Wtorek 14 Maja 2024r. - 135 dz. roku,  Imieniny: Bonifacego, Julity, Macieja

| Strona główna | | Mapa serwisu 

dodano: 02.05.07 - 11:44     Czytano: [1822]

Dział: Co w prasie piszczy

Nowy porządek ustrojowy

Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie. W PRL dniu 3 maja odebrano rangę święta państwowego, gdyż polityczne ostrze reform i konstytucji skierowane było głównie przeciwko dominacji rosyjskiej nad Polską.

- z Andrzejem Nowakiem, historykiem, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie rozmawia Katarzyna Śliwa

- Dlaczego Konstytucja 3 maja była tak ważnym dokumentem? Na czym polegało jej znaczenie?

- Przede wszystkim stanowiła ona dowód na to, że Polska jest w pełni sił, gotowa żyć i rozwijać się zgodnie z rytmem nowoczesności. Kraj, który lokowany był gdzieś w czarnej dziurze europejskiego oświecenia, przez wrogą propagandę opisywany jako wcielenie ciemnogrodu,znalazł sie nagle na czele zmian wprowadzających nowy porządek ustrojowy, społeczny, związany z częścią ideałów oświecenia. Zaś zarzuty formułowane przez propagandę mocarstw zaborczych, przy wykorzystaniu opinii płatnych filozofów francuskich, takich jak Voltaire czy Diderot, którzy formowali wtedy europejską opinię, jak dziś czynią to wielkie media, okazały się nieprawdziwe.

- Czego dotyczyły owe zarzuty?

- Mówiły o zacofaniu, o hołdowaniu przestarzałym i całkowicie nienadającym się do życia w ówczesnej oświeconej Europie wzorcom instytucjonalnym. Zatem konstytucja miała przede wszystkim znaczenie symboliczne. Pokazywała wolę Polski pozostania nie tylko na mapie Europy, ale na mapie europejskiego oświecenia. Ponadto była to pierwsza konstytucja na kontynencie europejskim. Pierwsza, przed uchwaloną kilka miesięcy później, konstytucją francuską.

- Czy tworząc ją, wzorowano się na naszej konstytucji?

- Nie, ponieważ Konstytucja 3 maja była kompromisem między wzorami płynącymi z Zachodu a miejscową, unikalną tradycją polityczną szlacheckiego republikanizmu. Inne kraje tej tradycji nie miały. Ani takich uwarunkowań i kultury politycznej, gdzie 10 procent społeczeństwa miało prawo głosu, prawo veta i mogło wybierać władcę. Takie wolności nie istniały w żadnym kraju europejskim. Poza Polską dominował wzorzec ustroju oparty na władzy absolutnej monarchy.

- Czego wyrazem było uchwalenie Konstytucji 3 maja: determinacji, dojrzałości, przenikliwości...?

- Jej powstanie pokazuje się najczęściej jako ustrojowy symbol przebudzenia po okresie marazmu w życiu politycznym, w duchu obywatelskim Rzeczypospolitej. Ale przecież tych znaków było więcej. Chociażby konfederacja barska, która pokazała, że państwo polskie nie chce znaleźć się pod obcym zaborem, czy potem obrady Sejmu Czteroletniego. W żadnym innym kraju nie było wówczas takiej debaty politycznej, tyle nie pisano i tak nie interesowano się sprawami politycznymi jak w ciągu owych czterech lat w Polsce. To były tysiące broszur, dziesięciotysięczne nakłady wydawnicze, setki tysięcy czytelników. To dane całkowicie nieporównywalne z krajami ościennymi. Przykładowo w Rosji, w tym czasie, może kilka tysięcy osób abonowało czasopisma, rocznie ukazywało się raptem kilkanaście tytułów książek o tematyce politycznej. Podobnie było w pozostałych krajach ościennych.

- To dlaczego oni stali się naszymi zaborcami?

- Odpowiedź jest prosta. Oni mieli armie i ich było trzech. A my dopiero armię próbowaliśmy zbudować, co zresztą miało być jedną z głównych reform Sejmu Czteroletniego.

- Było za późno?

- Choćby był czas, to wokół nas istniały trzy najsilniejsze militarnie (oprócz jeszcze Francji) kraje europejskie. Nawet ze stutysięcznym wojskiem planowanym przez Sejm Czteroletni, z takim położeniem geopolitycznym Polska nie miała dużych szans. Dysproporcja sił była zbyt wielka.

- Dlaczego po 1945 roku dniu 3 maja odebrano rangę święta państwowego?

- Wynikało to z faktu, iż kontekst uchwalenia Konstytucji 3 maja był zasadniczo antyrosyjski, wymierzony w naszego wschodniego sąsiada. Konstytucja z 1791 roku wieńczyła działania Sejmu Czteroletniego, na który Katarzyna II zgodziła się tylko dlatego, że musiała wówczas prowadzić wojnę przeciwko Turcji i Szwecji. Ale jej zasadniczym celem, gdy tylko tamte wojny skończyła, było zgniecenie reform, z którymi się nie zgadzała. Wiadomo było, że reformy te są dokonywane wbrew Rosji i przeciwko Rosji. A ich uzupełnieniem miał być alians z Prusami. Choć to akurat nie było zbyt mądre posunięcie. Środowiska patriotyczne dały się zaślepić nadziei, że Prusy gotowe będą poprzeć Rzeczpospolitą przeciwko Rosji. Oczywiście Prusy takiego zamiaru nie miały. A wracając do pani pytania: polityczne ostrze reform i Konstytucji 3 maja było skierowane głównie przeciwko dominacji rosyjskiej nad Polską. A, jak wiadomo, PRL na owej dominacji geopolitycznej wschodniego sąsiada się opierała.

Tyg. Solidarność

Wersja do druku

• Strona główna
• Powitanie
• Napisz artykuł
• Redakcja
• Działy
• Bannery Kworum
• Współpraca
• Linki
• Kontakt