Dodano: 19.10.19 - 21:43 | Dział: Śladami naszych przodków

W hołdzie zasłużonym

Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Cmentarz na Pęksowym Brzyzku, nazywany jest też Starym Cmentarzem. Usytuowany jest on przy ulicy Kościeliskiej, a założony został w drugiej połowie XIX wieku przez pierwszego proboszcza zakopiańskiego, księdza Józefa Stolarczyka.

Historia cmentarza

Cmentarz ten powstał w 1851 roku, przy istniejącym juĹź wcześniej kościele pod wezwaniem świętego Klemensa. Nazwa cmentarza pochodzi od nazwiska darczyńcy ziemi, na ktĂłrej jest on zlokalizowany, pana Jana Pęksy. W gwarze gĂłralskiej („brzyzek”) oznacza urwisko nad potokiem. Bramę cmentarną zaprojektował Stanisław Witkiewicz. Po masakrach mających miejsce w 1861 roku w Warszawie i Wilnie, dokonanych przez Rosjan na niewinnych Polakach, zakopiańska rodzina HomolacsĂłw ufundowała krzyĹź i tablicę, ktĂłre stanęły w centrum wspomnianego cmentarza. Napis na tablicy głosił: Wieczny odpoczynek braciom niewinnie zamordowanym w Warszawie i Wilnie. Rok później starostwo w Nowym Targu nakazało usunąć napis.

Początek dwudziestego stulecia

W 1908 roku założono nowy cmentarz przy ulicy Nowotarskiej. Pod koniec 1931 roku, Stary Cmentarz wpisano do rejestru zabytków i nadano nazwę Cmentarza Zasłużonych. Oznaczało to, że każdy pochówek wymagał od tej pory zgody konserwatora zabytków, a na cmentarzu chowano już tylko ludzi wybitnych i zasłużonych dla Polski, Zakopanego, Tatr i Podhala. Cmentarz otacza kamienny mur, który w latach 50. XX stulecia, został poddany renowacji za sprawą ówczesnego proboszcza, księdza Jana Tobolaka. Dodano wówczas kilkanaście płaskorzeźb oraz napis:
Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć tracą życie. Zakopane pamięta.

Na starym cmentarzu....

Na zakopiańskim cmentarzu, spoczywają ludzie niezwykli, artyści, ratownicy, politycy, sportowcy. Są tu prochy zmarłych pochowanych z dala od ojczyzny i prochy tych, ktĂłrzy swe Ĺźycie związali z Zakopanem. Spoczywa tutaj pierwszy proboszcz zakopiański ks. JĂłzef Stolarczyk, dr Tytus Chałubiński, muzyk Jan Krzeptowski Sabała, pisarz Kornel Makuszyński, artyści rzeĹşbiarze: Antoni Kenar i Antoni Rząsa, Stanisław Witkiewicz, Władysław Orkan, Karol Stryjeński, Kazimierz Dłuski i Kazimierz Przerwa- Tetmajer. Ten stary cmentarz to takĹźe niezwykła „galeria”: Nagrobki stworzone przez Władysława Hasiora, Antoniego Rząsę, Urszulę Kenar czy Michała Gąsienicę Szostaka, są dziełami sztuki.

Cmentarny kościółek

Drewniany kościółek pod wezwaniem św. Klemensa, znajduje się na placu cmentarnym. Wybudowano go w latach 1847-1851, dzięki ówczesnym właścicielom zakopiańskich dóbr, Klementynie i Edwardowi Homolacsom. Budowę kościółka doprowadził do końca cieśla Sebastian Gąsienica Sobczak. Pierwszą mszę świętą odprawił w nim ksiądz proboszcz Józef Stolarczyk. Zakopiański kościółek jest jednonawowy, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i wieżą. Wewnątrz znajduje się ołtarz główny i dwa ołtarze boczne. Wnętrze świątyni wzbogacili zakopiańscy artyści. Bowiem jest tutaj drewniana krata projektu Antoniego Kenara, antepedia do ołtarzy wykonane przez Karola Kłosowskiego i Marię Bujakową oraz droga krzyżowa autorstwa Eweliny Pęksowej. Ze starego wystroju zachowało się wiele cennych obiektów, takich obraz św. Pawła z przełomu XVIII i XIX wieku.

Od połowy czerwca 2014 roku, pobierana jest przez parafię opłata od zwiedzających cmentarz. Pieniądze przeznaczane są na konserwację obiektów, nadszarpniętych zębem czasu.


Ewa Michałowska –Walkiewicz