Czwartek 18 Kwietnia 2024r. - 109 dz. roku,  Imieniny: Apoloniusza, Bogusławy

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 03.12.19 - 19:02     Czytano: [1227]

Dział: FAKTY CIEKAWE LECZ MAŁO ZNANE - Marian Kałuski

Drogami centralnej Wiktorii

Wiktoria jest jednym z sześciu stanĂłw wielkiej Australii/Związku Australijskiego (ok. 7,7 mln km kw., 25 mln mieszkańcĂłw). Jest po Tasmanii drugim najmniejszym stanem. LeĹźy w południowo-wschodniej części kraju, ma obszar 237 tys. km kw. i odznacza się największą w kraju gęstością zaludnienia - ma 6,6 mln mieszkańcĂłw, z tym, Ĺźe w samej stolicy stanu – Melbourne, ktĂłre jest drugim pod względem wielkości w Australii (po Sydney), miastem, mieszka aĹź 4,8 mln osĂłb. Niemniej cała Wiktoria jest zamieszkałym i zagospodarowanym stanem, gdyĹź tereny pustynne i półpustynne (zajmujące 70% obszaru Australii) są tu, w przeciwieństwie do wszystkich innych stanĂłw poza Tasmanią, niewielkie (występują na zachodzie kraju przy granicy ze stanem Południowa Australia).

Australia jest bogatym – wysoko rozwiniętym krajem (w latach 2011-17 Melbourne uchodziło za „najlepsze miasto do Ĺźycia na świecie”). Są tu więc m.in. takĹźe bardzo dobre drogi (dziury na drogach są nie do pomyślenia), a przy nich stacje benzynowe, moĹźność zjedzenia i kupienia czegoś oraz pobudowane i czysto utrzymywane ubikacje publiczne (nigdy nie brakuje w nich papieru toaletowego, a często jest takĹźe ciepła woda). Starczy wsiąść do samochodu i zwiedzać kraju. Prawda, Australia, a takĹźe Wiktoria nie są aĹź tak atrakcyjne dla turystĂłw jak np. Europa, ale jest tu wiele przepięknych czy ciekawych miejsc do zobaczenia czy zwiedzenia. NiektĂłre krajobrazy są wręcz spektakularne. Bardzo piękne są kwiaty i ptaki australijskie. A jakim miłym stworzeniem jest misio koala. Jedynie co moĹźe zagraĹźać turyście chodzącemu po lasach i buszu, to dość powszechnie występujące jadowite węże (spośrĂłd 10 najbardziej jadowitych wężów na świecie aĹź 7 występuje w Australii; np. indyjska kobra przy australijskim tajpanie pustynny to prawie Ĺźe nic groĹşnego; tajpan ma jedne z najdłuĹźszych zębĂłw jadowych oraz najbardziej toksyczny jad i stąd są wyjątkowo niebezpieczny, z tym, Ĺźe niewiele mniej groĹşny jest powszechnie występujący na terenie całej wschodniej Australii, w tym Wiktorii „brown snake” czyli pseudonaja textilis albo niby kobra siatkowana; węża tego, ktĂłry musiał wyjść z kanalizacji, zabiłem na froncie naszego domu w latach 80.).

Przedmiotami, ktĂłre najlepiej lubiłem w szkole podstawowej i gimnazjum były historia i geografia. Mając 14 lat widziałem w kinie czeski długometraĹźowy i kolorowy film podróşniczy. Była to podróş po wyspach Pacyfiku. Zauroczyło mnie ich piękno i od tej pory moim bardzo wielkim marzeniem było zobaczenie ich na własne oczy. Bo cóş moĹźe być piękniejszego od ładnych czy często pięknych gĂłr lub wielkich skał przy morzu, pięknych piaszczystych plaĹź nad ciepłym morzem, cudownych palm i róşnokolorowego kwiecia, raf koralowych i egzotycznych owocĂłw? W ogĂłle zacząłem wĂłwczas marzyć o podróşowaniu po całym świecie. A były to czasy PRL-u, gdzie podróşowanie po świecie dla przeciętnego Polaka było przysłowiowym „marzeniem ściętej głowy”, przyjemnością zarezerwowaną wyłącznie dla osĂłb wybranych nie tyle przez los, tylko przez partię, ktĂłra wyraĹźała lub nie na nie zgodę. A jednak zdarzają cię cuda. Los zrządził, Ĺźe jako młody człowiek – osoba dopiero wchodząca w Ĺźycie i przez to samo nie związana z partią mogłem właśnie w jakiś cudowny sposĂłb opuścić Polskę Ludową (z początku nie chciano mnie wypuścić) i zamieszkać na stałe w bardziej niĹź daleko połoĹźonej od Polski Australii. W cudownym pod kaĹźdym względem kraju. W kraju, w ktĂłrym ambitne i zdolne osoby mogły nie tylko nieĹşle urządzić swe Ĺźycie, ale spełnić niektĂłre swoje marzenia. Mogłem więc m.in. dowolnie podróşować bez niczyjej zgody na to. Najpierw, siłą rzeczy zwiedzałem wielkie, ładne i ciekawe Melbourne, potem podróşowałem po Australii, a od 1968 roku po świecie. Nie licząc podróşy do Australii, podczas ktĂłrej zwiedziłem Wiedeń, Genuę (z okna pociągu widziałem szmat Austrii i północnych Włoch – były to cudowne widoki gĂłrskie, a ja namiętnie kocham gĂłry, gdyĹź od 11-go roku Ĺźycia chodziłem po Karkonoszach i wszedłem na ŚnieĹźkę), Neapol, Pompeje, Port Said, Kanał Sueski, Aden, pierwszą moją podróżą zagraniczną była 42-dniowa podróş morska po – no właśnie – Pacyfiku na greckim statku turystycznym „Queen Frederica” od 17 listopada do 29 grudnia 1968 roku. Zwiedziliśmy Adelajdę, Perth, Bali (Indonezja), Singapur, Hongkong, Tajwan (Tajpei), wyspę Guam, wyspę Auta (Wyspy Salomona), FidĹźi i Nową Zelandię (Wellington i okolice) oraz Sydney. Byłem wniebowzięty – byłem na Pacyfiku, do ktĂłrego tak mocno tęskniłem. W późniejszych latach zwiedziłem leżące na wodach Pacyfiku takĹźe Hawaje (2 razy), Kiribati, wyspę Lord Howe Island (Australia), Mikronezję, Nową Kaledonię, Papuę-Nową Gwineę, Samoa (2 razy), Samoa Amerykańskie (2 razy), Tahiti (2 razy), Vanuatu i Wyspy Cooka oraz ponownie byłem dwa razy w Nowej Zelandii i na FidĹźi. Od 1968 roku do dziś dnia poza basenem Pacyfiku zwiedziłem 36 krajĂłw europejskich (w szeregu krajach byłem po kilka razy, jak np. w Wielkiej Brytanii 7 razy, po 5 razy w Austrii, we Francji i we Włoszech, 4 razy w Niemczech), w 22 krajach azjatyckich (6 razy w Chinach), w 17 amerykańskich (np. 3 razy w USA – w 20 stanach, w tym na Alasce; i na pobliskiej rosyjskiej Kamczatce) i w 2 afrykańskich (ponownie w Egipcie i w Maroko). Łącznie byłem w 90 krajach na wszystkich kontynentach i leciałem samolotem na Antarktydą podczas przelotu z Sydney do Buenos Aires. Widziałem wiele znanych cudĂłw świata. W podróşach spędziliśmy wiele miesięcy naszego Ĺźycia. Dlatego mam prawo powiedzieć, Ĺźe widziałem duĹźo świata i Ĺźe jest on naprawdę piękny, i kto moĹźe niech go zwiedza w tym Ĺźyciu, bo w przyszłym tej szansy nikt z nas nie będzie miał.

Warto więc marzyć i wierzyć w swoją szczęśliwą gwiazdę, nie zapominając jednak, Ĺźe na realizację swoich marzeń musimy zazwyczaj sami sobie zapracować („bez pracy nie ma kołaczy”).

Po przyjeĹşdzie do mojej nowej ojczyzny zamieszkałem w Melbourne. Oczywiście Australia jest jedynie moją przybraną ojczyzną, gdyĹź Polska jest dla mnie ojczyzną-matką. Jednak mieszkając ponad 50 lat w Australii, kraj ten i jego ludzie oraz tutejsze Ĺźycie stały się dla mnie bardzo, bardzo bliskie. Mam prawo nazwać Australię swoją kochaną ojczyzną, gdyĹź wszystko dobro w moim Ĺźyciu zawdzięczam tylko jej. Ale zaraz po przyjeĹşdzie pobyt w Australii nie zapowiadał się róşowo. W WojewĂłdzkiej Komendzie MO w Koszalinie powiedziano mi brutalnie, Ĺźe będą zwlekać z wydaniem mi wizy aĹź do czasu powołania mnie do wojska, „a wtedy będziesz musiał wybić sobie z głowy wyjazd do Australii”. Jednak jakimś cudem mnie wypuszczono. Tymczasem zaraz po przejeĹşdzie do Australii dostałem wezwanie do zarejestrowania się na wyjazd na wojnę do Wietnamu (Australia brała w niej udział). Szczęśliwie ominął mnie ten wyjazd. Jeszcze rozumiał by to, jakby rząd australijski opłacił mĂłj przyjazd do Australii. Rząd australijski jednak nie miał wĂłwczas serca dla imigrantĂłw. Potrzebował ich, aby zaludnić i zagospodarować Australię, ale przybyszy traktował jak pół niewolnikĂłw. Wszyscy polscy Ĺźołnierze przybyli tu z Anglii (2 tysiące) i Polacy przybyli tu z obozĂłw UNRRA w Niemczech pod koniec lat 40. i na początku lat 50. byli wysyłani do róşnych miejsc na terenie całej Australii na 2-letnią przymusową robotę albo kierowani tam, gdzie ich arbitralnie wysłano, zazwyczaj do najcięższych robĂłt (np. kopalnie, budowa hydroelektrowni), ktĂłrych nie chcieli wykonywać Australijczycy. Gorzej, rozbijano rodziny. Ĺťonę wraz z dziećmi skierowano np. do pracy w dalekim Brisbane, a mąż został skierowany do budowy hydroelektrowni w gĂłrach Nowej Południowej Walii, co w rezultacie doprowadziło do rozbicia wielu małżeństw. Pierwszymi domami polskimi powstałymi wĂłwczas we wszystkich wielkich miastach Australii były… polskie domy dziecka! Mnie przymusowa praca juĹź nie obowiązywała. Kiedy przyjechałem stosunek władz australijskich do imigrantĂłw był duĹźo, duĹźo lepszy. A dzisiaj warto być imigrantem, tak bardzo rząd dba o nich.

Jak wspomniałem, zwiedzanie Australii rozpocząłem od Melbourne.

Wielkie Melbourne jest strasznie rozległe – ma 4 tys. km kw. obszaru (jest to obszar ok. 8 razy większy od obszaru Warszawy) i dzisiaj ponad 4,8 mln mieszkańcĂłw (wĂłwczas było to 2,1 mln) oraz bardzo ładnym i ciekawym miastem. W latach 80. XIX wieku Melbourne było drugim pod względem wielkości miastem Imperium Brytyjskiego i było znane jako „Marvellous Melbourne” (Wspaniałe Melbourne). Dzisiaj Melbourne posiada największą liczbę budowli epoki wiktoriańskiej na świecie po Londynie, w tym piękny i wielki Budynek Wystawy KrĂłlewskiej (Royal Exhibition Building) z 1880 roku, ktĂłra razem z ogrodem jest pierwszym obiektem będącym dziełem rąk ludzkich w Australii jaki został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO oraz imponujący wielki budynek najstarszego w Australii dworca kolejowego na Flinders Street, elegancki budynek najstarszego teatru Princess Theatre (1854) albo Biblioteki Stanowej czy najstarszy kompleks budynkĂłw Uniwersytetu Melbourne, wiele setek parkĂłw, w tym piękny ogrĂłd botaniczny, są tu liczne muzea i galerie – Narodowa Galeria Wiktorii posiada m.in. cenną kolekcję malarstwa europejskiego, w tym obrazy Berniniego, Bordone, Canaletto, CĂŠzanne, Constable, Correggio, Dali, Degas, van Dyck, Gainsborougha, Gentileschiego, El Greco, Maneta, Memlinga, Modiglianiego, Moneta, Picasso, Pissarro, Pittoniego, Poussina, Rembrandta, Renoira, Ribery, Rothko, Rubensa, Tiepolo, Tintoretto, Turnera, Uccello, Veronese. Jest tu wreszcie dosłownie tysiące kościołów róşnych wyznań (ponad 250 katolickich), niektĂłre bardzo piękne czy monumentalne, jak np. katedry katolicka i anglikańska. Dlatego nawet dzisiaj trudno by było mi powiedzieć, Ĺźe bardzo dobrze poznałem to miasto.

Według powszechnego spisu ludności w 2016 roku w Melbourne mieszkało 14 706 osĂłb urodzonych w Polsce, a 15 175 osĂłb posługiwało się w domu językiem polskim na co dzień. Polacy w Wiktorii stanowili 34% ogółu PolakĂłw w Australii, a wśrĂłd mieszkańcĂłw Wiktorii zajmowali 31 miejsce wśrĂłd wszystkich osĂłb urodzonych poza Australią. Liczba PolakĂłw ciągle spada; tylko w latach 2006-16 liczba osĂłb urodzonych w Polsce, a mieszkających na stałe w Melbourne spadła z 16 439 do 14 706; w 1981 r. w Melbourne mieszkało ok. 20 tys. osĂłb urodzonych w Polsce. Za 25 lat niewiele PolakĂłw będzie w Melbourne i w ogĂłle w Australii z braku polskiej emigracji. W Melbourne jest szereg polskich organizacji, trzy domy polskie: w dzielnicach Albion, Ardeer i Roville (przedtem Domy Polskie była takĹźe w City, czyli w samym sercu wielkiego Melbourne i w Footscray; Dom Polski w City straciliśmy przez głupotę naszych liderĂłw: przystąpiono do jego przebudowy bez ubezpieczenia budynku, tymczasem firma budowlana zbankrutowała i wszystko straciliśmy – wiele milionĂłw dolarĂłw!; natomiast Dom Polski w Footscray do niedawna był własnością Stowarzyszenia PolakĂłw w Kingsville: prawie wszyscy jego członkowie wymarli i Dom został przekazany australijskiej instytucji charytatywnej, ktĂłra opiekuje się polskimi seniorami), po kilka szkół polskich (sobotnich), zespołów tanecznych i druĹźyn sportowych, harcerstwo, dwa kościoły polskie (w kilku innych odprawia się msze polskie), wychodzi od 70 lat „Tygodnik Polski”, ktĂłry uratowałem przed likwidacją i ktĂłrego byłem następnie redaktorem w latach 1974-77.

Również okolice Melbourne są bardzo piękne, jak np. słynna Great Ocean Road - malownicza droga o długości 243 km, biegnąca wzdłuż południowo-wschodniego wybrzeża Australii, która wraz z położonymi przy niej parkami narodowymi, a przede wszystkim jej największą atrakcją Dwunastoma Apostołami, tj. grupą naturalnie powstałych kolumn z wapienia stojących w morzu, jest jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych Australii i znajduje się na liście australijskiego dziedzictwa narodowego, czy wyspa Phillip Island, która przyciąga rocznie 3,5 mln turystów z całego świata, chcących zobaczyć tutejszą unikalną kolonię małych pingwinów oraz np. Hanging Rock - Wisząca Skała, czyli bardzo oryginalna wulkaniczna formacja skalna o wysokości 105 m w pobliżu góry Mount Macedon oraz miasto Ballarat (105 tys. mieszk.), będące równie jak Bendigo centrum gorączki złota w latach 50. XIX w. (jest tu nadal czynna kopalnia złota należąca do firmy Castlemaine Gold (CGT) oraz widownią krwawego powstania zbieraczy złota (Eureka Rebellion październik-grudzień 1854), w której znaczącą rolę odegrał oficer policji wiktoriańskiej Władysław Kossak, były ułan Legionu Polskiego na Węgrzech podczas Wiosny Ludów 1848-49; obecnie mieści się tu skansen będący wspaniałą repliką Ballarat z okresu gorączki złota (Sovereign Hill), bardzo popularny wśród turystów. Zresztą cała Wiktoria jest ładna i ciekawa. Tak jak w całej Australii są tu najładniejsze piaszczyste plaże na świecie, są piękne góry (Wielkie Góry Wododziałowe, Grampians), jaskinie skalne (słynna w Buchan) no i wiele ładnych i ciekawych miast i miasteczek itd.

Podróşowanie czy w ogĂłle spędzanie urlopu w Australii nie jest tanie. Jest często bardzo drogie (przeloty lotnicze, podróş własnym czy wynajętym samochodem – droga benzyna, hotele). Np. spędzenie tygodniowego urlopu w Bromme nad Oceanem Indyjskim w Zachodniej Australii kosztuje 100 procent droĹźej niĹź tygodniowy urlop np. na Bali (Indonezja). My mieliśmy wyjątkowe szczęście. W latach 1981-96 mieliśmy słuĹźbowy samochĂłd i darmową benzynę na terenie całej Australii. I przede wszystkim ten fakt umoĹźliwił nam zwiedzenie prawie całej Wiktorii (byliśmy w około 90% miastach i miasteczkach tego stanu oraz we wszystkich atrakcyjnych dla turysty miejscach) oraz olbrzymich obszarĂłw Nowej Południowej Walii i Queensland (aĹź po Cooktown, Mount Isa i Cracow). Anglicy, a od nich mieszkańcy innych krajĂłw języka angielskiego na nasz KrakĂłw mĂłwią Cracow. Sprawą nazewnictwa australijskiego Cracow zajął się więc historyk PolakĂłw w Australii do 1940 r. mieszkający w Melbourne Lech Paszkowski. W swojej książce „Polacy w Australii i Oceanii do 1940 roku” (Londyn 1962) napisał, Ĺźe nazwa australijskiego Cracow’a (była tam kopalnia złota) nie ma nic wspĂłlnego z Krakowem nad Wisłą. Sceptycznie podszedłem do jego wywodĂłw na ten temat, bo były mało, powiedziałbym nawet bardzo mało przekonywujące. Z pomocą bibliotek, archiwĂłw i historykĂłw w Queensland udowodniłem czarno na białym, Ĺźe pochodząca z lat 50. XIX w. nazwa australijskiego Cracow’a jest jednak powiązana z polskim Krakowem, co opisałem szczegółowo w książkach „The Poles in Australia” (Melbourne 1985) i bardziej szczegółowo „Terra Australis. Przyczynki do historii PolakĂłw w Australii” (Melbourne 2019). Tasmanię, Południową Australię wraz z południową częścią Terytorium Północnego: Alice Springs, olbrzymia i słynna formacja skalna Uluru/Ayers Rock - ponad 300 m wysokości i 8 km obwodu (największą atrakcję dla turystĂłw stanowi obserwowanie skały Uluru o zachodzie słońca lub o wschodzie słońca kiedy z minuty na minutę zmienia ona swĂłj kolor w zaleĹźności od oświetlenia) i druga znana formacja skalna Kata Tjuta/Olga - 450 m nad poziom pustyni oraz południową połowę Zachodniej Australii (aĹź po słynne ze złota Kalgoorlie w centrum stanu i po Monkey Mia nad Zatoką Rekina, nad Oceanem Indyjskim, ok. 850 km na północ od Perth i 25 km północny wschĂłd od Denham, ktĂłrej plaĹźa jest jednym z nielicznych miejsc na świecie, gdzie Ĺźyjące na swobodzie delfiny butlonosy podpływają do stojących na brzegu ludzi) musieliśmy zwiedzać wynajętym samochodem (podobnie jak dwie wyspy Nowej Zelandii). Północną Australię (Półwysep York, Wyspy w Cieśninie Torresa (oddzielające Australię od Nowej Gwinei, Darwin – stolicę Terytorium Północnego), Kimberley i Broome zwiedziliśmy dopiero podczas podróşy morskich w 2008 i 2016 roku (w podróşach morskich spędziłem/spędziliśmy łącznie 7 miesięcy i nigdy nie mieliśmy sztormu!; najdłuĹźsza podróş morska – dookoła Pacyfiku od Sydney do Sydney w 2008 r. trwała 75 dni, druga najdłuĹźsza 42 dni w 1968 r., a trzecia – z Włoch do Australii 21 dni, inne były od 3 do 10 dni, głównie na Morzu ŚrĂłdziemnym, Pacyfiku i Morzu Południowo-Chińskim). Z pewnością wraz z Ĺźoną Ireną naleĹźymy do nielicznego grona AustralijczykĂłw, ktĂłrzy mieli moĹźność tak duĹźego poznania Australii – jej piękna.

Po 1996 roku bardziej koncentrowaliśmy się na podróşach zagranicznych, korzystając z duĹźych zniĹźek, ktĂłre nam oferuje się po znajomości. W ostatnich kilku latach zaczęliśmy ponownie zwiedzać takĹźe Wiktorię – jej piękne miejsca. Dla przypomnienia ich sobie. Niedawno byliśmy trzy dni w Lakes Entrance nad Morzem Tasmana i okolicy oraz w dwa dni w Warrnambool i okolicy, jak rĂłwnieĹź podczas jednodniowych podróşy w Ballarat, Hanging Rock i Mount Macedon, Geelongu i pobliskich znanych plaĹźowiskach nadmorskich w Queenscliff i Torquay. Teraz postanowiliśmy ponownie odwiedzić centralną Wiktorię. Była to czterodniowa podróş – od 26 do 29 listopada 2019 roku, podczas ktĂłrej przejechaliśmy 1581 km (od naszego domu i z powrotem).

Dlaczego akurat centralną Wiktorię? Otóş od 26 grudnia 1967 do 1 stycznia 1968 roku odbyliśmy wraz z naszymi dobrymi polskimi znajomymi wycieczkę samochodową (łącznie 18 osĂłb i 5 samochodĂłw) drogami wschodniej Wiktorii. Przejechaliśmy wĂłwczas takĹźe 1500 km. Jechaliśmy drogami Latrobe Valley – doliną leżącą na wschĂłd od Melbourne, leżąca pomiędzy GĂłrami Strzeleckiego (do 740 m wysokości) a Wielkimi GĂłrami Wododziałowymi, ktĂłrą odkrył w 1840 roku polski podróşnik Paweł Strzelecki po zdobyciu najwyĹźszego szczytu Australii – GĂłry Kościuszki (Mount Kosciuszko) 15 marca 1840 roku. Następnie wzięliśmy kierunek na Alpy Wiktoriańskie. Jechaliśmy Wielką Drogą Alpejską do miasteczka Omeo, gdzie przy Cobungra River biwakowaliśmy przez dwa dni (miałem szczęście, gdyĹź kopiąc się w rzece ok. 1,5 m ode mnie przepłynął bardzo jadowity brązowy wąż). W drodze do Omeo minęliśmy kolonię AborygenĂłw, ktĂłrych pierwszy raz zobaczyłem na oczy; BĂłg urodą ich nie ozdobił. Mają ciemnobrunatną skĂłrę, faliste włosy (mężczyĹşni noszą obfite brody), usta bardzo szerokie, nosy między oczami wklęsłe, poniĹźej szerokie, zadarte, nogi jak patyki. Od kiedy się nimi zainteresowałem, zawsze współczułem i współczuję tym ludziom, gdyĹź cierpieli wiele i do niedawna od samego początku pobytu na kontynencie australijskim (pogoda – susza albo wielkie powodzie, co niosło z sobą głód, dzielili się na wiele bardzo małych plemion, walczących ciągle ze sobą do upadłego, a wziętych do niewoli zjadano, stąd w przeddzień kolonizacji na całym kontynencie australijskim Ĺźyło ich zaledwie 500 000, byli koczownikami na wyjątkowo bardzo niskim szczeblu rozwoju: nie znali uĹźycia metali, nie uprawiali ziemi i nie hodowali zwierząt, nie znali koła i nie łączyli zajścia w ciążę ze stosunkiem płciowym, strasznie traktowali kobiety i dzieci – niestety aĹź po dziś dzień, nie byli przyzwyczajeni do Ĺźadnej pracy), szczegĂłlnie przez prawie 200 lat panowania białego człowieka na tym terenie. Np. na Tasmanii w pierwszej połowie XIX w. strzelano do nich jak do kaczek i do 1967 roku nie mieli Ĺźadnych praw. Ekspedycje naukowe po II wojnie światowej odkryły na terenie całej Australii ślady starej kultury – sprzed kilkudziesięciu tysięcy lat (malowidła rzeĹşby) świadczące o tym, Ĺźe kiedyś mieszkały tu jakieś inne ludy stojące na wyĹźszym od współczesnych AborygenĂłw szczeblu rozwoju. Dzięki Bogu, czyli mądrzejszej polityce rządĂłw ostatnich kilkudziesięciu lat ich los znacznie się polepszył, gdyĹź kaĹźdego roku wiele, wiele setek milionĂłw dolarĂłw łoĹźy się na wszechstronny rozwĂłj tej społeczności. Stąd dzisiaj za AborygenĂłw podają się ludzie z domieszką 1% krwi aborygeńskiej w swoich Ĺźyłach, ludzie z wyglądu niczym nie róşniący się od polskiej urody państwa Kałuskich czy bladoskĂłrych AnglikĂłw (dzisiaj za AborygenĂłw podaje się 10 razy więcej osĂłb niĹź 50 lat temu!) – oto co czyni pieniądz; Ĺźe idzie to wolno wśrĂłd prawdziwych AborygenĂłw, to wina takĹźe ich natury i kultury Ĺźycia – brak przyzwyczajenia do pracy i właśnie tych cwaniaczkĂłw – 1-procentowych AborygenĂłw. Ale oni nie łamią prawa. Takie głupie prawo opracowali prawnicy, a uchwalił rząd. Z Omeo do Anglers Rest jechaliśmy prawdziwie wysokogĂłrską serpentyną. Prze dwie godziny zrobiliśmy zaledwie 30 km. Z miejscowości Glen Wills widzieliśmy ośnieĹźony wierzchołek gĂłry Mount Bogong (1986 m). To była nasza jedyna porcja śniegu na gwiazdkę. Po wyjechaniu z Alp jechaliśmy doliną rzeki Murray, ktĂłra jest najdłuĹźszą rzeką australijską. Na prawie całym odcinku stanowi ona granicę Wiktorii i Nowej Południowej Walii. Sztuczne wielkie jezioro Hume Reservoir oĹźywiło dolinę, ktĂłra jest obecnie jednym z sadĂłw i spichlerzy Wiktorii. Przez Wodongę/Albury, Wangarattę (bardzo elegancie miasto), Bonallę, Seymour, Kilmor zbliĹźaliśmy się do Melbourne. Następnego dnia (2 stycznia) pojechaliśmy do Alexandrii przez Healesville, gdzie znajduje się polski obĂłz letniskowy „Polana”, należący do Związku PolakĂłw w Melbourne (tutaj m.in. od ponad 50 lat odbywają się kolonie dla dzieci polskich z Melbourne). Wpadliśmy jeszcze nad zbiornik wody w Eildon, skąd powrĂłciliśmy do Melbourne. Wycieczkę tę opisałem w artykule „Drogami Wschodniej Wiktorii”, ktĂłry ukazał się w „Tygodniu Polskim” (13 stycznia 1968), niedzielnym dodatku do ukazującego się wĂłwczas w Londynie przez kilkadziesiąt lat „Dziennika Polskiego i Dziennika Ĺťołnierza” (miał nakład 20 tys. egzemplarzy), z ktĂłrym współpracowałem przez kilka lat.

To dlaczego teraz padła kolej na centralną Wiktorię.

Podróş ta prowadziła nas na północ stanu przez następujące miasta i miasteczka centralnej Wiktorii: pierwszego dnia do Bendigo, Rochester, Echuca nad rzeką Murray, Cohuna do Kerang, gdzie nocowaliśmy; następnego dnia do Swan Hill, Nyah, Robinvalle do Mildury, gdzie nocowaliśmy, jednak zanim zameldowaliśmy się w hotelu, zrobiliśmy wypad bez paszportu „za granicę” – do Wentworth w Nowej Południowej Walii, aby ponownie zobaczyć miejsce ujścia rzeki Darling, trzeciej najdłuĹźszej rzeki australijskiej – długości 1472 km (a więc o połowę dłuĹźszej od Wisły) do rzeki Murray, do najdłuĹźszej rzeki Australii – 2508 km, ktĂłra wypływa z zachodnich stokĂłw Alp Australijskich (z pasma GĂłr ŚnieĹźnych) i płynie na zachĂłd tworząc naturalną granicę między Nową Południową Walią a Wiktorią, a na terenie Południowej Australii uchodzi przez przybrzeĹźne Jezioro Alexandrina (650 km kw.) do Oceanu Południowego, sto kilometrĂłw na wschĂłd od Adelaidy, stolicy tego stanu; trzeciego dnia wracaliśmy z powrotem na południe przez Red Cliffs, Ouyen, Hopetoun, Warracknabeal, Horsham do kolejnego miejsca postoju – w St. Arnaud. Ostatniego dnia przez Avocę, Maryborough i Castlemaine powrĂłciliśmy do Melbourne. Wsi w znaczeniu polskim w Australii w ogĂłle nie ma: są miasta, miasteczka, osady mające do 10 domĂłw (zazwyczaj stacja benzynowa, powiązane z koleją albo z czyś innym) i rozrzucone po okolicy duĹźe lub nawet wielkie fermy.

Pogodę mieliśmy dobrą do podróşowania (19-28 stopni ciepła) – nigdzie nie padało (poza odcinkiem do Bendigo – przejściowy deszczyk) i temperatura była w dwudziestkach. Prawie wszędzie, szczegĂłlnie w tzw. ekonomicznych regionach Wiktorii: Mallee i Wimmera widać było skutki dość suchej zimy i wiosny, jednak mniej drastyczne niĹź w Nowej Południowej Walii i Queensland. Mieliśmy szczęście, gdyĹź nigdzie po drodze nie było poĹźarĂłw lasu (bushu) i pĂłl, ktĂłre akurat teraz niszczą lasy, pola, domostwa i zwierzęta tak domowe jak i dzikie w Nowej Południowej Walii i Queensland (takĹźe 4 ofiary śmiertelne wśrĂłd mieszkańcĂłw tych terenĂłw). W tym pierwszym stanie palił się obszar o powierzchni 1 miliona hektarĂłw, czyli spaliła się ziemia o obszarze całego wojewĂłdztwa opolskiego. Co rzuciło mi się w oczy przemierzając teraz wielkie połacie Wiktorii to to, Ĺźe kiedy 45 czy 35 lat temu podróşowaliśmy po Wiktorii, na pastwiskach było bardzo wiele milionĂłw owiec, co było bardzo charakterystyczne dla australijskiego krajobrazu; dziś jest ich duĹźo, duĹźo mniej. Sztuczna wełna zmniejszyła zapotrzebowanie na owczą wełnę na całym świecie (za czasĂłw PRL nasz kraj importował duĹźo australijskiej wełny). A konsekwencją tego dla AustralijczykĂłw jest dziś bardzo droga baranina (ktĂłrą oni bardzo lubią), ktĂłra wĂłwczas była tania.

W Wiktorii jest duĹźo ziemi uprawnej i pastwisk. Dlatego jest to stan bardzo zagospodarowany. Cały czas mijaliśmy liczne duĹźe i wielkie fermy (małych ferm w Australii właściwie nie ma), specjalizujące się w uprawie pszenicy i hodowli bydła i owiec. Pszenica i w duĹźo mniejszym stopniu inne zboĹźa zdecydowanie dominują w krajobrazach Mallee i Wimmery. Przez kilkaset kilometrĂłw widzi się pola pszeniczne, obejmujące wiele, wiele setek tysięcy hektarĂłw, a w licznych małych miasteczkach, ktĂłre nazwałem pszenicznymi, są przy stacjach kolejowych wielkie elewatory zboĹźowe. Jest to raczej krajobraz monotonny, ale bardzo oryginalny jak na Europę, gdzie pola pszeniczne nie ciągną się nieprzerwanie przez chyba ponad 200 km. Natomiast w okolicy Mildury i Robinvalle przez kilkadziesiąt kilometrĂłw ciągną się wielkie winnice, sady i plantacje pomarańcz. Rejon ten, wyjątkowo nasłoneczniony, zwany Sunraysia, dostarcza 80% zbiorĂłw winogron w Australii, z ktĂłrych (gatunek sułtanek) wyrabia się głównie pyszne rodzynki, a reszta trafia jako owoc na australijskie stoły. SpoĹźycie winogron w Australii jest bardzo duĹźe. Z wyrobu doskonałych win australijskich słynie Południowa Australia, tereny w Barossa Valley, leżące 60 km na pn.-wsch. od Adelajdy i Clare Valley, gdzie koło Sevenhill została załoĹźona w latach 50. XIX w. jedyna polska osada w Australii – Polish Hill River. Jest w niej kościółek św. Stanisława. Polacy wznieśli takĹźe duĹźy, kamienny kościół w pobliskim Sevenhill (był ich kościołem parafialnym). Będąc tam w 1980 roku (potem takĹźe w 1986 roku z dziećmi, aby zobaczyli jedyną polską osadę w Australii) kupiłem sobie na pamiątkę butelkę wina ze złoconym napisem „Sevenhill” i z widokiem tego „polskiego” kościoła oraz podobny kieliszek. Jednak rĂłwnieĹź i w Wiktorii produkuje się dobre wina, jednak na duĹźo mniejszą skalę. W mijanych lasach (buszu) bezkonkurencyjnie krĂłluje eukaliptus – jego róşne gatunki. Jadąc moĹźna spotkać kangury, szczegĂłlnie rano i wieczorem (wiele leĹźy zabitych w zderzeniu z samochodem), a na niebie Wiktorii i całej Australii krĂłlują sporej wielkości papugi zwane galah, a po polsku kakadu róşowa. Wierzch ciała ma popielaty, ogon i skrzydła są ciemniejsze, a spĂłd ciała jest intensywnie róşowy, głowa od czoła do barku jest biała, z czerwonym nalotem, a na niej jest czub, ktĂłry moĹźe stroszyć i wĂłwczas wygląda on jak ładny piĂłropusz indiański. Taką kakadu mamy od 27 lat. Jest bardzo przyjacielska i towarzyska – lubi abym ją przytula, a kiedy nie chcę się ją zajmować, to sfrunie mi na plecy, trzepocze skrzydłami i strasznie głośno się drze – tak jakby robiła mi straszną awanturę małżeńską. Rozmawia i moĹźe powiedzieć dwusłowowe zdanie (np. „ładna Wala” – to jej imię), od kaczki nauczyła się „kwa-kwa” a od kota „miau-miau” i taki dĹşwięk wydaje, jak zobaczy naszego kota (Oliwer), a kiedy on za blisko przybliĹźy się do jej klatki to drze się: „siiiiik, siiiiik, siiiiik” – i tak go przepędza. Przepada za lodami i kartoflami puree.

Szalenie lubię australijskie mniejsze miasta i miasteczka (duĹźe teĹź są ładne, ale to tutaj inna bajka). Są zadbane i czyste – wyjątkowo czyste i w przeciwieństwie do duĹźych miast bardzo spokojne, włącznie z zachowaniem się ich mieszkańcĂłw – nie widać tu wielkomiejskiego pośpiechu i nerwowości. Oczywiście ich mieszkańcy mają takĹźe samochody, ale nie ma tu zatłoczonych nimi ulic. Kocham je rĂłwnieĹź za ich piękno. W kaĹźdym nawet miasteczku jest park, a w większych nawet ogrĂłd botaniczny. Na frontach domkĂłw jednorodzinnych jest często pełno kwiecia. No i mają wspaniałe budynki z epoki wiktoriańskiej (z okresu panowania krĂłlowej Wiktorii 1837-1901); większość ładnych i zabytkowych budynkĂłw w całej Australii pochodzi z tego okresu. Średniej wielkości miasteczka mają z tego okresu zazwyczaj kilka kościółkĂłw i kościołów: na pewno katolicki, anglikański, prezbiteriański (kalwiński) i metodystĂłw, a niekiedy takĹźe i baptystĂłw, wyznawcĂłw Church of Christ, unitarian, ewangelikĂłw, adwentystĂłw oraz niekiedy takĹźe cerkiew prawosławną – na prowincji są one zazwyczaj greckie, prawie zawsze bardzo ładne budynki: ratusz, pocztę, sąd, szkoły, banki (często kilka), hotele (zazwyczaj kilka), bibliotekę miejską, Instytut Mechaniczny, budynek loĹźy masońskiej, parafii, straĹźy poĹźarnej, stacji kolejowej, stacji telegraficznej, a często i bogatszych mieszczan. Bardu często są to prawdziwe cacka architektoniczne. Co je charakteryzuje to bardzo oryginalne i pięknie wykonane znajdujące się na nich dekoracje z kutego Ĺźelaza; to prawdziwe cacka rzemiosła kowalskiego, ktĂłre wĂłwczas w Australii było rozpowszechnione i popularne wśrĂłd bogatych mieszczan. Nadają one piękno szczegĂłlnie starym hotelom i wielu domom mieszkalnym. Dzisiaj takie dekoracje byłyby za drogie. Szkoda.

Nasz pierwszy postĂłj miał miejsce w Bendigo. Miasto powstało w okresie „gorączki złota” w latach 50. XIX w. Wydobyto tu aĹź 780 ton (25 milionĂłw uncji) złota, trochę więcej niĹź w niedalekim Ballarat. Dzisiaj nie wydobywa się tu tego cennego kruszcu; moĹźna natomiast zwiedzić jedną ze starych kopalń i poĹźałować, Ĺźe nie było się jej właścicielem. Ale to nie znaczy, Ĺźe nie ma tu i w okolicy złota. Jest jego duĹźo i często się czyta, Ĺźe ktoś znalazł większy lub mniejszy kawałek złota; niedawno jeden szczęśliwiec znalazł w buszu bryłkę ważącą 2 kg. Ze złotej ery Bendigo pochodzi szereg ładnych budynkĂłw, jak np. monumentalna katedra katolicka Najświętszego Serca, z lat 1896-1908 (wieĹźa z 1954-77), zbudowana z piaskowca, trzecia pod względem wielkości katedra w Australii i jedna z największych na południowej półkuli, gmachy ratusza (1885), sądu (1896), Poczty (1887), Shamrock Hotel (1897), Colonial Bank (1887) czy byłego Masonic Hall (1874). Tych budynkĂłw nie powstydziłaby się Ĺźadna stolica na całym świecie. Jednak i bez złota Bendigo rozwija się intensywnie: od 1959 roku ludność miasta wzrosła z 41 tys. do 99 tys. w 2018 roku. Złoto wydobywano takĹźe w niedalekich miastach Maryborough (8 tys. mieszk.) i Castlemaine (7 tys. mieszk.). Oba miasta mają rĂłwnieĹź wiele zabytkowych budowli: Maryborough m.in. stację kolejową (1874), pocztę i sąd, a Castlemaine m.in. budynek biblioteki (1857), Instytutu Mechanicznego (1893), Faulder Watson Hall (1895), poczty (1875) czy Hotelu Cumberland (1884). W ogĂłle cała wschodnia część miasta została uznana za zabytkową. WspĂłlnie z Ĺźoną uznaliśmy Maryborough za najładniejsze miasto zwiedzone przez nas podczas tej podróşy. Na drugim miejscu znalazło się Swan Hill (11,5 tys. mieszk.), na trzecim Horsham (17 tys. mieszk.), a na czwartym Echuca (15,5 tys. mieszk.). Jest to bardzo historyczne i takĹźe zabytkowe miasto nad rzeką Murray. W trzecim kwartale XIX w. był to największy port rzeczny na tej najdłuĹźszej rzece australijskiej. Było tu wĂłwczas aĹź 80 hoteli (!), a brak kobiet w Ăłwczesnej Australii przyczynił się do otwierania domĂłw publicznych. Jeden z nich, z 1861 roku, zachował się jako zabytek po dziś dzień. Zachowało się tu takĹźe kilka starych parowcĂłw, kursujących po rzece, a w dzielnicy portowej szereg starych budynkĂłw – hoteli i magazynĂłw. W parku nad rzeką rosną wyjątkowo dorodne eukaliptusy. Bardzo elegancka jest bardzo długa główna ulica w Mildurze (35 tys. mieszkańcĂłw) – aleja Langtree Avenue i jest tu bardzo ładny ogrĂłd botaniczny. Mildura ma bardzo gorący klimat, a Australijczycy należą do największych piwoszy na świecie. Tutaj w barze Mildura Working Mans Club do 1995 roku był najdłuĹźszy – mający kilkadziesiąt metrĂłw bufet na świecie. Szereg zabytkowych i ładnych budowli zachowało się rĂłwnieĹź w St. Arnaud (2,7 tys. mieszk.), Wentworth (1,3 tys. mieszk.): więzienie, szkoła św. Ignacego Loyoli, kościół anglikański, kompleks Avoca Homestead) i w Kerang (m.in. budynek poczty z 1886 roku), gdzie jest rĂłwnieĹź największa w Australii i bardzo duĹźa elektrownia słoneczna o mocy 50 megawatĂłw.

Wszystko ma swój początek i koniec. Dotyczyło to także naszej obecnej podróży. Pozostają nam jednak kolejne miłe wspomnienia.

Marian Kałuski

_________Ujście rzeki Darling do Murray – najdłuĹźszej rzeki w Australii

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt