Początkowo garnki wykonywano na dwa sposoby. Pierwszy z nich polegał na wydrążeniu kciukami w grudce gliny dziury, a następnie uformowaniu naczynia przez podnoszenie gliny wokół wspomnianego otworu. Druga metoda to nic innego jak zwijanie długiego wałka glinianego w spiralę po to, by ścianki garnka tworzyły się równomiernie. Uformowanie naczynia o ściankach jednakowej grubości było jednak trudne. Należało zawsze pamiętać, iż nierówno ulepione garnki łatwo się tłukły. Przełom nastąpił w Mezopotamii około 3250 roku p.n.e. Były wówczas przeprowadzane pierwsze eksperymenty z kołem. Zamocowano wówczas koło poziomo i wrzucono na nie grudkę gliny. Obracające się koło umożliwiało garncarzowi kształtowanie gliny palcami. Ruch obrotowy sprawiał, że powstające naczynia były symetryczne, a formowane ścianki były o jednakowej grubości.

Garncarstwo na ziemiach polskich

Na ziemiach polskich naczynia gliniane pojawiły się około 5400 lat p.n.e. Przybyły wówczas na te tereny ludy rolnicze posiadające umiejętność wytwarzania zarówno naczyń bogato zdobionych, przeznaczonych do gotowania strawy. Głównym surowcem była glina, stosowano także domieszki mineralne (piasek, tłuczeń), wzmacniające konstrukcję. Naczynia lepiono ręcznie z taśm i wałków glinianych. Po wysuszeniu wypalano je w ognisku. Przybycie w ok. 300 r. p.n.e. na tereny dzisiejszej Polski ludności celtyckiej wzbogaciło rzemiosło o umiejętność toczenia naczyń na kole garncarskim. Najbardziej znane stanowisko archeologiczne znajduje się w okolicach Nowej Huty, gdzie odkryto osady celtyckie z ceramiką wytwarzaną na kole. Ceramikę Celtowie wypalali w specjalnych piecach garncarskich.

Naczynia ręcznie wytwarzane

Po odejściu Celtów z ziem polskich, koło garncarskie zostało zapomniane i naczynia wytwarzano wyłącznie ręcznie. Ponownie umiejętność toczenia pojawiła się pod koniec II wieku n.e. Ceramika z tamtego okresu ma ciemną i błyszczącą powierzchnię. Powstały wówczas osady wyspecjalizowane w garncarstwie, m.in. znana była wtedy osada pleszowska. Do wypalania naczyń stosowano piece częściowo zakopane w ziemię, przeważnie dwukomorowe. Do czasu wynalezienia koła garncarskiego wyroby ceramiczne były formowane przez lepienie ich w rękach. Lepieniem garnków i innych naczyń glinianych zajmowały się głównie kobiety.
Z chwilą wynalezienia koła garncarskiego wyrób naczyń przeszedł stopniowo z rąk kobiet do mężczyzn. W ten sposób powstało rzemiosło garncarskie. Wśród plemion słowiańskich koło garncarskie pojawiło się w VII wieku. Było to koło wolnoobrotowe i stosowano je do obtaczania ręcznie ulepionych naczyń.

W okresie renesansu

Największy rozwĂłj polskiego garncarstwa przypada na wiek XVI. W tym czasie we wszystkich prawie miastach istniało przynajmniej po kilka pracowni garncarskich. W samym Krakowie notowano dwudziestu garncarzy. Za miarę rozwoju wytwĂłrczości fabrycznej i powstawania wytwĂłrni zagranicznych, uwaĹźa się wiek XVIII, gdy na stołach moĹźnych spotykało się coraz częściej naczynia fajansowe, a ceramika wytwarzana na kole garncarskim znajdowała głównych odbiorcĂłw jedynie wśrĂłd biedniejszego mieszczaństwa i chłopstwa. PoniewaĹź warstwy te nie mogły sobie pozwolić na kupno drogich naczyń fajansowych, zaspokajały swe potrzeby wyrobami garncarskimi. WytwĂłrnie ceramiczne, nazywane wĂłwczas „farfurniami", powstawały zwykle w miejscowościach, ktĂłre juĹź uprzednio były ośrodkami garncarskimi. Tak powstały „farfurnie" w Białej Podlaskiej (1738 r.), Żółkwi (1747 r.), Glińsku (ok. 1750 r.), w Ćmielowie (1809 r.) i w Iłży (1823 r.).

Na przełomie wieków

Na przełomie XIX i XX wieku następuje w Polsce upadek rzemiosła garncarskiego. Zawód garncarza staje się coraz mniej popłatny, a na rynku w coraz większej ilości pojawiają się tanie wyroby fabryczne, wytwarzane taśmowo.



Ewa Michałowska – Walkiewicz