Dodano: 02.05.19 - 14:03 | Dział: Ciekawe miejsca - Pamięć, Historia

Wspomnienia z Włodawy

Kiedy Ukraińcy mieszkali we Włodawie, bardzo się tu panoszyli, byli dla nas, Polaków, bardzo niedobrzy, dokuczali nam...

Pierwsze miesiące wojny we Włodawie

Pod Włodawą w 1939 r. doszło do walk z Niemcami, ktĂłrzy zajęli miasto 16 września. DuĹźy był w tym udział ukraińskich nacjonalistĂłw. 17 września 33 dywizja piechoty Wojska Polskiego płk T. Zieleniewskiego przepuściła atak na miasto. Oddziały polskie musiały wycofać się po walkach w okolice Sobiboru; Włodawa została zajęta przez PolakĂłw po wycofaniu się NiemcĂłw 23 września. Pod koniec września kilka dni stacjonowały tu oddziały SGO „Polesie” gen. F. Kleeberga. Jeszcze 1 paĹşdziernika przebywały tu polskie oddziały KOP gen. Wilhelma Orlika-Ruckemanna. Następnie Włodawę zajęły oddziały Armii Czerwonej, ktĂłre były w mieście do 14 paĹşdziernika, do czasu kiedy zapanował w mieście okupant niemiecki.

- W czasach, gdy panowali tu Niemcy, byliśmy nękani łapankami- opowiada urodzona w 1926 roku Franciszka Kłucjasz, mieszkanka Włodawy. -Mieszkałam w Orchówku, ale bardzo często pieszo przychodziłam do miasta, do Włodawy. Kiedy były łapanki, zdarzało się, że nocowaliśmy w piwnicach czy nawet na polach. Przyjeżdżały samochody, nawet nocą, wganiali ludzi, bardzo wielu wywieźli. Poza Włodawę, do wiosek, niemiecki okupant bał się zapuszczać- tam na Niemców czekała partyzantka. Raz zostałam złapana, już mnie wieźli, ale udało mi się uciec. W maju 1942 r. zostaliśmy przez Niemców przymusowo zaangażowani, na okres około tygodnia, do kopania nad Bugiem okopów. W tym czasie chodziłam do pewnej Włodawianki o nazwisku Wysocka, aby uczyć się szycia. Pamiętam, jak mówiono, że kiedy Niemcy nakazali kopanie okopów- szykowali się na atak Rosjan,- jeden fryzjer chciał uciec i został zastrzelony, baliśmy się. Sowieci uderzyli z wielką siłą.

Tu była Ukraina

Włodawa została zajęta przez wojska radzieckie 22 lipca po przełamaniu niemieckiej linii oporu. Tego samego dnia zajęto ponad 200 miejscowości w pasie nadbużańskim, m.in. Orchówek, Sobibór, Suchawa, Wereszczyn, Wytyczno. Od sierpnia 1944 r. zorganizowaną działalność w mieście i powiecie podjęła PPR, która swój duży rozwój organizacyjny zawdzięczała ponad 600-osobowej grupie ludności ukraińskiej, 485 Polakom i 37-osobowej grupie Żydów.

Ukraińcy, wśrĂłd ktĂłrych byli zakonspirowani członkowie UPA i OUN całkowicie opanowali komendę MO i obsadzili terenowe posterunki. - Kiedy Ukraińcy mieszkali we Włodawie, bardzo się tu panoszyli, byli dla nas, PolakĂłw, bardzo niedobrzy, dokuczali nam- mĂłwi Franciszka Kłucjasz. - Kiedy spotykali nas, PolakĂłw, na ulicach, mĂłwili: Lachi, Laszki. Wyganiali wręcz nas z Włodawy, cała Chełmszczyzna to nasz teren- tak twierdzili. Niemcy nie dali się tak we znaki, jak Ukraińcy. Tu rządzili- zajęli szkoły i urzędy. Tu była Ukraina! Mieli dowody z literą U, my – z literą P. Pokazując taki dokument, czuli się uprzywilejowani. Na przykład były sklepy, gdzie my mogliśmy zakupić tylko określone produkty, oni- mogli wszystko kupić, czego pragnęli. Wyłapywali rozbitkĂłw polskiego wojska z 1939 r., wiązali tych Ĺźołnierzy drutami. Z Ukraińcami czasami bywały i dobre relacje sąsiedzkie. Ojca brat oĹźenił się z Ukrainką, wbrew woli jej rodziny. Ślub odbył się w kościele katolickim, kobieta ta przeszła na katolicyzm. Rodzina nie tylko wyparła się jej, ale dokuczano jej i jej mężowi, nawet później ich dzieci miały trudne Ĺźycie. Trudno to nawet opowiedzieć, jak oni cierpieli. W OrchĂłwku pod Włodawą, gdzie mieszkałam, większość stanowili Ukraińcy, na 300 gospodarstw moĹźe ze 30 to były polskie rodziny.

Trudne przesiedlenia

Na mocy umów międzynarodowych między PKWN a trzema republikami radzieckimi: białoruską, ukraińską i litewską z 9 września 1944 r. ludność ukraińska miała zostać przesiedlona z terytorium Polski do USRR, natomiast obywatele polscy z terytorium USRR do Polski.

- Pełno było UkraińcĂłw, do czasu, aĹź ich Rosjanie wywieĹşli- opowiada Kłucjasz.- Początkowo na słupach i płotach były rozwieszane ogłoszenia z informacją, Ĺźe Ukraińcy mogą wyjeĹźdĹźać do Rosji. Tam, na wschodzie, to były tereny komunistĂłw, dlatego niektĂłrzy Ukraińcy z Włodawy dołączyli do „swoich”. Ale byli i tacy, ktĂłrzy nie byli komunistami- ci rĂłwnieĹź byli wrogo nastawieni do PolakĂłw, ale starali się, aby tu zostać. Wielu przed transportem uciekło do lasu, natomiast chłopcy ukraińscy, ktĂłrzy byli w wojsku, z czasem powracali i tu rĂłwnieĹź zostali. Została teĹź Ukrainka Nadia, ktĂłra opiekowała się obłoĹźnie chorą matką. A jak ich wywozili? Pamiętam był 30 maja 1946 r., były juĹź zasiane pola, do OrchĂłwka wpadło wojsko, szli od domu do domu, dając rodzinom ukraińskim dwanaście godzin na spakowanie. Po południu podjechał duĹźy transport i zaczęli podprowadzać ludzi do pociągu. Widziałam to wydarzenie- ten płacz, krzyk. Właśnie poszłam odprowadzić do pociągu naszych sąsiadĂłw, to byli dobrzy ludzie. Widziałam teĹź przygotowany wagon dla popa z rodziną i dla organisty. Wtedy w OrchĂłwku funkcjonowała stacja kolejowa. Stamtąd ich wywieĹşli na wschĂłd.

Do wysiedlenia UkraińcĂłw z powiatu włodawskiego wyznaczono Ĺźołnierzy i funkcjonariuszy MO. Były to przesiedlenia -zarĂłwno dobrowolne, jak i przymusowe- do ZSRR (15 paĹşdziernika 1944 r.-19 lipca 1946 r.) oraz te w ramach akcji „Wisła” (od 26 kwietnia 1947 r.). Ukraińcy, aby zabezpieczyć się przed wysiedleniem, wstępowali do UB. NiektĂłrzy uniknęli wysiedleń, przechodząc na katolicyzm i deklarując polską narodowość. Akcji wysiedleńczej przeciwdziałały aktywnie oddziały UPA z kurenia „Berkuta” (Włodzimierza Sobczaka) oraz samodzielna sotnia „Wołodii” (Iwana Romaneczki), rozbite w 1947. Mniejsze grupy UPA działały we włodawskiem do 1950 r.

- Kiedy zaczęto wywozić Ukraińców, ich domy i gospodarstwa z czasem w 1947 r. objęli Polacy, przybyli głównie z Galicji i zza Buga. Wróciła na przykład część rodziny Bartoszewskich; chłopiec, który uratował się przed rzezią band UPA opowiadał, jak na Wołyniu wyrżnięto jego rodziców, a on sam schował się w sianie pod sieczkarnią i uniknął straszliwej śmierci- mówi Franciszka Kłucjasz.


Wysłuchała i spisała:
Joanna Szubstarska