Piątek 26 Kwietnia 2024r. - 117 dz. roku,  Imieniny: Marii, Marzeny, Ryszarda

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 17.11.15 - 23:05     Czytano: [1313]

Dział: Co w prasie piszczy

Historyczny gest prezydenta Dudy

Koniec bezkarności postsowieckiego wymiaru sprawiedliwości!



Obecny polski wymiar sprawiedliwości jest kontynuacją tworu, ktĂłry powstał w 1943 r. w Związku Sowieckim. Po aresztowaniu przedwojennych sędziĂłw, tzw. „grupy operacyjne” wkraczające z Rosjanami zakładały nowe sądy, ktĂłrych celem było wychowanie tzw. „sędziĂłw nowego typu”, służących komunistom. To ich odziedziczyła III RP i przyjęła, Ĺźe nadają się, by pełnić rolę wymiaru sprawiedliwości niepodległego państwa.

Decyzję prezydenta Andrzeja Dudy, by bez czekania na drugą instancję unieważnić jawnie niesprawiedliwy wyrok wobec Mariusza Kamińskiego, można odczytać jako demonstrację. Tego, że fikcja, zgodnie z którą narzędzie stworzone przez komunistyczny totalitaryzm do walki z Polakami, może ich sprawiedliwie sądzić, kończy się.

Środowisko sędziowskie nigdy po 1989 r. nie zostało poddane weryfikacji. Olbrzymie zło, wyrządzone obywatelom przez wielopokoleniową sędziowską sitwę, musi zostać rozliczone, a ci, ktĂłrzy sprzeniewierzyli się zasadom niezawisłości, usunięci i ukarani. Tego chce większość PolakĂłw – według sondaĹźy ponad połowa z nich nie ufa wymiarowi sprawiedliwości.

Historia tego, jak powstawał i rozwijał się Ăłw stworzony przez Związek Sowiecki twĂłr, jest w III RP jednym z tematĂłw tabu. Artykuł Piotra Lisiewicza z miesięcznika „Nowe Państwo” przerwał zmowę milczenia w tej sprawie. PoniĹźej zamieszczamy go w całości. (red.)

Skazał na śmierć „Nila” i szkolił elitę sędziĂłw III RP

„Bierni i wrodzy”, „reakcyjne elementy w prawnictwie”, „usiłujący kompromitować młody aparat bezpieczeństwa” – tak mĂłwiła o przedwojennych sędziach propaganda PRL, co skutkowało ich aresztowaniami i wyrzucaniem z pracy. Ich miejsce zajął wyszkolony w trybie przyspieszonym „młody narybek prawniczy”, potrafiący pokonać „skostnienie i formalizm” i „dojrzeć – gdzie czyha wrĂłg”. Nowy wymiar sprawiedliwości wchodził do Polski, nierzadko dosłownie, na sowieckich bagnetach. Ale „walka o nowy typ sędziego” wymagała dziesięcioleci pracy ideologicznej nad świadomością narybku.

Ten narybek, wprawdzie inaczej niĹź w pierwszych latach PRL, mający juĹź maturę, a nawet skończone studia, odziedziczyła III RP. I przyjęła, Ĺźe „sędziowie nowego typu” nadają się do tego, by wypełniać rolę wymiaru sprawiedliwości niepodległego państwa.

Satyryk Bohdan Smoleń mawiał, że niezawisłość sędziowska polega u nas głównie na tym, że żaden sędzia jeszcze nie zawisł. Samo środowisko prawnicze w swej większości nigdy nie widziało potrzeby oczyszczenia się z ludzi wsadzających do więzień tych, którzy walczyli o wolną Polskę.

Do rangi symbolu urasta fakt, Ĺźe uczniem prof. Igora Andrejewa, w latach stalinowskich głównego ideologa „walki o nowy typ sędziego”, jest prof. Lech Gardocki, pierwszy prezes Sądu NajwyĹźszego z lat 1998–2010, odznaczony przez prezydenta Bronisława Komorowskiego. Andrejew teorię łączył z praktyką – był jednym z trzech sędziĂłw, ktĂłrzy utrzymali w mocy wyrok śmierci na gen. Emila Fieldorfa „Nila”, a następnie negatywnie zaopiniował prośbę o jego ułaskawienie.

Nie był to fakt w PRL szerzej znany. Nie stanowiło natomiast dla nikogo zorientowanego tajemnicy, Ĺźe Andrejew w latach stalinowskich piastował stanowisko dyrektora Centralnej Szkoły Prawniczej im. Teodora Duracza, zwanej „DuraczĂłwką”, ktĂłrą to nazwę ludowa mądrość połączyła z rosyjskim słowem „durak”, czyli głupek. To tam w ciągu dwuletnich przyspieszonych kursĂłw pod kierunkiem Andrejewa szkolono w ideologicznym zapale kadry kierownicze zbrodniczego stalinowskiego wymiaru sprawiedliwości. Matury nie wymagano.

Mimo to po likwidacji skompromitowanej „DuraczĂłwki” przez cały PRL Andrejew wychowywał pokolenia sędziĂłw na Uniwersytecie Warszawskim i w Polskiej Akademii Nauk. Zaś jego uczeń Gardocki nie widział przeszkĂłd, by w 1988 r. jako redaktor naukowy opracować „Tom specjalny wydany dla uczczenia pracy naukowej Igora Andrejewa”.

Sądy i prokuratura – największa klęska III RP

W wyniku utrzymania tej ciągłości, ktĂłrą symbolizują nazwiska Andrejewa i Gardockiego, mamy aparat sprawiedliwości niezdolny do bronienia honoru Polski po smoleńskiej tragedii. Od 26 lat niepotrafiący rozliczyć komunistycznych zbrodni. A na co dzień – nienadający się do skutecznej walki z przestępczością białych kołnierzykĂłw. Za to nierzadko wsadzający do więzień i szpitali psychiatrycznych osoby niemające pieniędzy na adwokata, ktĂłre popadły w konflikty z urzędniczymi sitwami.

Ubocznym skutkiem braku weryfikacji w wymiarze sprawiedliwości jest niechęć do rozmowy o jego historii. Owszem, o zbrodniach stalinowskich wiemy sporo. Natomiast nic lub prawie nic nie pisze się o tym, jak powstał aparat prokuratorski i sądowniczy zdolny do tych zbrodni. I jak przetrwał różne historyczne zakręty.

Lukę w tym zakresie wypełnia mało znana publikacja nieĹźyjącego juĹź historyka IPN Grzegorza Jakubowskiego „Sądownictwo powszechne w Polsce w latach 1944–1950” z 2002 r. Opis „walki o nowy typ sędziego” czyta się fragmentami jak sensacyjną historię, ale bardziej wnikliwe wczytanie się w nią pokazuje, Ĺźe jest to takĹźe opowieść o genezie rzeczywistości otaczającej nas dzisiaj.
Rozprawa z przedwojennymi sędziami dokonywała się ewolucyjnie, bo zwolnić od razu wszystkich po prostu się nie dało. Leon Chajn, wszechwładny stalinowski wiceminister sprawiedliwości, wskazywał w 1947 r., Ĺźe „są jeszcze prokuratorzy, ktĂłrzy zdradzają zbytek gorliwości formalnej przy przetrzymywaniu zbirĂłw z NSZ. NajwyĹźszy czas skończyć z tym marazmem”. Piętnował on sędziĂłw, ktĂłrzy „usiłują kompromitować młody aparat bezpieczeństwa”.

I wyznaczał kierunek przemian: „Ci muszą odejść z szeregĂłw sądownictwa, bo w nowej Polsce prawo moĹźe stosować ten, kto rozumie i odczuwa potrzebę dokonania przewrotu. Zastąpią ich nowe, młode kadry, ktĂłre wyjdą ze zreformowanych uniwersytetĂłw bądĹş ze specjalnych szkół prawniczych, przygotowujących w trybie przyspieszonym młody narybek prawniczy”.

Grupy operacyjne i wojska sowieckie zakładają sądy

„Działalność grup operacyjnych stanowi mało znany, acz pasjonujący temat” – pisze Jakubowski. Te kilkuosobowe grupy wkraczały do poszczegĂłlnych miast, by zakładać nowy wymiar sprawiedliwości. „Niekiedy, na przykład do Bielska, grupa operacyjna przybywała wraz z czołówkami wojsk radzieckich” – czytamy. Do ich zadań naleĹźało wyznaczenie kierownikĂłw prokuratur i sądĂłw – zarĂłwno powszechnych, jak i specjalnych.

W lutym 1945 r. jedna z takich grup wkroczyła do Kielc. Na 19 lutego zwołano tam konferencję prawnikĂłw. Przybyli na nią przedwojenni sędziowie i prokuratorzy, by pomĂłc grupie operacyjnej w wykonaniu zadania. Wojska sowieckie miały jednak wobec nich inne plany. Wszyscy kieleccy sędziowie i prokuratorzy – z wyjątkiem jednego o nazwisku Woskriesienski – zostali na polecenie sowieckich dowĂłdcĂłw aresztowani.
Jakubowski pisze: „Podobnie było w Jędrzejowie i Miechowie. Interwencje grup operacyjnych u radzieckich komendantĂłw wojennych nie przyniosły rezultatu. Podobnych wypadkĂłw było o wiele więcej. Na przykład w toku działań grupy operacyjnej krakowsko-śląskiej stwierdzono aresztowanie kierownika i sędziego w SG w Wieliczce, całych obsad SG w Bochni, Gorlicach, Bieczu i Limanowej. W Tarnowie władze radzieckie aresztowały bądĹş poszukiwały czterech sędziĂłw okręgowych, pięciu prokuratorĂłw i wiceprokuratorĂłw oraz dwĂłch sędziĂłw grodzkich. W Nowym Sączu aresztowano czterech sędziĂłw okręgowych i jednego urzędnika”.

Sowieccy współzałoĹźyciele nowego wymiaru sprawiedliwości udzielali mu siłowego wsparcia, jednak niekoniecznie rĂłwnie Ĺźyczliwie odnosili się do sądowego mienia. „Budynek sądowy w Czarnem został spalony, w Białoborku ograbiony, a siedziba sądu we Frydlądzie zajęta przez wojska radzieckie” – czytamy.

Uderzyć całym ostrzem we wroga klasowego

Sędzia Aleksander Rypiński naleĹźał do tych, ktĂłrzy najbardziej otwarcie zdefiniowali istotę walki o nowy typ sędziego. Na łamach „Demokratycznego Przeglądu Prawniczego” pisał w 1948 r.: „Chodzi o to, aby zerwać opaskę z oczu naszej Temidy, aby wiedziała, kogo sądzi, robotnika czy chłopa, bogacza miejskiego czy spekulanta, wroga klasowego czy jednostkę światopoglądowo przynaleĹźną do klasy robotniczej. Chodzi o to, aby „miecz” naszej sprawiedliwości nie działał na oślep w myśl jakichś abstrakcyjnych, oderwanych od Ĺźycia zasad, lecz potrafił w wirze ścierających się sił uderzyć całym swoim ostrzem we wroga klasowego”.

Skąd wzięli się twĂłrcy nowego wymiaru sprawiedliwości? 7 lipca 1943 r. uchwałą prezydium Związku PatriotĂłw Polskich powołany został Wojskowy Sąd Sił Zbrojnych w ZSRR. Zasiadali w nim – obok PolakĂłw – sowieccy towarzysze delegowani do słuĹźby w polskich siłach zbrojnych.

30 maja 1944 r. dwoma rozkazami ustanowione zostały wojskowy kodeks karny, kodeks postępowania karnego oraz prawo o ustroju sądów i prokuratur. Jak pisze Jakubowski, cechą charakterystyczną tych aktów był fakt, że wzorowano je na prawodawstwie radzieckim.

W drugiej połowie 1945 r. na polecenie Bolesława Bieruta sowiecki generał Aleksander Tarnowski opracował koncepcję organizacji powszechnego wymiaru sprawiedliwości w PRL. Jak stwierdza Jakubowski, miała być ona odzwierciedleniem przemian, ktĂłre dokonały się juĹź w sądownictwie wojskowym. Tarnowski pisał, Ĺźe prawnik wojskowy nie moĹźe być oderwany od rzeczywistości politycznej, a przede wszystkim „musi on być aktywnym bojownikiem ustroju demokratycznego, szermierzem jego ideałów zarĂłwno w Ĺźyciu prywatnym, jak i zawodowym”.

„Wojskowy Przegląd Prawniczy” doprecyzowywał, Ĺźe sędzia czy prokurator będzie najlepiej realizował swe zadania, kiedy „nie tylko nauczy się odpowiedniego stosowania ustaw, ale i potrafi włączyć się psychicznie do procesu nowych przemian społecznych, dojrzeć – gdzie czyha wrĂłg”.

Reformatorzy z KPP, Związku Patriotów Polskich i PPR

Pierwszymi ministrami sprawiedliwości byli ludowcy, jednak historycy zgodni są, Ĺźe ich rola była marginalna, zaś nieporĂłwnywalnie większą władzę od nich miał – formalnie będący tylko wiceministrem – wspomniany wiceminister Leon Chajn. W latach 1933–1939 był on aplikantem w kancelarii adwokata Michała Kulczyckiego – powojennego dziekana Rady Adwokackiej w Warszawie. Od 1933 r. działał w KPP, był teĹź studenckim działaczem komunistycznym. W czasie wojny trafił do ZSRR. Był działaczem Związku PatriotĂłw Polskich i oficerem politycznym I Armii Polskiej w ZSRR.

Do uczestnikĂłw grup operacyjnych naleĹźał teĹź prof. Jerzy Sawicki (jego uczniem był Leszek Kubicki, w III RP minister sprawiedliwości w rządzie Włodzimierza Cimoszewicza). Od 1946 r. z polecenia ministra sprawiedliwości podjął on śledztwo dotyczące Katynia, z zamiarem przypisania tej zbrodni Niemcom. Razem z Andrejewem i prof. Leszkiem Lernellem był on autorem stalinowskiego podręcznika „Prawo karne Polski Ludowej”.

Lernell, wcześniej działacz KPP, Związku PatriotĂłw Polskich i PPR, w swym referacie wygłoszonym na zebraniu Zarządu Głównego Zrzeszenia PrawnikĂłw DemokratĂłw stwierdzał: „Reakcyjne, konserwatywne elementy w prawnictwie usiłują sprowadzić problemy wymiaru sprawiedliwości do spraw czysto fachowych, do wątku wąskiego profesjonalizmu”.

Pierwszym Prezesem Sądu NajwyĹźszego w latach 1945–1956 był Wacław Barcikowski. W międzyczasie był m.in. członkiem Prezydium KRN, zastępcą przewodniczącego Rady Państwa i członkiem Towarzystwa PrzyjaĹşni Polsko-Radzieckiej. Jego wnukiem jest Andrzej Barcikowski, były pracownik KC PZPR, szef ABW za rządĂłw Leszka Millera, po objęciu władzy przez Donalda Tuska członek Rady Konsultacyjnej ABW, a obecnie dyrektor Departamentu Ochrony NBP.

Wacław Barcikowski tak charakteryzował w 1947 r. typowego przedstawiciela starej kadry sędziowskiej: „Tradycja i rutyna czynią zeń często wstecznika nie zdążającego za rydwanem czasu. A trzeba spojrzeć rzeczywistości w oczy, najwspanialszy postęp wydaje się »brutalnym« naruszeniem »pięknych tradycji przeszłości«”.

Sądy kiblowe, czyli „najwspanialszy postęp”

„Najwspanialszy postęp” ktĂłrego wyrazem były stalinowskie zbrodnie, faktycznie wymagał od organizatorĂłw stalinowskiego aparatu sprawiedliwości zastosowania metod odmiennych niĹź „tradycyjne i rutynowe”.

12 września 1944 r. dekretem PKWN powołano specjalne sądy karne. Ważnym efektem tego dekretu było też utworzenie komisji mieszkaniowych, wyrzucających z mieszkań element reakcyjny. Akt oskarżenia dla sądzonych przez sądownictwo specjalne powstać musiał w ciągu 14 dni, zaś prawomocny wyrok zapaść w ciągu 48 godzin.

W 1945 r. przy sądach okręgowych i apelacyjnych utworzono wydziały doraĹşne, z ktĂłrych wiele obsadzono tymczasowo przenoszonymi w stan spoczynku oficerami z wojskowego wymiaru sprawiedliwości. Odniosły one spore sukcesy – tylko od lutego do czerwca 1946 r. wydały 361 wyrokĂłw śmierci na działaczy organizacji niepodległościowych.

Jak pisze Jakubowski, przedstawiciele wydziałów doraźnych czuli się na tyle pewnie, że niekiedy prezesi sądów apelacyjnych i okręgowych nie byli nawet informowani o powoływaniu przy nich wydziałów doraźnych.

SzczegĂłlnym wyrazem „najwspanialszego postępu” były tzw. sądy kiblowe. Nazwa ta dotyczy „rozpraw”, ktĂłre toczyły się nie na salach sądowych, lecz w celach. „Sędziowie” siadali w ich czasie na pryczach, zaś oskarĹźonemu zostawał sedes wmontowany w kącie celi. Nie brali w nim udziału obrońcy, a wyrok znany był wcześniej. W ten sposĂłb dokonano wielu mordĂłw sądowych. „TwĂłr ten, ktĂłry trudno nazwać sądem, z biegiem czasu rozrastał się. Jeszcze w 1950 r. tego typu sekcja powstała w SA w Warszawie. Przypuszcza się, Ĺźe podobne działały w Białymstoku, Krakowie, Lublinie, Łodzi i Rzeszowie. Brak o nich jednak bliĹźszych informacji” – pisze Jakubowski.

Stefan Michnik i inni sędziowie bez wykształcenia

Reformatorzy wymiaru sprawiedliwości w PRL przez pierwsze jej lata podkreślali brak zaufania do przedwojennych kadr dominujących w sądownictwie powszechnym i tym uzasadniali konieczność działania sądownictwa specjalnego, zajmującego się wrogami ustroju.

Jak wyjaśniał Chajn, „wrogie nastawienie tej części kadry wobec ustroju demokratycznego spowodowało przekazanie najpowaĹźniejszej części orzecznictwa sądom wojskowym, ktĂłre zapewniają szybki i skuteczny wymiar sprawiedliwości; skostnienie i formalizm doprowadzony do absurdu wśrĂłd części kadr zrodził komisję specjalną do zwalczania naduĹźyć, komisje nadzwyczajne do zwalczania problemĂłw mieszkaniowych”. W podobnym duchu wypowiadał się poseł PPR Włodzimierz Sokorski, późniejszy minister kultury, ktĂłry stwierdzał, Ĺźe sądownictwo „nie wyczuwa istoty przemian”.

W ocenie Departamentu Kadr Ministerstwa Sprawiedliwości z 1949 r. Ăłwcześni absolwenci mieli być „bodajĹźe gorsi od starej kadry”, gdyĹź ciążył na nich „balast ideologiczny studiĂłw prawniczych prowadzonych w duchu nam obcym”.

Robiono jednak wszystko, by przyspieszyć znalezienie następców elementu reakcyjnego i zbliżyć sądownictwo powszechne do standardów sądownictwa specjalnego. Dekret z 22 stycznia 1946 r. dawał ministrowi sprawiedliwości prawo nadzwyczajnego dopuszczania do stanowisk w wymiarze sprawiedliwości osób nieposiadających prawniczego wykształcenia.

Zgodnie z nim na stanowisko sędziego i prokuratora mogły być mianowane osoby, ktĂłre ze „względu na kwalifikacje osobiste lub działalność naukową, zawodową, społeczną lub polityczną i dostateczną znajomość prawa, nabytą przez pracę zawodową bądĹş w uznawanych przez MS szkołach prawniczych, dają rękojmię naleĹźytego wykonywania obowiązkĂłw sędziowskich lub prokuratorskich”. WśrĂłd sędziĂłw, ktĂłrzy nigdy nie ukończyli studiĂłw prawniczych, był stalinowski zbrodniarz sędzia Stefan Michnik, ktĂłry wydawał wyroki śmierci na Ĺźołnierzy AK.

„Duraczenie” elity, roczna resocjalizacja opornych

1 czerwca 1948 r. powołana została do Ĺźycia Centralna Szkoła Prawnicza im. Teodora Duracza, zwana „DuraczĂłwką”. Do szkoły tej przyjmowano absolwentĂłw resortowych szkół średnich, w tym takĹźe bez matury. W ciągu dwĂłch lat szkoleni oni byli do zajmowania najwyĹźszych stanowisk w sądownictwie. W latach 1946–1949 do sądownictwa trafiło 350 jej absolwentĂłw.

Obok przedmiotĂłw prawniczych uczono w niej materializmu dialektycznego, materializmu historycznego oraz ustroju ZSRR. Jej dyrektor, wspomniany Igor Andrejew, spolszczony Rosjanin, chwalił się, Ĺźe szkoła jest pierwszą uczelnią wyĹźszą, w ktĂłrej „wszystkie przedmioty są wykładane zgodnie z załoĹźeniami marksizmu–leninizmu”. Jak tłumaczył z kolei wiceminister sprawiedliwości Zenon Kliszko, jej absolwenci stanowili „nowy profil prawnikĂłw ludowego wymiaru sprawiedliwości, nastawiony na syntezę aktywności społeczno-politycznej z solidnym przygotowaniem fachowym”.

OprĂłcz prof. Lecha Gardockiego uczniem Andrejewa był – później, nie w czasach „DuraczĂłwki” – prof. Lech Falandysz, w III RP wiceszef Kancelarii Prezydenta Lecha Wałęsy.

PoniewaĹź nie wszystkie sądy moĹźna było obsadzić absolwentami „DuraczĂłwki”, pozostałych sędziĂłw poddawano szkoleniu ideologicznemu. Czołową rolę odgrywał tu utworzony w 1948 r. Ośrodek Szkolenia Kadr Ministerstwa Sprawiedliwości w JĂłzefowie. W czasie trwających aĹź pół roku marksistowsko-leninowskich kursĂłw ideologicznych przeszkolono tu 3646 osĂłb, w tym 1222 sędziĂłw. SzczegĂłlną uwagę zwracano na „opornych” bezpartyjnych pracownikĂłw sprawiedliwości.

W 1953 r. „DuraczĂłwka” przemianowana została na Ośrodek Doskonalenia Kadr Sędziowskich i Prokuratorskich im. Teodora Duracza. Jak pisze Piotr Kładoczny w pracy „Kształcenie prawnikĂłw w Polsce w latach 1944–1989”, celem ośrodka było podnoszenie „kwalifikacji zawodowych i poziomu ideologicznego sędziĂłw i prokuratorĂłw”. Kursy były jeszcze dłuĹźsze, w zasadzie jednoroczne,
Specjalny charakter miał zorganizowany w kwietniu 1952 r., po likwidacji szkoły prawniczej w Toruniu, Centralny Ośrodek Szkolenia UrzędnikĂłw Sądowych, mający za cel „polityczne przeszkolenie kadry urzędnikĂłw, szczegĂłlnie młodych, oraz ich zawodowe doszkalanie”.

Gdzie czyha wrĂłg

To przemiany lat 40.i 50. spowodowały powstanie wielopokoleniowej prawniczej sitwy, która przetrwała wszystkie polityczne burze PRL i III RP i nigdy nie poddana została prawdziwej weryfikacji.
JĂłzef Chajn, były sekretarz Fundacji Stefana Batorego, zapewniał w 2009 r. na łamach „Gazety Wyborczej” (z ktĂłrej środowiskiem był związany), Ĺźe jego ojciec Leon Chajn „tak jak wielu z jego środowiska i pokolenia miał świadomość fałszu i zmarnowania wielu lat aktywnego Ĺźycia” oraz „wyzbył się młodzieńczych i późniejszych iluzji”.

Nie zmienia to faktu, Ĺźe owoce dzieła Ĺźycia Chajna odczuwamy do dziś. Zamykanie się korporacji prawniczych w III RP spowodowało, Ĺźe w 2015 r. w sądach i prokuraturze roi się zarĂłwno od pracownikĂłw zaczynających kariery w komunizmie, jak i dzieci, wnukĂłw oraz wychowankĂłw dawnego „narybku”.

Nierzadko nadal potrafiących dostrzec, „gdzie czyha wrĂłg”. Odległych wartościami wyniesionymi z domu od etosu sędziego czy prokuratora niepodległego państwa. Poza wszystkim nazbyt często prezentujących katastrofalnie niski poziom, co wynika z trwającego od dziesięcioleci ograniczenia konkurencji z rĂłwieśnikami zdolniejszymi, ale wywodzącymi się z niewłaściwych rodzin.

Autor: Piotr Lisiewicz
Źródło: Nowe Państwo

NiezaleĹźna.pl

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt