Dodano: 03.07.19 - 19:44 | Dział: Zakamarki historii

Wywiad z Ireną Rowecką

W rocznicę aresztowania gen. Grota-Roweckiego przypominam wywiad jaki przeprowadziłem z jego córką Ireną w styczniu 1987 r. w Kalifornii.

"W środę 30 czerwca 1943 r. po spotkaniu z łączniczką Elą Zboińską, kierował się na godzinę 10.00 na Barską 5 na naradę. Wcześniej wstąpił na ulicę Spiską 14 m 10. Ledwo wszedł do mieszkania, którego zresztą nie lubił (miało tylko jedno wyjście), zajechało 17 aut policji. Pokazano mu jego zdjęcia. Gestapo wezwał, rozpoznawszy go wcześniej, były kolega z 4 dywizji z wojny 1920 r. Eugeniusz Świerczewski (zgładzony przez kontrwywiad AK w 1944 r.) Działał on ze szwagrem Ludwikiem Kalksteinem i jego żoną Blanką Kaczorowską (skazani w PRL na więzienie). Byli oni agentami Gestapo, ale pracowali też w komórce wywiadu AK."

Red. - W 1885 r. 25 grudnia w urzędniczej rodzinie o rodowodzie szlacheckim, w 30 tysięcznym Piotrkowie Trybunalskim, urodził się Stefan Paweł Rowecki. Biografowie wspominają o tym, Ĺźe wskutek patriotycznego wychowania przez matkę Stefan bardzo wcześnie rozpoczął walkę z rosyjskim zaborcą…

I.R.-M. - Jako 4 letni chłopiec siedząc w oknie zobaczył przechodzącego oficera rosyjskiego… najspokojniej w świecie napluł na jego odznaczenia. Oficer wtargnął do domu i zażądał Ĺźeby “zbrodniarz”, ktĂłry zbezcześcił jego mundur wyszedł. Ojciec ze strachu wszedł pod łóżko i babka musiała go stamtąd wyciągać. Natomiast mając 10 lat rzucił paradującym Kozakom petardę i tym razem dostał się juĹź do kryminału.

Red. - W niepublikowanych wspomnieniach Rowecki opisuje swoje dowodzenie represyjnym oddziałem “SkautĂłw piotrkowskich”. “Rozpoczęło się od zwalczania PolakĂłw, posyłających dzieci do szkoły rosyjskiej (...). Wybijaliśmy szyby rodzicom w domu, a dzieci noszące jasne płaszcze rosyjskiego gimnazjum (...) oblewaliśmy po prostu atramentem. Przy kaĹźdej okazji tłukliśmy łamistrajkĂłw.”

I.R.-M. - Ojciec był Ĺźywiołem, ktĂłry nie mĂłgł usiedzieć w szkolnej ławce - tak wspominają go jego nauczyciele. W 1912 r. wdał się w bĂłjkę z przywĂłdcą “łamistrajkĂłw” (czyli dzieci z rosyjskiego gimnazjum) i drugi raz stanął przed sądem. Na skutek interwencji wuja adwokata skończyło się to tylko wyjazdem młodego “buntownika” z rodzinnego Piotrkowa do Szkoły Mechaniczno-Technicznej Wawelberga i Rotwanda w Warszawie. Tam wstępuje do Polskich DruĹźyn Strzeleckich uczestnicząc w wykładach i ćwiczeniach polowych. Dwa razy przekracza granicę austriacką (raz za zgodą rodzicĂłw, drugi bez niej) dążąc na szkolenia wojskowe krakowskiej PDS. Tutaj ciekawostka: komendantem kursu był oficer austriacki “Adam Zawisza”, czyli Michał Ĺťymierski - późniejszy marszałek. Wcześniej w marcu 1913 r. przybywa do gubernialnego Piotrkowa w przeddzień uroczystych obchodĂłw 300-lecia panowania dynastii Romanowych. Kieruje akcją mającą na celu nie dopuszczenia do obchodĂłw. Oddziały “represyjne” ojca zrywają w nocy flagi rosyjskie, na wysokości pierwszego piętra na budynkach rządowych wypisują czarnym tuszem “Precz z Romanowymi!”. Szczytem wszystkiego było spalenie uprzednio wykonanych i złoĹźonych z girland, lampionĂłw oraz flag przeznaczonych do dekoracji miasta.

Red. - A później pierwsza wojna światowa…

I.R.-M. - Tak, chciałam tylko przypomnieć jego szkolnych kolegĂłw z Piotrkowa, a więc najlepszy przyjaciel Tadeusz Puszczyński, legendarny kapitan “Wawelberg” z III Powstania Śląskiego, Tadeusz Ĺťarski - późniejszy poseł komunistyczny w Sejmie II RP oraz Zygmunt Zaremba - działacz PPS, później współpracownik z podziemia. W czasie I wojny światowej walczy oczywiście w Legionach, w 1-szym pułku, ktĂłrego pierwszy batalion przekształcił się w 5 pułk “zuchowatych”. Jest 3 - krotnie ranny.

Red. - Później kryzys przysięgowy w Legionach…

I.R.-M. - W koncepcji Piłsudskiego siłą wojskową, która będzie miała decydującą rolę w odzyskaniu niepodległości stawała się zakonspirowana POW, a nie Legiony. W lecie 1917 r. a więc pół roku po niemiecko-austriackim akcie o utworzeniu w przyszłości niepodległego państwa polskiego, nastąpił tzw. kryzys przysięgowy. Legioniści odmawiali przysięgi na sojusze z Austrią i Niemcami. Oficerowie zostają internowani w Beniaminowie, zaś szeregowcy w Szczypiornie. Ojciec podobnie jak M. Kukiel, Wł. Sikorski, S. Szeptycki, M. Żymierski, jest za złożeniem przysięgi twierdząc, że nie czas na jałowe demonstracje. Jednak w akcie solidarności przybywa do Beniaminowa i stąd idzie do Polnische Wehrmacht.

Red. - Prosimy o jakiś ciekawy epizod z okresu pobytu w Polskiej Sile Zbrojnej…

I.R.-M. - W tym czasie ojciec przebywa w Ostrowi Mazowieckiej jako wykładowca w Szkole Podchorążych m.in. z późniejszym szefem BIP-u KG AK płk Janem Rzepeckim. Rzepecki podaje, Ĺźe podczas jednego ze spotkań oficerĂłw polskich i niemieckich Rowecki doszedł do mapy i zilustrował swoje przewidywania co do przyszłej zachodniej granicy Polski wykreśleniem linii biegnącej prosto od Szczecina na południe (juĹź w 1918 r.!). Później dysponując tylko 10 ludĹşmi nocą rozbraja oddział niemiecki w sile kompanii (ok. 200 ludzi) odbierając zrabowane bydło, broń i amunicję. Za czyn ten otrzymał swĂłj pierwszy KrzyĹź Waleczny. Trzy inne zostały mu przyznane za walkę w Legionach. Otrzymuje teĹź za “legiony” order najcenniejszy: Virtuti Militari.

Red. - Następnie studiuje w Warszawie w Wojennej Szkole Sztabu Generalnego (późniejszej WyĹźszej Szkole Wojennej) skąd w maju 1920 r. w stopniu kapitana udaje się do I Dyw. LegionĂłw pod KijĂłw, gdzie na rozkaz gen. Rydza-Śmigłego porządkuje przełamane przez kawalerię Budionnego nasze oddziały. W czasie Bitwy Warszawskiej Rowecki (juĹź major) znajduje się w sztabie Rydza-Śmigłego…

I.R.-M. - Nie mam zbyt duĹźo informacji z tego okresu. Po wojnie wraca na uczelnię wojskową, później pracuje (koniec 1922 r.) jako szef najwaĹźniejszego wydziału w Wojskowym Instytucie Naukowo-Wydawniczym kierowanym przez płk prof. dr Wacława Tokarza. Ojciec powołuje do Ĺźycia i przez 10 lat prowadzi “Przegląd Wojskowy” - kwartalnik, zapoznający polska kadrę oficerską z rozwojem europejskiej myśli wojskowej.

Red. - W swoich książkach i artykułach wiele miejsca poświęca również ocenie Armii Czerwonej, jej taktyce walki, komunistycznej doktrynie wojennej z akcentowaną rolą propagandy i dywersji. Był ekspertem od sowieckiej doktryny wojennej, nie widział różnicy między imperializmem rosyjskim, a komunistycznym, który był dla niego kontynuatorem pierwszego. Charakterystycznym jest, że nie wierzył w spontaniczne wybuchy rewolucyjne poza Rosją i zawsze widział w nich realizację ściśle zaplanowanego scenariusza rewolucji światowej organizowanej dla celów imperializmu rosyjskiego.

I.R.-M. - Ojciec obserwował nie tylko wojenną doktrynę radziecką, ale i państw zachodnich, analizował np. większość ruchĂłw rewolucyjnych na Zachodzie i opisał to w słynnej książce “Walki uliczne”.

Red. - To paradoks, Ĺźe książka “Walki uliczne” była później podręcznikiem raczej dla NiemcĂłw, mĂłwiącym jak likwidować wystąpienia powstańcze, a została napisana przez komendanta armii podziemnej. Jednak musimy dalej śledzić losy Grota ograniczając się, ze względu na objętość “Wiadomości”. Tak więc przewrĂłt majowy marszałka Piłsudskiego…

I.R.-M. - Ojciec wtedy był w Instytucie, nie dowodził Ĺźadnym pułkiem, ale przeĹźył to strasznie ciężko, przez pewien czas chodził w cywilnym ubraniu, bo u nas w domu był wielki kult Marszałka. Faktem jest, Ĺźe był przeciwnikiem akcji zbrojnej przeciwko legalnie wybranemu prezydentowi Wojciechowskiemu i rządowi Witosa. Znana jest jego publiczna rozmowa z marsz. Piłsudskim na Zamku, ktĂłry zagadnął płk Roweckiego, ktĂłrego znał jeszcze ze Strzelca (PDS - red). “A ty co robiłeś w czasie walk majowych? Nie widziałem ciebie nigdzie.” Oczy idących za marszałkiem adiutantĂłw zabłysły złośliwym tryumfem. Ojciec odparł: “W maju komendancie, dowodziłem tylko książkami w swoim instytucie, ale gdybym dowodził inną bronią, musiałby tym razem pĂłjść przeciwko komendantowi”. Towarzyszący marszałkowi sztabowcy szeptali, Ĺźe Rowecki się wykończył, co było nieprawdą, bo we wrześniu 1926 r. ojciec otrzymał nominację na 1-szego oficera sztabu w Inspektoracie Armii gen. J. Rybaka.

Red. - W ten sposĂłb został oderwany od pracy teoretycznej i skierowany do pracy liniowej. Gen. Rybak w opinii o Roweckim pisze niezwykle proroczo: “Wybitny oficer S.G. (Sztabu Generalnego - red.), ktĂłry rokuje najlepszą przyszłość, będzie chlubą Armii Polskiej”. Jak późniejszy Grot widzi zbliĹźającą się II wojnę światową, gdzie jest i co robi?

I.R.-M. - Od 1930 r. do 1935 r. dowodzi 55 pp. w Lesznie Wielkopolskim - był to, jak zawsze mĂłwił, najszczęśliwszy okres w jego Ĺźyciu. Od 1936 r. do 1938 r. pełnił funkcję dowĂłdcy Brygady Korpusu Ochrony Pogranicza “Podole”, następnie przez 9 miesięcy był dowĂłdcą piechoty dywizyjnej II dywizji legionĂłw w Kielcach. Był to jego najgorszy okres. Zresztą dowĂłdca dywizji płk Edward Dojan-SurĂłwka był jedynym dowĂłdcą dywizji, ktĂłry we wrześniu 1939 r. porzucił swoje oddziały na polu bitwy. Od końca kwietnia 1939 r. przebywa na kursie dowĂłdcĂłw artylerii w Toruniu. Potępiał polską akcję na Zaolziu przeciwko Czechosłowacji. Następnie dostaje nominację na dowĂłdcę Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, ktĂłrą przyjmuje niechętnie, tym bardziej, Ĺźe półtora roku wcześniej gen. Fabrycy proponował mu objęcie dowĂłdztwa takiej brygady ( 10 b.k.), ktĂłrą po jego odmowie powierzono płk S. Maczkowi.

Red. - Rowecki marzył o dowodzeniu dywizją piechoty, zostałby wtedy generałem...

I.R.-M. - Tak, ale zadania organizacji brygady, tj. przesadzenie ułanĂłw z koni na czołgi podjął się, choć było to dla niego istną gehenną. Oddziały przeznaczone do brygady stały w róşnych punktach kraju, ciągle musiał wykłócać się o sprzęt, ludzi itp. Zadaniem brygady była ochrona przepraw na Wiśle, ojciec podlegał w czasie wojny d-cy armii “Lublin”, gen. Piskorowi, jego sąsiadem był płk Tadeusz Komorowski, późniejszy “BĂłr”. Później walczył pod Tomaszowem Lubelskim, gdzie prawdopodobnie pierwszy raz w dziejach wojen uĹźył czołgĂłw w nocnym ataku. Po kapitulacji Piskora nie chciał iść do niewoli.


Zdjęcie Stefana Roweckiego do okupacyjnej kennkarty (1942) https://dzieje.pl/sites/defaul...

Red. - Chciał przedzierać się do Sikorskiego, za granicę do wojska polskiego, nie widział się zupełnie w robocie konspiracyjnej…

I.R.-M. - Tak, ale kiedy gen. Karaszewicz-Tokarzewski “Doktor” pokazał mu pełnomocnictwo od gen. J. RĂłmmla i rozkazał objąć funkcję zastępcy i szefa SłuĹźby Zwycięstwu Polski, ojciec został. W listopadzie 1939 r. gen. Sikorski utworzył nową organizację Związek Walki Zbrojnej, ktĂłrej Komendantem Głównym został gen. K. Sosnkowski ( w ParyĹźu - red.). Sikorski odsunął “Doktora” od kierowania podziemiem i “zesłał” go na obszar numer 3 (LwĂłw), co było rĂłwnoznaczne z jego dekonspiracją i uwięzieniem przez ZSRR, bowiem kaĹźde dziecko we Lwowie znało Tokarzewskiego, jako przedwojennego dowĂłdcę DOK. Ojciec został mianowany Komendantem Obszaru nr 1 w Warszawie, praktycznie z władzą nad całą podziemna Polską. Ojciec nie chciał przyjąć tego awansu, bo Ĺźył z “Doktorem” w wielkiej przyjaĹşni, ale w końcu się podporządkował, natomiast “Doktor” został osadzony w więzieniu (nie rozpoznany) zaraz po przekroczeniu granicy.

Red. - Tak, ludzie Sikorskiego nie mogli Tokarzewskiemu zapomnieć, Ĺźe po przewrocie majowym w 1926 r. był szefem Biura Personalnego MSW i czynili go odpowiedzialnym za czystki w wojsku. WĂłdz Naczelny bał się bardzo wpływu senatorĂłw w podziemiu…

I.R.-M. - Na początku Sikorski nie darzył ojca zaufaniem, obawiał się, Ĺźe ojciec mimo, Ĺźe nie był senatorem, ale był piłsudczykiem, legionistą, będzie ulegał sanacji. Sikorski np. zażądał wyrzucenia z konspiracji przyjaciela ojca i senatora, byłego wojewodę Henryka JĂłzewskiego, wyrzucenia z kraju marszałka Rydza-Śmigłego. Ojciec opierał się często takim ingerencjom, twierdząc w przypadku odwołanego z funkcji JĂłzewskiego, Ĺźe kaĹźdy ma prawo walczyć o niepodległość ojczyzny. Natomiast ze Śmigłym spotkał się nieoficjalnie, co było utrzymane przez długi okres czasu w tajemnicy - postąpił wbrew rozkazowi…

Red- I znowu objętość pisma ogranicza. Sprawa majora Henryka Hubala-Dobrzańskiego…

I.R.-M. - Chciałam tylko dodać kilka słów o konflikcie między Grotem, a Delegatem Rządu popieranym przez Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Narodowe w podziemiu. Sprawa dotyczyła decyzji Grota o wydrukowaniu artykułu wspomnieniowego o marszałku Piłsudskim (z okazji rocznicy śmierci 12 maja 1941 r.) w oficjalnym organie ZWZ “Insurekcja”. Wbrew oskarĹźeniom o sanacyjność, wbrew intrygom politykĂłw krajowych, ojciec decyzji nie zmienił. Wydarzenie to wstrząsnęło podziemiem. Delegat Ratajski zakazał ojcu druku artykułu, a kiedy został wydrukowany - kolportaĹźu.

Red. - Przedstawiciel LudowcĂłw JĂłzef Grudziński (w/g relacji K. PuĹźaka) był nastawiony tak anty-piłsudczykowsko, Ĺźe wyraził chęć usunięcia po wojnie trumny Piłsudskiego z wawelskiej krypty. Nie mĂłgł zapomnieć, Ĺźe symbol ruchu ludowego Witos został w oburzający sposĂłb potraktowany w Brześciu. Ale prosimy o Hubalu…

I.R.-M. - Był wyraĹşny rozkaz od Sikorskiego, Ĺźe nie wolno Ĺźadnych działań zbrojnych w tym czasie prowadzić. AĹź do przełomu 1942/43 r. wykluczono moĹźliwość prowadzenia otwartej walki z okupantem, zdawano sobie sprawę, Ĺźe jest on w stanie krwawo stłumić przejaw buntu, a tym samym udaremnić szanse przyszłego powstania. Ojciec dał Hubalowi pieniądze dla Ĺźołnierzy i kazał ich rozpuścić do domĂłw. Przez Hubala w Końskim Niemcy z zemsty rozstrzelali z zemsty ok. 700 chłopĂłw z okolicznych wsi. Ojciec depeszował do Sikorskiego w kwietniu 1940 r. : “Hubala ścigam, chcę go wysłać za granicę, w przyszłości oddam pod sąd” . Hubal dwukrotnie nie usłuchał rozkazu ojca, czekał na połączenie sojuszniczych armii z zachodu, ale Francja przegrała wojnę. Ojciec w dwa tygodnie po śmierci Hubala napisał, Ĺźe bohaterski dowĂłdca Wydzielonego Oddziału Wojska Polskiego poniĂłsł śmierć w nierĂłwnej walce.


https://upload.wikimedia.org/w...

Red. - Przypomnijmy, Ĺźe w maju 1940 r. Sikorski na wniosek gen. Sosnkowskiego awansował Roweckiego i Komorowskiego na stopień generała brygady. Grot był takim dowĂłdcą dowĂłdcą armii, ktĂłry nigdy nie mĂłgł zobaczyć swoich Ĺźołnierzy. Był dla nich legendą i mitem, symbolem. Na rozkaz Sikorskiego przeprowadził z trudnościami akcję scaleniową wojska podziemnego. JakiegoĹź trzeba było charakteru, aby przebrnąć z czystym imieniem poprzez dĹźunglę intryg rozmaitych grup i politykĂłw i zdobyć zaufanie…

I.R.-M. - Ojciec bardzo się zmienił z szybko podejmującego decyzję dowĂłdcy liniowego stał się, jak piszą jego współpracownicy - mężem stanu, umiejętnie kierującym pracą zespołową Komendy Głównej (14 lutego 1942 r. Związek Walki Zbrojnej przemianowano na Armię Krajową- red.). Zmienił teĹź swĂłj wygląd i ruchy. Nosił okulary, czuprynę, wąsy i laskę z ktĂłrej po uruchomieniu sprężyny wysuwał się nóş. Spotkałam go często w kawiarni. Spacerowaliśmy czasem, było zabawnie. Pewnego razu szłam z ojcem i spotkałam koleĹźankę- cĂłrkę pułkownika, ktĂłra powiedziała mi, Ĺźe jej ojciec jest w obozie i zapytała mnie co się dzieje z moim ojcem… Odpowiedziałam, Ĺźe nie mam pojęcia. Ale czasem ludzie kłaniali się ojcu na ulicy - wtedy czuł się niedobrze. DuĹźo złego zrobił Londyn, ktĂłry gadulstwem kurierĂłw przyczynił się do zdekonspirowania ojca.

Red. - Grot uwaĹźał, Ĺźe Rosja jest naszym wrogiem nr 2. W rozmowach z bratem Stanisławem adwokatem o Katyniu Grot mĂłwił, Ĺźe jeśli zbrodni tej nie sfingowali Niemcy: “to dokonał jej ktoś kto był wrogiem nie tylko Polski, ale przede wszystkim wrogiem ułoĹźenia się w przyszłości moĹźliwie poprawnych stosunkĂłw polsko-sowieckich”. Żądał od Sikorskiego wypracowania stałej polityki wobec Rosji: “Widzę tylko 2 moĹźliwości: albo Rosjanie są naszymi wrogami, albo są naszymi sprzymierzeńcami. Jedynym chyba słusznym stanowiskiem jest, Ĺźe Rosjanie staną się dopiero naszymi sprzymierzeńcami gdy poczują, Ĺźe są za słabi, aby zrobić nam krzywdę...” ToĹź to kapitalna intuicja męża stanu! Myśl czysta i celna. Stosunek do ewentualnego powstania, proszę bardzo…

I.R.-M. - Ojciec i jego sztab liczyli, Ĺźe w momencie wybuchu powstania nadejdzie dla Kraju pomoc z zewnątrz, bombardowanie obiektĂłw nieprzyjaciela, desanty powietrzne jak Brygada Spadochronowa Sosabowskiego, Ĺźe polscy Ĺźołnierze z zachodu przybędą morzem i zdobędą przyczółek na Pomorzu…

Red. - Ach, tak. Stąd jego plany utworzenia reduty obronnej z sił AK w oparciu o Morze Bałtyckie we współdziałaniu z aliantami. To było na wypadek wejścia Armii Czerwonej na ziemie polskie. Jak mĂłwił Grot: “zamiana jednej okupacji na drugą”. Ale wtedy Grot mĂłwił nie o walce z Niemcami, a Rosja byłaby wtedy wrogiem nr 1.

I.R.-M. - Plan powstania według ojca był inny od zaistniałego scenariusza w 1944 r. Powstanie mogło być wywołane tylko wtedy gdy mogło się udać przy rozkładzie moralnym i panice Niemców. Wariant z 1918 r. Płk Janusz Bokszczanin z KG AK mówił Ciechanowskiemu o planie powstania w 1942 r., jak Grot to widział. Ojciec nigdy nie chciał krwawej łaźni dla Warszawy, chciał w wypadku opuszczenia przez Niemców Warszawy pod naciskiem Rosjan uderzyć na ich tylne straży, a gdy Niemcy przechodzić będą do obrony linii środkowej Wisły, AK wychodzi z miasta i walczy poza jego granicami.

Red. - Tak, generał Okulicki nazwał w lipcu 1944 r. plan Grota defensywnym, a nawet tchĂłrzliwym. Okulicki z “Borem” chcieli zaś zamknąć NiemcĂłw w kotle, to jest w Warszawie i zniszczyć. Grot myślał zupełnie inaczej. Droga mu była niezmiernie krew polskiego Ĺźołnierza. Ale przejdĹşmy do momentu aresztowania. Wiadomo, Ĺźe choroba wątroby, czy dwunastnicy przerywała jego normalny rytm pracy, coraz częściej teĹź czuł się jak ścigany zwierz…

I.R.-M. - Och, on bardzo to odczuwał, był przecieĹź zapalonym myśliwym, teraz był po stronie ofiary. Kręciło się mnĂłstwo agentĂłw z jego pułkownikowskim zdjęciem z przed wojny. Na ostatnim spotkaniu, juĹź po tym jak otrzymałam jego zgodę na zaręczyny z Mielczarskim, po jego dwukrotnym obejrzeniu przez ojca, powiedział mi, Ĺźe zamierza zniknąć na jakiś czas, bo wokół robi się coraz ciaśniej. MĂłwił mi o operacji plastycznej…

Red. - MoĹźe Gestapo przez swĂłj wywiad wiedziało o tym i chciało go sprzątnąć wcześniej nim się zmieni… Okoliczności aresztowania ojca…

I.R.-M. - W środę 30 czerwca 1943 r. po spotkaniu z łączniczką Elą Zboińską, kierował się na godzinę 10.00 na Barską 5 na naradę. Wcześniej wstąpił na ulicę Spiską 14 m 10. Ledwo wszedł do mieszkania, którego zresztą nie lubił (miało tylko jedno wyjście), zajechało 17 aut policji. Pokazano mu jego zdjęcia. Gestapo wezwał, rozpoznawszy go wcześniej, były kolega z 4 dywizji z wojny 1920 r. Eugeniusz Świerczewski (zgładzony przez kontrwywiad AK w 1944 r.) Działał on ze szwagrem Ludwikiem Kalksteinem i jego żoną Blanką Kaczorowską (skazani w PRL na więzienie). Byli oni agentami Gestapo, ale pracowali też w komórce wywiadu AK.

Red. - Grot przewieziony został bodajże tejże nocy samolotem do Berlina - Niemcy święcili triumf. Jak zachowało się podziemie i Londyn? I pytanie: czy nie był źle pilnowany?

I.R.-M. - Ojciec odrzucał ochronę twierdząc, Ĺźe polega na sobie jak kaĹźdy Ĺźołnierz powinien. Gen. “BĂłr” apelował do Londynu o wymianę ojca na jakichś niemieckich generałów, ale Niemcy chcieli tylko Hessa, ktĂłrego nie chciała oddać Anglia. Podziemie prosiło chociaĹź o uzyskanie dla ojca statusu jeńca. Był dobrze traktowany od początku. Anglicy niezbyt kwapili się do tej wymiany, jak zwykle tylko obiecywali i na tym się skończyło…

Red. - Z Berlina przewieziono Grota do Sachsenhausen i umieszczono go w tzw. Zellenbau gdzie trzymano szczegĂłlnie waĹźnych więźniĂłw i jeńcĂłw międzynarodowych takich jak syna Stalina Iwana, kuzyna Churchilla - Petera, biskupa lubelskiego Gorala, asa wywiadu polskiego w Berlinie Jerzego Jakubiańca “Jerzego Kuncewicza”. W obozie prowadził rozmowy z Ukraińcami. Czy były prĂłby ucieczki?

I.R.-M. - Tak, były, ale ojciec rozmawiał o nich z Wołodymirem Stachiwem, ten donosił Stefanowi Banderze, on zaś Niemcom i krąg się zamykał. Prowadził rozmowy z Ukraińcami. pisał osobiste wspomnienia z I wojny światowej i pamiętnik. Przebywał tam ponad rok.

Red. - Banderowcy ewentualną pomoc w ucieczce uzależniali od wyniku rozmów Bandery i Stećko z Grotem, których tematem była wspólna walka przeciwko bolszewizmowi. Grot godził się na konieczność utworzenia niepodległego państwa ukraińskiego, ale twierdził, że Rusini są obywatelami państwa polskiego i po wojnie odpowiedzą za zdradę stanu.

I.R.-M. - Ojciec odrzucił rozmowy na temat wspĂłlnej krucjaty antybolszewickiej i Bandera i nacjonaliści ukraińscy chcieli go udusić pozorując jego samobĂłjstwo. Jednak część z nich była przeciwko, a Bandera się wahał. Niemcy dowiedzieli się o tym i przenieśli ojca obok kancelarii. Wcześniej Grot organizował ucieczkę chcąc przekupić juĹź w sierpniu 1943 r. straĹźnika obozu Marcina i ucieczkę obydwu do Szwecji. Później ojciec organizował ucieczkę w oparciu o kontakty rozszyfrowanego przez Gestapo i osadzonego w tym samym więzieniu asa wywiadu Jakubiańca, jego kontakty z Japończykami. Wszystko wydało się przez UkraińcĂłw…

Red. - Jak zginął Grot…

I.R.-M. - Istnieje sześć wersji śmierci ojca. Dla mnie najbardziej prawdopodobna jest śmierć przez uderzenie młotkiem w głowę razem z 200 osobami podejrzanymi o udział w słynnym zamachu na Hitlera. Jedno ze źródeł podaje, że była to zemsta za Powstanie Warszawskie, że ojciec nie chciał uspokoić Warszawy. Oczywiście wiadomo, że Himmler w rozmowie z Hitlerem proponował wykorzystanie Grota do zneutralizowania polskiego podziemia. Hitler jednak odrzucił to mówiąc, że Grot odznacza się osobowością wodza i mogliby stworzyć sobie wielkiego przeciwnika (przyjmuje się, że został zabity między 4, a 7 sierpnia 1944 r. - red.).

Red. - Pani ojciec chciał bardzo mieć syna. Jest Pani jego jedynym dzieckiem. Proszę powiedzieć o Waszych wzajemnych rodzinnych kontaktach…

I.R.-M. - Ojciec powiedział kiedyś, że wystarczam mu za kilku synów. Jak mówiłam, był zapalonym myśliwym, próbował bezskutecznie nauczyć mnie pływać. uczył mnie z powodzeniem jazdy konnej. Wywoził mnie do lasu i kazał na czas wracać bez map w umówione miejsce. Uczył mnie cierpliwości zabronił mi działać w konspiracji.

Red. TeĹź np. rozplątywanie kłębĂłw sznurka. Był rozwiedziony z moją mamą, ja mieszkałam z macochą “Ciocią” Eugenią i z ojcem. Kiedy zakochałam się w Mielczarskim zgodził się na ślub dopiero po wojnie z tym, Ĺźe kazał mu wystąpić z konspiracji. Ojciec nie wiedział, Ĺźe ja byłam łączniczką i oficjalnie z- Co dziś zostało po Grocie oprĂłcz legendy Wodza podziemia?

I.R.-M. - Ulice w Piotrkowie, Ciechanowie i Tomaszowie Lubelskim, szkoła w warszawie, trzy druĹźyny sportowe, statek, most w Warszawie, tablice w trzech kościołach, duĹźo pozycji książkowych i artykuły. Ciągle wychodzą nowe pozycje m.in. wydałam książkę “Ojciec”...

Red. - Jak córka Grota odebrała noc stalinowską w Polsce?

I.R.-M. - Ciężko pracowałam i zbierałam artykuły o ojcu. 35 lat zbierałam materiały do mojej książki o ojcu. Współpracuję teraz z historykami, którzy piszą o ojcu
…

Red. - Jak Pani odebrała “Solidarność” i stan wojenny w Polsce? Czy podziemny Bujak nie zaczął być podobny ojcu?

I.R.-M. - “Solidarność”? Z jednej strony bardzo mi się to podobało, a z drugiej byłam przeraĹźona tym wybuchem i jego ewentualnymi skutkami. Stan wojenny - najbardziej było mi Ĺźal tych Ĺźołnierzy. Rozmawiałam z Bujakiem - to młody, mądry i sympatyczny człowiek.

Red. - Czy nie odnosi Pani wrażenia, że komuniści chcą wmontować Pani ojca w swoją wersję historii Polski?

I.R.-M. - Bo ja wiem, społeczeństwu naleĹźy się przywrĂłcić pamięć ojca nawet po tylu latach. Stąd te szkoły, druĹźyny harcerskie i książki. Ta potrzeba rodzi się sama…

Red. - Czego Pani życzyć? I jak się Pani tutaj podoba?

I.R.-M. - Kalifornia jest bardzo ładna, ale ja wracam do kraju jak tylko objadę ośrodki AK-wskie w USA. Czegóż mi życzyć? Dokończenia naszego dzieła AK-wskiego wydźwignięcia tradycji i imienia AK na powierzchnię życia publicznego, tak jak się to AK należy za jej służbę, walkę i ofiary. Ja chciałam pozdrowić waszych czytelników i życzyć im wszelkiej pomyślności i nie zapominania o Kraju ojczystym.

Red. - Dziękujemy za rozmowę o Pani Ojcu.

Rozmowę prowadzili Jacek K. Matysiak i Zdzisław Krowicki. Wywiad nieautoryzowany.

P.S. Podaję wywiad w wersji oryginalnej dla “Wiadomości”, treść została przedłoĹźona pani Roweckiej-Mielczarskiej, ktĂłra zapoznała się z powyĹźszym dodając, Ĺźe aby nie szkodzić sprawom AK-owskim (styczeń 1987) wywiadu nie autoryzuje. Zmarła 11 lutego 2002 r., w wieku 80 lat, pochowana na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Jacek K. Matysiak
Kalifornia,30 czerwca, 2019 r.